Harcerska służba dziecku w latach 1939–1944 w Lublinie
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2021.3.009Słowa kluczowe
Lublin, harcerstwo, opieka nad dzieckiem, okupacja, Pogotowie HarcerekAbstrakt
Artykuł prezentuje pracę harcerek na rzecz pomocy dzieciom w Lublinie w latach 1939–1944. Troska o dzieci stanowiła jedno ze zobowiązań harcerskich wynikających z misji tej organizacji rozumianej jako pomoc bliźnim, szczególnie akcentowanej w czasie wojny. Podjęcie tematu służby dziecku sprzyja zwróceniu uwagi na ten aspekt wsparcia ludności cywilnej przez środowisko harcerskie, który pozostawał przeważnie w cieniu bardziej spektakularnej służby wojskowej, a był istotny z punktu widzenia ochrony życia, zdrowia i psychiki najmłodszych ofiar wojny.
Analiza problemu oparta została na relacjach lubelskich harcerek, spisywanych na potrzeby zachowania pamięci o wojennych wydarzeniach. Materiały wspomnieniowe zdeponowane w Bibliotece KUL weszły w częściowo zmodyfikowanej formie do opracowań historii lubelskiego harcerstwa żeńskiego. Po zweryfikowaniu zawartości przekazów drukowanych i porównaniu z wersjami nieopublikowanymi, w artykule odtworzono w układzie problemowo-chronologicznym udział harcerek w opiece nad dzieckiem w latach 1939–1944 w formie pomocy doraźnej, instytucjonalnej oraz okolicznościowej.
W uzyskanym obrazie harcerskiej służby dziecku zarysował się zarówno schemat planowanych na wypadek wojny działań, jak i szereg unikatowych rozwiązań spowodowanych potrzebą chwili. Są one świadectwem pełnej poświęcenia postawy harcerek, które może stanowić inspirację do kontynuowania ducha wychowania harcerskiego, wciąż aktualnego w obliczu wyzwań współczesności.
Bibliografia
I. Źródła
Biblioteka Uniwersytecka KUL. Oddział Zbiorów Specjalnych. Sekcja Rękopisów (BU KUL):
[Materiały osobiste, dokumenty okupacyjne dotyczące Wojskowej Służby Kobiet i informacje o harcerkach całego obszaru Chorągwi Lubelskiej, również z Podlasia i Zamojszczyzny, zebrane i spisane w latach 1939–1972 przez druhnę Danutę Magierską z domu Jankowską., pseud. „Aniela” i „Weronika”], sygn. 3228, k. 102, rkps, mps.
– Relacja D. Magierskiej z przebiegu działalności w Komendzie Chorągwi Lubelskiej w latach 1939–1945, k. 34–37.
– Sprawozdanie wojenne pisane w 1944 roku przez Danutę Magierską dla Komisji Historycznej, k. 38–49 (wersja I).
– Udział harcerek w opiece nad dzieckiem w czasie okupacji 1939–1944 roku w Lublinie. Cztery różniące się treścią egzemplarze sprawozdania Danuty Magierskiej, k. 74–86 (egz. 1).
– Historia harcerskiej służby dziecka w czasie wojny opracowane przez Magierską (w sumie 7 różniących się treścią egzemplarzy), k. 87–100 (egz. 1).
[Notatki osobiste, okupacyjne dotyczące Wojskowej Służby Kobiet oraz informacje o harcerkach zebrane i spisane w latach 1939–1972 przez druhnę Danutę Magierską Jankowską], sygn. 3229, teczka 1, k. 500, mps.
– Notatki uzupełniające różne relacje indywidualne, listy osób działających podczas okupacji, k. 146–198.
[Opracowania późniejsze: Harcerski zastęp Wędrowniczek: pełnione służby w latach okupacji 1939–1944. Relacje i wspomnienia, Lubelska Chorągiew harcerek w Lublinie, ok. 1988 r.], sygn. 3229, teczka 2, k. 500, mps.
– Górska-Galińska Lucyna pseud. „Lucy”, Moja służba harcerska w latach 1939–1944. Relacje i wspomnienia, k. 252–328.
