Proces twórczy według polskich artystów działających po II wojnie światowej
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2021.4.005Słowa kluczowe
proces twórczy, manipulacje terminologią, sztuka polska, korzyści płynące ze sztukiAbstrakt
Proces twórczy, jego elementy i właściwości są przedmiotem badań różnych dyscyplin, jak również są opisywane przez samych artystów. Przyjrzenie się ich słowom o procesie twórczym może poszerzyć wiedzę o tworzeniu w przestrzeni sztuki oraz wskazać na podobieństwa i różnice między naturalną zdolnością twórczą a tą związaną z twórczością artystyczną. W artykule zbadano wypowiedzi różnych uznanych artystów wizualnych działających w powojennej Polsce. Przeprowadzone badania ujawniły różne postawy artystyczne, których wspólną cechą było odwoływanie się do pamięci i spuścizny powojennej. Relacje tych artystów przybliżają zamierzone i intuicyjne elementy twórczości, wskazują na cele działań twórczych oraz emocjonalne korzyści i obciążenia. W niniejszym opracowaniu przedstawiono również argumenty przemawiające za możliwymi powiązaniami analizowanych wypowiedzi z wynikami badań z zakresu psychologii twórczości, estetyki i teorii sztuki.
Bibliografia
Akinola M., Mendes W.B. (2008). “The Dark Side of Creativity: Biological Vulnerability and Negative Emotions Lead to Greater Artistic Creativity,” Personality and Social Psychology Bulletin, vol. 34, no. 12, pp. 1677–1686, doi: 10.1177/0146167208323933.
Baas M., De Dreu C.K.W., Nijstad B.A. (2008). “A Meta-Analysis of 25 Years of Mood-Creativity Research: Hedonic Tone, Activation, or Regulatory Focus?” Psychological Bulletin, vol. 134, no. 6, pp. 779–806, https://doi.org/10.1037/a0012815.
Boden M.A. (1990/2004). The Creative Mind: Myths and Mechanisms, London–New York: Routledge.
Bomba J. (2009). “Images Occurred Are Images Remembered,” [in:] M. Bratko, K. Nowak (eds.), Jacek Waltoś. Obrazy zderzone / Occurred Images, trans. A. Ptak, Kraków: Galeria Dyląg, pp. 8–9.
Botella M., Zenasni F., Lubart T. (2018). “What Are the Stages of the Creative Process? What Visual Art Students Are Saying?” Frontiers in Psychology, vol. 9, article 2266, doi: 10.3389/fpsyg.2018.02266.
Brzozowski W. (2001). “In every stain of paint,” [in:] J. Trzupka (ed.), Oblicza śmierci we współczesnej sztuce polskiej / The Faces of Death in Polish Contemporary Art, trans. M. Głogoczowski, Katowice: Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach, pp. 173–179.
Bucki K. (1977). “Opolscy twórcy, Krzysztof Bucki,” Trybuna Odrzańska, no. 241, in text cited after: Filipczyk J. (2015). “Jeśli sztuka jest wielką rzeką, to ja jestem małym zakolem. O twórczości Krzysztofa Buckiego,” [in:] J. Filipczyk (ed.), Jeśli sztuka jest wielką rzeką, to ja jestem małym zakolem. Krzysztof Bucki (1936–1983), Opole: Muzeum Śląska Opolskiego, pp. 5–43.
Csikszentmihalyi M. (1988). “Society, Culture and Person: A Systems View of Creativity,” [in:] R.J. Sternberg (ed.), The Nature of Creativity, Cambridge (MA): Cambridge University Press, pp. 325–339.
Cummings L.L. (1965). “Organizational Climates for Creativity,” Academy of Management Journal, vol. 8, no. 3, pp. 220–227, https://doi.org/10.5465/254790.
Czapski J. (1960/2016). Patrząc, ed. J. Pollakówna, Kraków: Znak.
Cybis J. (1980). Notatki malarskie. Dzienniki 1954–1966, ed. D. Horodyński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dewey J. (1958/1975). Sztuka jako doświadczenie, trans. A. Potocki, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Dzikowska E. (2011). Artyści mówią. Wywiady z mistrzami malarstwa, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press.
Dzikowska E. (2005). Polscy artyści w sztuce świata. Rozmowy Elżbiety Dzikowskiej, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press.
Dominik T. (2007). “Interview with M. Mazurek: ‘Urodziłem się po słonecznej stronie życia’,” Gazeta Antykwaryczna sztuka.pl, no. 2(131), pp. 6–10.
Choi D., Glăveanu V.P., Kaufman J.C. (2010). “Creativity Models in Contemporary Psychology,” [in:] Encyclopedia of Creativity, M. Runco, S. Pritzker (eds.), 3rd ed., Amsterdam: Elsevier, https://www.researchgate.net/publication/340898080_Creativity_Models_in_Contemporary_Psychology_in_Encyclopedia_of_Creativity_3rd_Edition) [access: 6.12.2020].
