Kultura wykluczenia i zapobieganie jej przez edukację i wychowanie w świetle nauczania papieża Franciszka
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2025.1.007Słowa kluczowe
papież Franciszek, wykluczenie, edukacja, wychowanie, kulturaAbstrakt
W tekście przedstawione zostało nauczanie papieża Franciszka na temat kultury wykluczenia, która we współczesnym świecie staje się nie tylko coraz wyraźniej dostrzegalna, lecz także obejmuje wielkie obszary ludzkiego działania. Jego zdaniem, sposobem przeciwdziałania postawom oceniania i odrzucania człowieka jest kształcenie i wychowanie do kultury solidarności i troskliwości. Na przyszłe programy edukacyjne papież spogląda przez pryzmat koniecznej do godnego życia kultury miłosierdzia. W ten sposób powinna dokonać się potrzebna światu swego rodzaju reedukacja całej ludzkości.
W prezentacji społecznego problemu tworzenia kultury wykluczenia, zapobieganiu jej przez edukację i wychowanie, wykorzystana zostanie metoda jakościowa opisu tych zagadnień w świetle dostępnych opracowań. Poddane analizie będzie nauczanie Franciszka, które stanowi materiał źródłowy niniejszej prezentacji. Zarówno hermeneutyczna, jak i pragmatyczna interpretacja tekstów pozwoli na dokładniejsze poznanie kierowanego do świata papieskiego wołania o wychowanie do postawy otwartości względem każdej ludzkiej osoby. Zachęcając do walki z kulturą odrzucenia i do wdrażania kultury miłosierdzia, papież wskazuje, w jaki sposób dokonuje się pełny rozwój człowieka i społeczeństwa, i co zagraża temu procesowi. Tylko ludzie młodzi – tłumaczy papież – przekonani do budowania międzyludzkiej solidarności będą mogli w przyszłości zmieniać otaczającą ich rzeczywistość. Poprzez swoje wybory i decyzje będą przekazywać światu nabyte wartości.
Bibliografia
Bibliografia
Bartnik C.S. (1989). Z teologii kultury, „Ateneum Kapłańskie”, nr 3, s. 354–365.
Dyczewski L. (2005). Grupy marginalne, [w:] L. Dyczewski (red.), Kultura grup mniejszościowych i marginalnych, Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 29–48.
Franciszek (2013a). Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium” o głoszeniu Ewangelii we współczesnym świecie, Kraków: Wydawnictwo M.
Franciszek (2013b). Nikogo nie wolno odrzucać, „L’Osservatore Romano”, nr 8–9, s. 6–7.
Franciszek (2013c). Skażeni przez kulturę odrzucenia, „L’Osservatore Romano”, nr 8–9, s. 48–49.
Franciszek (2014a). Już nie niewolnicy, lecz bracia. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 2015 r., „L’Osservatore Romano”, nr 12, s. 4–8.
Franciszek (2014b). Od kultury wykluczenia do kultury spotkania, „L’Osservatore Romano”, nr 3–4, s. 40–41.
Franciszek (2015a). Encyklika „Laudato si’” poświęcona trosce o wspólny dom, Poznań: Pallottinum.
Franciszek (2019a). Kultura nadziei, „L’Osservatore Romano”, nr 11, s. 36–37.
Franciszek (2019b). Migranci są symbolem wszystkich odrzuconych, „L’Osservatore Romano”, nr 9, s. 24–25.
Franciszek (2019c). Ufność nieszczęśliwych nigdy ich nie zawiedzie. Orędzie na III Światowy Dzień Ubogich, „L’Osservatore Romano”, nr 7–8, s. 9–12.
Franciszek (2020a). Bóg przekazuje swoje przesłania za pośrednictwem małych i ubogich, „L’Osservatore Romano”, nr 2–3, s. 14–15.
Franciszek (2020b). Edukacja prowadzi osoby do światła, „L’Osservatore Romano”, nr 4, s. 9–10.
Franciszek (2020c). Encyklika „Fratelli tutti” o braterstwie i przyjaźni społecznej, Poznań: Pallottinum.
Franciszek (2020d). Posynodalna adhortacja apostolska „Querida Amazonia”, Kraków: Wydawnictwo M.
Franciszek (2020e). Sekret szczęśliwego życia, „L’Osservatore Romano”, nr 7–8, s. 21–22.
Franciszek (2020f). Trzeba szukać Jezusa w ubogim, „L’Osservatore Romano”, nr 5, s. 40–41.
Franciszek (2023a). Na sądzie ostatecznym będziemy sądzeni z miłości, „L’Osservatore Romano”, nr 12, s. 39–40.
Franciszek (2023b). Niech Morze Śródziemne znów stanie się laboratorium pokoju, „L’Osservatore Romano”, nr 10, s. 17–23.
