Podejście kategorialne w pedagogice specjalnej i psychologii klinicznej
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2025.1.008Słowa kluczowe
przedmiot pedagogiki specjalnej i psychologii klinicznej, perspektywa kategorialna, koncepcja Johna S. Rollanda, systemy diagnostyczneAbstrakt
Celem artykułu jest analiza możliwości i ograniczeń zastosowania podejścia kategorialnego w diagnozie i badaniach naukowych z zakresu pedagogiki specjalnej i psychologii klinicznej. Na podstawie przeglądu literatury dokonano analizy istoty podejścia kategorialnego. Jako przykład implementacji wspomnianego podejścia w psychologii wskazano koncepcję Johna S. Rollanda, zakładającą, że określone biologiczne parametry dysfunkcji zdrowotnych, zwłaszcza chorób przewlekłych, stwarzają swoiste psychospołeczne wymagania dla jednostki, która ich doświadcza, oraz dla członków jej rodziny. Przedstawiono kontekst historyczny wyłaniania się paradygmatu kategorialnego w badaniach osób z zaburzeniami zdrowia oraz aktualne tendencje w tym zakresie bazujące na zmodyfikowanych systemach diagnostycznych. Wskazano na zmiany paradygmatyczne w określaniu podmiotu pedagogiki specjalnej oraz dualność w rozwoju wspomnianej dyscypliny, wyrażoną w koegzystencji przyjmowanych perspektyw teoretycznych: medycznej i społecznej. Zwrócono uwagę zarówno na ograniczenia (m.in. trudności w zastosowaniu w badaniach osób z chorobami rzadkimi, ryzyko stygmatyzacji osób badanych), jak i zalety (m.in. precyzja doboru grupy badanej, większy obiektywizm pomiaru realizowanego w toku badań klinicznych) podejścia kategorialnego w pedagogice specjalnej i psychologii klinicznej.
Bibliografia
Arim R.G., Kohen D.E., Brehaut J.C. […] Rosenbaum P.L. (2015). Developing a Non-categorical Measure of Child Health Using Administrative Data, „Health Reports”, t. 26, nr 2, s. 9–16, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25692939/ [dostęp: 15.11.2023].
Bauman T. (2008). Komplikacje i dylematy przy określaniu przedmiotu badań pedagogicznych, [w:] K. Rubacha (red.), Konceptualizacja przedmiotu badań pedagogicznych, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 57–72.
Brzeziński J., Kowalik S. (1995). Diagnoza kliniczna w kontekście praktyki społecznej, [w:] H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 187–212.
Cierpiałkowska L. (2020). Psychopatologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cierpiałowska L., Sęk H. (2016). Psychologia kliniczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chrzanowska J. (2015). Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Falana-Jafra A. (2019). Zarys problematyki kategoryzacji prawnej na przykładzie wybranych przepisów polskiej ustawy karnej, „Konteksty Społeczne”, t. 7, nr 1(13), s. 99–108, https://journals.umcs.pl/ks/article/view/11135 [dostęp: 15.11.2023].
Frances A. (2010). Dokąd zmierza DSM-V?, „Psychiatria po Dyplomie”, t. 7, nr 4, s. 68–70, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/282/original/68-70.pdf?1472726176 [dostęp: 15.11.2023].
Gajdzica Z. (2018). Perspektywa rozwoju pedagogiki specjalnej w tyglu jej dualnego i dwoistego charakteru”, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, t. 6, nr 1, s. 51–63, https://doi.org/10.18778/2450-4491.06.06
Goldberg D. (2010). The Classification of Mental Disorder: A Simpler System for DSM-V and ICD-11, „Advances in Psychiatric Treatment”, t. 16, nr 1, s. 14–19, https://doi.org/10.1192/apt.bp.109.007120
Gonigroszek D., Pietraszko M. (2012). Proces kategoryzacji a nauczanie języków obcych, [w:] O. Majchrzak (red.), PLEJ czyli Psycholingwistyczne Eksploracje Językowe, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 73–84.
Grabski B., Gierowski J.K. (2012). Zaburzenia osobowości – różne spojrzenia i próby ich integracji, „Psychiatria Polska”, t. 46, nr 5, s. 829–844.