Czyńska M. (2016). Moje królestwo: rozmowa z Edwardem Dwurnikiem, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Dwurnik E. (2005). “Interview with E. Dzikowska: ‘Nie chcę już degenerata’,” [in:] E. Dzikowska, Polscy artyści w sztuce świata. Rozmowy Elżbiety Dzikowskiej, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press, pp. 58–65.
Greczyński B., Grzywacz Z. (1976). “Etap. Dwugłos. Bolek Greczyński, Zbylut Grzywacz,” [in:] D. Domański (ed.) (1988). Bolek Greczyński. Odejście i powrót, Kraków: Wydawnictwo Astra, pp. 28–32.
Grohman M.G., Ivcevic Z., Silvia P., Kaufman S.B. (2017). “The Role of Passion and Persistence in Creativity,” Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, vol. 11, no. 4, pp. 376–385, doi: http://dx.doi.org/10.1037/aca0000121.
Grzywacz Z. (1980–88). “Memłary czyli Kolejka czyli Siedem etapów życia kobiety i siedem lat z życia mężczyzny.” [in:] T. Nyczek (ed.) (2009), Zbylut Grzywacz. Memłary i inne teksty przy życiu o sztuce, Kraków: Universitas, pp. 151–276.
Ingarden R. (1960). “Wykład dwunasty,” [in:] R. Ingarden (1981). Wykłady i dyskusje z estetyki, selected and edited by A. Szczepańska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, pp. 185–204.
Jasiński B. (1989). Twórczość a sztuka. Wprowadzenie do estetyki procesów twórczych, Warszawa: Książka i Wiedza.
Kantor T. (1959). “Interview with M. Madeyski: ‘Czy nowa awangarda?’,” Życie Literackie, no. 34, in text cited after: Chrobak J., Michalik J. (eds.) (2013). Tadeusz Kantor i lata 1959–1964, Kraków: Cricoteka, pp. 7–12.
Kantor T. (2005a). “Kryzys formy,” [in:] T. Kantor, Metamorfozy: teksty o latach 1934–1974, ed. by K. Pleśniarowicz, Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im Ossolińskich; Cricoteka, pp. 520–528.
Kantor T. (2005b). “Nie bardzo mi odpowiada rola ‘terapeutyczna’ teatru,” [in:] T. Kantor, Dalej już nic…: teksty z lat 1985–1990, ed. by K. Pleśniarowicz, Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich; Cricoteka, pp. 408–417.
Klimas-Kuchtowa E. (1998). “Psychologia sztuk plastycznych,” [in:] Encyklopedia psychologii, ed. by W. Szewczuk, Warszawa: Fundacja Innowacja, pp. 635–639.
Kraupe-Świderska J. (1998). “Interview with B. Ziembicka: ‘Nie ma mowy o wolności’,” [in:] B. Ziembicka, Najprostszą drogą. Rozmowy z artystami, Kraków: Znak, pp. 99–107.
Kowalski G. (2004). “Supplement. Grzegorz Kowalski. My Own Art History,” [in:] A. Żmijewski (2010), Trembling Bodies. Conversations with Artists, trans. S. Gauger, M. Głogoczowski: Bytom–Berlin: CSW Kronika; Berliner Künstlerprogramm/DAAD, pp. 165–179.
Kozbelt A., Seeley W.P. (2007). “Integrating Art Historical, Psychological, and Neuroscientific Explanations of Artists’ Advantages in Drawing and Perception,” Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, vol. 1, no. 2, pp. 80–90, https://doi.org/10.1037/1931-3896.1.2.80.
Kozielecki J. (1997/2002). Transgresja i kultura, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Lubart T. (1994). “Creativity,” [in:] R.J. Sternberg (ed.), Thinking and Problem Solving, San Diego (CA): Academic Press, pp. 290–329.
Milewska W. (2008). Oblicza wolności. Z polskiej sztuki XX wieku, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie.
Nowosielski J. (1994). “Przedstawienie czasu w sztuce malarskiej,” [in:] J. Nowosielski (2015). Listy i zapomniane wywiady, ed. by K. Czerni, Kraków: Znak, pp. 307–312.
Nęcka E. (2001). Psychologia twórczości, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Oleynick V.C., Thrash T.M., LeFew M.C., Moldovan E.G., Kieffaber P.D. (2014). „The Scientific Study of Inspiration in the Creative Process: Challenges and Opportunities,” Frontiers in Human Neuroscience, vol. 8, article 436, doi: 10.3389/fnhum.2014.00436.