Franciszek (2023c). Orędzie na 7. Światowy Dzień Ubogich (19 listopada 2023 r.). W każdym ubogim jest obecny Chrystus, „L’Osservatore Romano”, nr 7, s. 6–10.
Jan Paweł II (1996). Posynodalna adhortacja apostolska „Vita consecrata” o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i świecie, Poznań: Pallottinum.
Kornas-Biela D. (2017). Miłosierdzie jako wartość wychowawcza. Perspektywa pedagogiki chrześcijańskiej, „Rozprawy Społeczne”, nr 1, s. 5–15.
Kozubek M.T. (2020). Inkluzja w ujęciu papieża Franciszka inspiracją dla edukacji włączającej, „Rozprawy Społeczne”, nr 4, s. 17–33.
Majka J. (1989). Kościół – kultura – kultury, „Ateneum Kapłańskie”, nr 3, s. 341–353.
Marlewski J. (1986). Kultura jest walką o podmiotowość człowieka. Refleksje o nauczaniu społecznym Jana Pawła II w dziedzinie kultury, „Życie Katolickie”, nr 10, s. 41–48.
Nęcek R. (2016). Edukacja medialna w nauczaniu społecznym papieża Franciszka, Kraków: Wydawnictwo Salwator.
Nęcek R. (2021). Kultura spotkania podstawą komunikacji międzyludzkiej. Na kanwie encykliki społecznej „Fratelli tutti” papieża Franciszka, „Społeczeństwo. Studia, prace badawcze i dokumenty z zakresu nauki społecznej Kościoła”, nr 1, s. 47–57.
Rabiej S. (2017). Krytyka „kultury wykluczenia” w nauczaniu papieża Franciszka, [w:] M. Humeniuk, I. Paszenda (red.), Między ekskluzją a inkluzją w edukacji religijnej, Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 64–76.
Turkson P.K.A. (2021). O orędziu na Światowy Dzień Pokoju. Kompas wskazujący wspólny kurs, „L’Osservatore Romano”, nr 1, s. 14–15.
Witkowski L. (2005). O paradoksach marginalizacji, [w:] K. Marzec-Holka (red.), Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, s. 17–31.
Wojtyła K. (1979). Chrześcijanin a kultura, [w:] K. Wojtyła (red.), Aby Chrystus się nami posługiwał, Kraków: Znak, s. 457–461.
Netografia
Bronk K. (2019). Papież: rodzice chorych dzieci nie potrzebują aborcji, ale pomocy, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2019-05/papiez-aborcja-eugeniczna.html [dostęp: 12.09.2024].
Cho Ilo S. (2023). Papież Franciszek jak prorok przebudowuje współczesny katolicyzm, przeł. P. Olivier, https://www.onet.pl/informacje/magazynkontakt/papiez-franciszek-jak-prorok-przebudowuje-wspolczesny-katolicyzm/zlnb27z,30bc1058 [dostęp: 12.09.2024].
Discorso del Santo Padre Francesco al partecipanti al Congresso mondiale promosso dalla Congregazione per l’Educazione Cattolica (degli Istituti di Studi) (2015), https://www.vatican.va/content/francesco/it/speeches/2015/november/documents/papa-francesco_20151121_congresso-educazione-cattolica.html [dostęp: 12.09.2024].
DoRzeczy.pl (2020). Franciszek: Nauka społeczna Kościoła to kultura troskliwości, https://dorzeczy.pl/religia/165466/franciszek-nauka-spoleczna-kosciola-to-kultura-troskliwosci.html [dostęp: 12.09.2024].
Dzieci i papież Franciszek: spotkanie, dialog, święto pokoju i troski o stworzenie (2023), https://www.santegidio.org/pageID/30284/langID/pl/itemID/55341/Dzieci-i-papie%C5%BC-Franciszek-spotkanie-dialog-%C5%9Bwi%C4%99to-pokoju-i-troski-o-stworzenie.html [dostęp: 12.04.2024].
Franciszek (2015b), Współczesne formy niewolnictwa. Przemówienie do uczestników sesji plenarnej Papieskiej Akademii Nauk Społecznych, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/przemowienia/pans_18042015.html [dostęp: 12.09.2024].
Franciszek (2018a), Nauczanie Jezusa na temat kobiety zmienia historię, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/homilie/swmarta_15062018 [dostęp: 12.09.2024]
Franciszek (2018b). Nie można pozbawić życia, żeby rozwiązać problem. Audiencja generalna 10 października 2018 r., https://www.vatican.va/content/francesco/pl/audiences/2018/documents/papa-francesco_20181010_udienza-generale.html [dostęp: 12.09.2024].
Franciszek (2018c). Solidarność jest jedyną odpowiedzią, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/homilie/migranci_06072018 [dostęp: 12.04.2024].
Franciszek (2020g). Starość nie jest chorobą. Przemówienie do uczestników międzynarodowego kongresu poświęconego duszpasterstwu osób w podeszłym wieku, 31.01.2020, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/przemowienia/starsi_31012020.html [dostęp: 12.09.2024].
