Imperatyw pedagogiczny jako element strategii wychowawczej

Abstrakt

Artykuł ma na celu ukazanie różnic pomiędzy kategoriami pedagogicznymi rygoryzmu i liberalizmu wychowawczego, określić treść i zakres znaczeniowy tych pojęć oraz uzasadnić ich miejsce w strategiach wychowawczych oraz w ich różnych typach. Stąd posłużono się w artykule syntetycznym ujęciem historycznym, które ma w sposób jak najbardziej lapidarny ukazać rozwój myśli dotyczącej przymusu i swobody w wychowaniu, a zwłaszcza przejawów praktyki w tym zakresie od starożytności aż po czasy nowożytne. Przeprowadzono także analizę dwóch sprzecznych koncepcji pedagogicznych, które ujmuje się w relacji homo educandus vs homo non educandus. Koncepcje te w różny sposób odwołują się do takiej kategorii, jak wolność pedagogiczna i określają jej znaczenie w praktyce wychowawczej. Takie podejście umożliwiło przeprowadzenie typologizacji dwóch strategii wychowawczych, które ujęto w dwie kategorie: strategii autokratycznej i strategii formacyjnej. W każdej z nich pojawia się problem odwoływania się do wybranych imperatywów pedagogicznych, które zostały szczegółowo opisane. Do nich zaliczono: posłuszeństwo, dyscyplinę, karność, odpowiedzialność oraz sumienność. Ukazano także ich związek z procesem kształtowania w postawach wychowanków sprawności, zwłaszcza sprawności moralnych, które należy pojmować jako element rezultatu procesu wychowawczego. Imperatywy pedagogiczne, do których odwołują się wychowujący, mogą świadczyć o poziomie świadomości wychowawczej i kulturze pedagogicznej tych, którzy przyjmują na siebie odpowiedzialność za wychowanie młodzieży. Rolą imperatywów pedagogicznych jest wspomaganie wychowanków w ich osobistym i społecznym rozwoju.