Hulek A. (1988). Wspólne i swoiste zagadnienia w rewalidacji różnych grup osób z odchyleniami od normy, [w:] A. Hulek (red.), Pedagogika rewalidacyjna, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 462–477.
ICD-10 International Classification of Diseases Version 2019, https://icd.who.int/browse10/2019/en#/I
ICD-11 International Classification of Diseases 11 th Revision. Global standards for diagnostic health information, https://icd.who.int/en
Jastrzębowska G. (2019). Zaburzenia neurorozwojowe. Zmiany w podejściu teoretycznym i diagnostycznym, „Logopedia”, t. 48, nr 1, s. 27–46, https://www.logopedia-ptl.pl/index.php/logopedia/article/view/14 [dostęp: 15.11.2023].
Judd L.L., Schettler P.J., Brown E.S. […] & Singh G. (2014). Adverse Consequences of Glucocorticoid Medication: Psychological, Cognitive, and Behavioral Effects, „American Journal of Psychiatry”, t. 171, nr 10, s. 1045–1051, https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2014.13091264
Krause A. (2010). Współczesne paradygmaty pedagogiki specjalnej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Maciarz A. (2001). Pedagogika lecznicza i jej przemiany. Wybrane problemy, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Miller A.R., Rosenbaum P. (2016). Perspectives on “Disease” and “Disability” in Child Health: The Case of Childhood Neurodisability, „Frontiers in Public Health”, t. 4, art. 226. https://doi.org/10.3389/fpubh.2016.00226
Möller H.J. (2018). Możliwości i ograniczenia DSM-5 w polepszeniu klasyfikacji i diagnozy zaburzeń psychicznych, „Psychiatria Polska”, t. 52, nr 4, s. 611–628, https://doi.org/10.12740/PP/91040
Oleniacz M. (2009). Kierunki metodologiczne w pedagogice specjalnej, „Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej”, nr 1, s. 157–165.
Poczobut R. (2012). Interdyscyplinarność i pojęcia pokrewne, [w:] A. Chmielewski, M. Dudzikowa, A. Grobler (red.), Interdyscyplinarnie o interdyscyplinarności. Między ideą a praktyką, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 39–62.
Rolland J.S. (1984). Toward a Psychosocial Typology of Chronic and Life-Threatening Illness, „Family Systems Medicine”, t. 2, nr 3, s. 245–262, https://doi.org/10.1037/h0091663
Rolland J.S. (1987). Chronic Illness and the Life Cycle: A Conceptual Framework, „Family Process”, t. 26, nr 2, s. 203–221, doi.org/10.1111/j.1545-5300.1987.00203.x
Rolland J.S. (2012), Mastering Family Challenges in Serious Illness and Disability, [w:] N. Walsh (red.), Normal Family Processes, 4th edition, New York: Guilford Press, s. 452–482.
Sęk H. (2005). Psychologia kliniczna, t. 1–2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Skrzypek M. (2013). W stronę socjologii diagnozy. Społeczne funkcje diagnozy medycznej w kontekście doświadczenia choroby, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, t. 45, s. 51–64.
Stein R.E.K., Jessop D.J. (1982). A Noncategorical Approach to Chronic Childhood Illness, „Public Health Report”, t. 97, nr 4, s. 354–362.
Tomasik E. (1997). Wybrane zagadnienia z pedagogiki specjalnej, Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Torres C., Farley C.A., Cook B.G. (2012). A Special Educator’s Guide to Successfully Implementing Evidence-Based Practices, „Teaching Exceptional Children”, t. 45, nr 1, s. 64–73, https://doi.org/10.1177/0040059914553209
Wlazło M. (2016). Interdyscyplinarne studia nad niepełnosprawnością – sprzymierzeniec czy wróg pedagogiki specjalnej?, „Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych”, t. 2, nr 23, s. 65–74.
Zielińska J. (2014). Maria Grzegorzewska i jej interdyscyplinarna wizja pedagogiki specjalnej a czasy współczesne, [w:] E. Dyduch, A. Mikrut, J. Zielińska (red.), Idee Marii Grzegorzewskiej jako inspiracje rozwoju współczesnej pedagogiki specjalnej, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 193–201.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Renata Zubrzycka, Anna Wojnarska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 53
Liczba cytowań: 0