Franciszek (2021a). List do małżonków na Rok „Rodzina Amoris Laetitia”, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2021-12/list-papieza-franciszka-do-malzonkow-tekst.html [dostęp: 12.09.2024].
Franciszek (2021b). Papież opowiada dziennikarzom o podróży do Iraku, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2021-03/papiez-opowiada-dziennikarzom-o-podrozy-do-iraku.html [dostęp: 12.09.2024]
IAR (2013). Papież Franciszek przeciwko aborcji i eutanazji, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/733695,papiez-franciszek-przeciwko-aborcji-i-eutanazji.html [dostęp: 5.04.2024].
KAI/JH (2020). Troska o ziemię jest prawem człowieka. Franciszek w TED, https://wiez.pl/2020/10/13/troska-o-ziemie-jest-prawem-czlowieka-franciszek-w-ted/ [dostęp:19.04.2024].
KAI/pk (2024). Papież Franciszek apeluje o docenienie roli kobiet: są współpracowniczkami Stwórcy w służbie życiu, https://deon.pl/kosciol/papiez-franciszek-apeluje-o-docenienie-roli-kobiet-sa-wspolpracowniczkami-stworcy-w-sluzbie-zyciu,2760845 [dostęp: 12.04.2024].
KAI/Radio Watykańskie (2015). Starsi to ofiary kultury odrzucenia, https://www.gosc.pl/doc/2555377.Starsi-to-ofiary-kultury-odrzucenia [dostęp: 12.09.2024].
kg (KAI/ACIPrensa) / Watykan, sg (2017). Franciszek: mógłbym być wśród „odrzuconych”, http://idziemy.pl/kosciol/franciszek-moglbym-byc-wsrod-odrzuconych- [dostęp: 12.09.2024].
Olczyk S. (2023). Wychowanie młodzieży w nauczaniu Jorge Mario Bergoglio – papieża Franciszka, https://repozytorium.kul.pl/server/api/core/bitstreams/1af5da7d-4566-4840-870d-5406a97a6f3d/content [dostęp: 12.09.2024].
Ołdakowski K. (2020). Papież: potrzebna jest różnorodność i solidarność w harmonii, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2020-09/papiez-audiencja-2-wrzesnia.html [dostęp: 12.09.2024].
PAP (2021). Papież: Przemoc wobec kobiet to nikczemność i upadek całej ludzkości, https://www.gosc.pl/doc/6714324.Papiez-Przemoc-wobec-kobiet-to-nikczemnosc-i-upadek-calej [dostęp: 12.09.2024].
pch24.pl/KAI (2017). Papież Franciszek o handlu w niedzielę: to niewolnictwo!, https://medianarodowe.com/2017/12/17/papiez-franciszek-o-handlu-niedziele-niewolnictwo/ [dostęp: 12.09.2024].
Radio Watykańskie (2016). Papież w szpitalu: kulturę odrzucenia zastąpmy kulturą przyjęcia, https://zakony-zenskie.pl/papiez-w-szpitalu-kulture-odrzucenia-zastapmy-kultura-przyjecia/ [dostęp: 12.09.2024].
Rajewski B. (2022). Kultura troskliwości 2022, https://deon.pl/wiara/kultura-troskliwosci-2022-,1777766 [dostęp: 12.09.2024].
Sosnowski J. (2013). Efekt Franciszka, https://deon.pl/wiara/wiara-i-spoleczenstwo/efekt-franciszka,253752 [dostęp: 12.09.2024].
sw/jo/je (2013). Papież: najsłabsi padają ofiarami dominującej „kultury odrzucenia”, https://www.money.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/papiez;najslabsi;padaja;ofiarami;dominujacej;kultury;odrzucenia,224,0,1437664.html [dostęp: 12.09.2024].
Vatican News (2022). Papież: to życie jest prawem, a nie śmierć, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2022-03/papiez-to-zycie-jest-prawem-a-nie-smierc.html [dostęp: 12.09.2024].
Wysocka S. (2023). Papież: odmawianie ludziom starszym lekarstw, by zaoszczędzić, to ukryta eutanazja, https://m.przemysl.niedziela.pl/artykul/90684/Papiez-odmawianie-ludziom-starszym [dostęp: 5.04.2024].
Zajączkowska B. (2019). Franciszek: dyskryminacja niepełnosprawnych grzechem społecznym, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2019-12/list-niepelnosprawni-franciszek.html [dostęp: 12.09.2024].
Zajączkowska B. (2020). Franciszek inicjuje Globalny Pakt Edukacyjny, https://www.vaticannews.va/pl/papiez/news/2020-10/globalny-pakt-edukacyjny.html [dostęp: 12.09.2024].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Paweł Maciaszek

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 48
Liczba cytowań: 0