Opałka R. (2005). “Interview with E. Dzikowska: ‘Spotkanie z rozstaniem’,” [in:] E. Dzikowska (2005), Polscy artyści w sztuce świata. Rozmowy Elżbiety Dzikowskiej, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press.
Rodziński S. (1994), in text cited after: Taranczewski P. (1994). “A-Akademia. 175 lat nauczania malarstwa i rysunku na Wydziale Malarstwa krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych,” [in:] 175 lat nauczania malarstwa, rzeźby i grafiki w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, ed. by J.L. Ząbkowski et al., Kraków: Wydawnictwo ASP, pp. 31–86.
Rosińska Z. (1985). Psychoanalityczne myślenie o sztuce, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sosnowski L. (2010). Sztuka. Retoryka, Fizjognomika. Studium z filozofii ekspresji, Kraków: Collegium Columbinum.
Stern J. (2011). “Interview with E. Dzikowska: ‘Sztuka manifestacją istnienia’,” [in:] E. Dzikowska, Artyści mówią. Wywiady z mistrzami malarstwa, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press, s. 210–219.
Sternberg R.J., Lubart T.I. (1991). “An Investment Theory of Creativity and Its Development,” Human Development, vol. 34, no. 1, pp. 1–31, https://doi.org/10.1159/000277029.
Stróżewski W. (1983). Dialektyka twórczości, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sztuka K. (2003). Psychologia dla artystów. Part 2: Twórcza ekspresja w dialogu terapeutycznym, Częstochowa: Wydawnictwo WSP.
Taranczewski P. (2015). “Interview with B. Bigaj-Zwonek: ‘Muszę czytać, bo bez tego bym umarł po prostu’,” Wiadomości ASP, no. 71, pp. 12–25.
Taranczewski P., Tendera P. (2016). Rozmowy o malarstwie, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Akademia Ignatianum.
Tarasewicz L. (2011). Interview with E. Dzikowska: ‘Sztuka i miejsce’,” [in:] E. Dzikowska, Artyści mówią. Wywiady z mistrzami malarstwa, 2011, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press, s. 232–231.
Tarasin J. (2011). “Interview with E. Dzikowska: ‘Sposoby na siebie’,” [in:] E. Dzikowska, Artyści mówią. Wywiady z mistrzami malarstwa, Izabelin–Warszawa: Rosikon Press, pp. 242–251.
Tatarkiewicz W. (1972). Droga przez estetykę, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tatarkiewicz W. (1975/1998). Dzieje sześciu pojęć, Sztuka – piękno – forma – twórczość – odtwórczość – przeżycie estetyczne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tatarkiewicz W. (1960/1985). Historia estetyki. Estetyka starożytna, Warszawa: Arkady.
Tchórzewski (1979). “Przestrzeń wewnętrzna. Rozmowa z Jerzym Tchórzewskim,” [in:] Z. Taranienko (2004). Dialogi o sztuce, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, pp. 123–138.
Tokarz A. (2005). Dynamika procesu twórczego, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wallas G. (1926). “Stage in the Creative Process,” [in:] A. Rothenberg, C.R. Hausman (eds.) (1976), The Creativity Question, Durham (NC): Duke University Press, pp. 69–73.
Wojnar I. (1984). Sztuka jako podręcznik życia, Warszawa: Nasza Księgarnia.
Wróblewski A. (1948a). “Marc Chagall,” [in:] J. Michalski (ed.) (1993), Andrzej Wróblewski nieznany, Kraków: Galeria Zderzak, pp. 103–107.
Wróblewski A. (1948b). “I have been living the life of the studio for several weeks now,” [in] A. Wróblewski (2014). Unikanie stanów pośrednich / Avoiding Intermediary States, ed by M. Ziółkowska, W. Grzybała, trans K. Kościuczuk, 2014, Warszawa– Ostfildern: Fundacja Andrzeja Wróblewskiego and Instytut Adama Mickiewicza; Hatje Cantz Verlag, pp. 45–129.
Zawadzki R. (2005). Psychologia i twórczość, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Zieliński J.A. et al. (1982, 1983). “Dwie dyskusje w pracowni Barbary Jonscher 1982, 1983,” [in:] J.A. Zieliński (ed,) (1992), Krąg „Arsenału 1955”, Gorzów Wielkopolski–Warszawa: Muzeum Okręgowe w Gorzowie; Galeria Zachęta, pp. 49–61.
Żakiewicz A. (1997). Tadeusz Brzozowski 1918–1987, Warszawa: Muzeum Narodowe.
Żuk T. (1986). Uzdolnienie twórcze a osobowość, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Żygulski K. (1998). “Psychologia kultury,” [in:] Encyklopedia psychologii, ed. by W. Szewczuk, Warszawa: Fundacja Innowacja, pp. 563–568.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Beata Bigaj-Zwonek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 329
Liczba cytowań: 0