– Kiewel-Witkowska Stanisława pseud. „Kazia”, Wspomnienia Harcerki, k. 329–365.
– Słupczyńska-Orska Zofia pseud. „Stefa”, Mój udział w harcerskiej służbie konspiracyjnej 1939–1944, k. 420–494.
[Materiały do monografii o harcerkach], sygn. 3233, k. 98, rkps, mps.
– Januszajtis-Połeciowa Danuta, Moja praca w ochronce w latach 1940–1945 w Lublinie (trzy egz.), k. 55–77 (egz. 1).
– Jasielska Anna, Wspomnienia wojenne z Lublina, k. 78–98.
[Relacje harcerek, które dokumentowały działalność ochronek lubelskich, powstałych z inicjatywy Polskiego Komitetu Opiekuńczego. Relacje spisane były w latach 1939–1972 i zostały ułożone alfabetycznie według nazwisk sprawozdawczyń], sygn. 3235, k. 195, rkps, mps.
– Krzymowska Anna (kierowniczka Ochronki Nr 1): [Dokumentacja działalności ochronek spisana w latach 1939–1972]: Informacje ogólne o ochronkach w Lublinie: Nr 1 – ul. Narutowicza 8, Nr 2 – ul. Podwale 15, Nr 3 – Dziesiąta, Nr 4 – ul. Drobna, Nr 5 – Krakowskie Przedmieście 30, nr 6 – ul. Sieroca, Nr 7 – ?, k. 25–28.
– Krzymowska Anna (kierowniczka Ochronki Nr 1): [Dokumentacja działalności ochronek spisana w latach 1939–1972]: Praca okupacyjna Ochronki Nr 1 dla dzieci wysiedlonych w Lublinie, założonej na Krakowskim Przedmieściu 55, a następnie przeniesionej na ul. Narutowicza 8 (rękopis relacji spisanej w 1964 roku), k. 30–45.
– Łopatyńska Antonina: [relacje z lat 1939–1944], Praca harcerek lubelskich w dziedzinie opieki nad dzieckiem w czasie wojny i okupacji, k. 66–76.
– Łopatyńska Antonina; [relacje z lat 1939–1944], Akcja dożywiania na Majdanku chorych więźniów, k. 82–85.
– Wilkońska Kazimiera (z domu Majeran), Wspomnienia z pobytu w Ochronce Nr 1 w Lublinie (relacja spisana w 1979 roku), k. 97–99.
II. Opracowania
Budzyńska W. (2007). Ochronka nr 5 Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Lublinie, [w:] Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, red. D. Magierska, Z. Kitówna, A. Krzymowska, M. Szewczyk, Lublin: Polihymnia, s. 87–90.
Czerwińska-Krawczyk M. (2007). Moja służba harcerska w czasie okupacji, [w:] Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, red. D. Magierska, Z. Kitówna, A. Krzymowska, M. Szewczyk, Lublin: Polihymnia, s. 93–97.
Gajderowicz M., Skrzyniarz R. (2020). Dzieci Zamojszczyzny w obozie na Majdanku (w wybranych aktach archiwalnych i relacjach), [w:] Zbrodnia bez kary… Eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod okupacją niemiecką 1939–1945, red. J. Kostkiewicz, Kraków: Uniwersytet Jagielloński; Biblioteka Jagiellońska, s. 132–146.
Hausner W., Wierzbicki M. (2015). Sto lat harcerstwa. Najnowsze Dzieje Polski, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Januszajtis-Połeciowa D. (1985). Moja praca harcerska w czasie wojny w Lublinie, [w:] Harcerki 1939–1945. Relacje – Pamiętniki, oprac. K. Wyczańska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 438–447.
Januszajtis-Połeciowa D. (2007). Wspomnienia wojenne, [w:] Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, red. D. Magierska, Z. Kitówna, A. Krzymowska, M. Szewczyk, Lublin: Polihymnia, s. 123–136.
Kiełboń J. (2006). Wysiedleńcy z Zamojszczyzny w obozie koncentracyjnym na Majdanku 1943, Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku; Wydawnictwo – Drukarnia L-PRINT Zbigniew Lemiech.
