Współpraca nauczycieli z rodzicami i środowiskiem społecznym w latach 1945–1989. Wymiar prawno-oświatowy
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2024.2.007Słowa kluczowe
szkoła, nauczyciel, rodzice, środowisko społeczne, współpraca, prawo oświatowe, PRLAbstrakt
Celem niniejszego artykułu jest opis, wyjaśnienie i ocena współpracy nauczycieli z rodzicami i środowiskiem społecznym w latach 1945–1989 w wymiarze prawno-oświatowym. Zastosowano krytyczną analizę materiałów źródłowych i opracowań naukowych. W wyniku badań ujawniono dynamikę rozwiązań ustawowych w zależności od aktualnej sytuacji politycznej, co z kolei zdecydowało o konieczności podziału omawianego czasu historycznego na etapy mające swoją odrębną specyfikę prawno-oświatową w zakresie podjętej problematyki.
Inspirację badawczą stanowiła propozycja Andrzeja Jankego, który dostrzegając zróżnicowanie w zakresie współpracy szkoły ze środowiskiem rodzinnym na przestrzeni lat 1944–1989 wyróżnił w jego ramach sześć odrębnych okresów. W przypadku analizowanej problematyki konieczne jednak stało się przesunięcie akcentu ze szkoły na nauczyciela, poszerzenie zaprezentowanego powyżej podziału o środowisko społeczne, jak i dokonanie korekty w zakresie nazewnictwa i podziału czasowego w oparciu o wnioski autorskie. Podstawową konkluzją artykułu jest stwierdzenie faktu, że mimo odmienności poszczególnych etapów kooperacji podmiotów edukacyjnych wszystkie one mieściły się w ramach ładu monocentrycznego i jako takie miały również cechy wspólne. Odgórnie narzucone rozwiązania prawne i silny akcent ideologiczny nie służyły kulturze wzajemnego zaufania, a tym samym powodowały, że współpraca nauczycieli z rodzicami i środowiskiem społecznym była z góry narażona na szereg niedociągnięć, do których należały: schematyzm, działania pozorne, akcyjność i koniunkturalizm.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Szczecinie:
KW PZPR Wydział Nauki i Oświaty, sygn. 6. O realizacji uchwały KW PZPR z dnia 6 września 1972 r. w zakresie doskonalenia i aktywizacji pracy ideologiczno-wychowawczej w województwie szczecińskim.
KW PZPR Wydział Nauki i Oświaty, sygn. 65. Zadania w zakresie pracy ideowo-wychowawczej i politycznej w środowisku oświaty – grudzień 1982r.
Źródła drukowane
Edukacja narodowym priorytetem. Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1989). Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Narodowe.
Instrukcja z dnia 24 kwietnia 1950 r. w sprawie rekrutacji młodzieży do szkół zawodowych, zakładów kształcenia nauczycieli i szkół ogólnokształcących stopnia licealnego (Dz.U. MO 1950, poz. 90).
Komunikat w sprawie Szkolnych Komitetów Opiekuńczych (Dz.U. MO 1949, poz. 45).
Mauersberg S., Walczak M. (1999). Oświata polska w latach 1944–1956. Wybór źródeł, t. 1, Warszawa: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne.
Okólnik nr 31 z dnia 10 października 1957 r. w sprawie działalności komitetów rodzicielskich w rok szkolnym 1957/58 (Dz.U. MO 1957, poz. 156).
Pęcherski M., Świątek M. (1978). Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917–1977. Podstawowe akty prawne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Prawo o stowarzyszeniach z dnia 27 października 1932 r. (Dz.U. 1932, poz. 808).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 listopada 1988 r. w sprawie form współdziałania rodziców i opiekunów ze szkołami i organizacjami nadzorującymi szkoły (Dz.U. 1988, poz. 292).
Skrzeszewski S. Wezwanie do nauczycielstwa polskiego (Dz.U. RO 1944, poz. 24).
Ustawa o tymczasowym ustroju władz szkolnych z 1920 roku (Dz.U. 1920 poz. 304).
Ustawa o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym z dnia 27 lutego 1939 r. (Dz.U. 1939, poz. 93).
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. 1950, poz. 130).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o prawach i obowiązkach nauczycieli (Dz.U. 1956, poz. 63).
Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. 1961, poz. 160).
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 1991, poz. 425).
Zarządzenie Ministra Oświaty i Prezesa Centralnego Urzędu Szkolenia Zawodowego z dnia 15 października 1951 r. w sprawie zmiany regulaminu Komitetów Rodzicielskich (Dz.U. MO 1951, poz. 233).
Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 26 lutego 1949 r. o organizacji i zakresie działania Komitetów Rodzicielskich (Dz.U. MO 1949, poz. 25).
Zarządzenie Ministra Oświaty z 7 października 1954 r. w sprawie regulaminu komitetów rodzicielskich (Dz.U. MO 1954, poz. 115).
Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 30 maja 1960 r. w sprawie organizacji i działalności komitetów rodzicielskich w szkołach i przedszkolach (Dz.U. MO 1960, poz. 132).
Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 24 października 1973 r. w sprawie komitetów rodzicielskich (Dz.U. MOiW 1973, poz. 124).
Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 1 czerwca 1976 r. w zasad współpracy szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych dla młodzieży niepracującej z zakładami pracy sprawującymi funkcje opiekuńcze (Dz.U. MOiW 1976, poz. 56).
Opracowania
Bystroń J.S. (1933). Uspołecznienie szkoły i inne szkice, Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Chmielewski W. (2006). Kształcenie nauczycieli w okresie ideologizacji szkolnictwa (1944–1956), Warszawa: Neriton.
Cichosz M. (2020). Kształtowanie polskiego systemu oświaty (lata 1970–1973) w kontekście założeń realnego socjalizmu, „Polska Myśl Pedagogiczna”, nr 6, s. 95–112.
Hejnicka-Bezwińska T. (1996). Zarys historii wychowania (1944–1989), Kielce 1996: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.
Grzybowski R. (2013a). Polityczne priorytety i elementy codzienności socjalistycznej szkoły, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Grzybowski R. (red.) (2013b). Zaangażowanie? Opór? Gra? Szkic do portretu nauczyciela w latach PRL-u, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Jakubowski J. (1975). Polityka oświatowa Polskiej Partii Robotniczej 1944–1948, Warszawa: Książka i Wiedza.
Janke A. (1995). Meandryczność stosunków rodziny i szkoły w Polsce powojennej. Niektóre aspekty pedagogiczne i prawne, [w:] K. Jakubiak (red.), Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych, Bydgoszcz: Wydawnictwo WSP, s. 277–287.
Janke A. (1996). Podstawy stosunków rodziny i szkoły w Polsce powojennej w latach 1944–1945. Zalążki i zwiastuny przyszłych rozwiązań, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne”, z. 28, s. 163–181.
Kahl E. (2008). Związkowe doskonalenie nauczycieli w Polsce (1944–1989). Uwarunkowania, przejawy, konsekwencje, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kawula S. (1996). Studia z pedagogiki społecznej, Olsztyn: Wydawnictwo WSP.
Kowalski S. (1976). Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Król J. (2012). Model nauczyciela-wychowawcy w propagandzie Polski Ludowej, [w:] K. Dormus, R. Ślęczka (red.), W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń – szkoła – nauczyciel, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 347–364.
Król J. (2013). Reformy dyktuje system: o naradzie oświatowej KC PZPR z 24 października 1958 roku, „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 30, s. 89–102.
Król J. (2014). Kampanie wyborcze w PRL w świetle propagandy szkolnej, [w:] S. Ligarski, M. Siedziako (red.), Wybory i referenda w PRL, Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, s. 393–411.
Kryńska E., Mauersberg S. (2003). Indoktrynacja młodzieży szkolnej, Białystok: Trans Humana.
Mielczarek F. (1997). Ideologiczno-polityczna indoktrynacja nauczycieli w Polsce w latach 1945–1956, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Mikiewicz P. (2016). Socjologia edukacji: teorie, koncepcje, pojęcia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Milerski B., Śliwerski B. (2000). Pedagogika. Leksykon, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Nalepiński W. (1967). Działalność komitetów rodzicielskich, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Ossowski S. (2001). O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pyter M. (2015). Prawne zasady funkcjonowania oświaty w Polsce Ludowej, „Studia Iuridica Lublinensia”, nr 4, s. 105–122.
Smołalski A. (2006). Pedeutologia historyczna, Wrocław: MarMar Marian Kaczorowski.
Szymański M. (1988). Społeczne uwarunkowania przemian edukacyjnych, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Winiarski M. (2000). Rodzina-szkoła-środowisko lokalne. Problemy edukacji środowiskowej, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Znaniecki F. (2001). Socjologia wychowania, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Joanna Król
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 290
Liczba cytowań: 0