Kitówna Z. (2003). Harcerki lubelskie 1939–1989, Lublin 2003: Koło Przyjaciół Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej Okręgu Lubelskiego.
Kłapeć J. (2004). Zarys działalności Lubelskiego Okręgu Polskiego Czerwonego Krzyża w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1944, „Res Publica”, z. 16, s. 247–259.
Kłapeć J. (2005). Warunki życia wysiedlonych dystrykcie lubelskim w latach 1939–1944, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sect. F, vol. 50, s. 209–220.
Kłapeć J. (2011). Rada Główna Opiekuńcza w dystrykcie lubelskim w latach 1940–1944, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kłapeć J. (2017). W okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1944, [w:] Lublin. 700 lat dziejów miasta, red. G. Figiel, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Lublin: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, s. 255–280.
Kostkiewicz J. (2020). Niemiecka polityka eksterminacji i germanizacji polskich dzieci w czasie II wojny światowej, [w:] Zbrodnia bez kary… Eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod okupacją niemiecką 1939–1945, red. J. Kostkiewicz, Kraków: Uniwersytet Jagielloński; Biblioteka Jagiellońska, s. 51–65.
Kowalik K. (1986). Opieka nad dzieckiem w Generalnym Gubernatorstwie, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Kozaczyńska B. (2020). Gdy zabrakło łez… Tragizm losu polskich dzieci wysiedlonych z Zamojszczyzny (1942–1943), [w:] Zbrodnia bez kary… Eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod okupacją niemiecką 1939–1945, red. J. Kostkiewicz, Kraków: Uniwersytet Jagielloński; Biblioteka Jagiellońska, s. 116–131.
Łotocka-Gajdowska J. (2007). Relacja (spisana przez D. Magierską), [w:] Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, red. D. Magierska, Z. Kitówna, A. Krzymowska, M. Szewczyk, Lublin: Polihymnia, s. 166–167.
Łopatyńska A. (2007). Praca harcerek lubelskich w dziedzinie opieki nad dzieckiem w czasie wojny i okupacji, [w:] Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, red. D. Magierska, Z. Kitówna, A. Krzymowska, M. Szewczyk, Lublin: Polihymnia, s. 157–165.
Madajczyk C. (1969). Wojna i okupacja w Polsce jako instrument zniszczenia narodu, „Dzieje Najnowsze”, nr 1, s. 15–25.
Magierska D., Kitówna Z., Krzymowska A., Szewczyk M. (red.). Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, Lublin: Polihymnia.
Miszczuk M. (2019). Ewa Konstancja Grodecka – jej życie i książki, [w:] Pierwsze ćwierćwiecze harcerstwa żeńskiego. Materiały do historii. Cz. 4: Służba wojenna III (reprint 1938), oprac. E. Grodecka, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 105–141.
Miśkowiec E. (2008). Proces samowychowania w harcerstwie, [w:] Dorobek pedagogiki harcerskiej. Materiały z Konferencji naukowej zorganizowanej w 50. rocznicę powstania „Nieprzetartego Szlaku”, red. J. Wojtycza, Kraków: inGraphic Mateusz Indyka, s. 132–136.
Piątkowski S. (2010). Harcerstwo polskie w okresie okupacji 1939–1945, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, nr 5–6(114–115), s. 29–35.
Rynkowska-Strzelecka D. (2007). Mój pobyt w ochronce, [w:] Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, red. D. Magierska, Z. Kitówna, A. Krzymowska, M. Szewczyk, Lublin: Polihymnia, s. 187–188.
Szewczykówna M. (1985), Dla pokrzepienia serc, [w:] Harcerki 1939–1945. Relacje – Pamiętniki, oprac. K. Wyczańska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 454–456.
Szewczykówna M. (2007). Relacja z pracy harcerskiej w czasie wojny i okupacji, [w:] Lubelska Chorągiew Harcerek 1939–1944. Opracowanie na podstawie materiałów zebranych przez Danutę Magierską w latach 1964–1966, red. D. Magierska, Z. Kitówna, A. Krzymowska, M. Szewczyk, Lublin: Polihymnia, s. 192–199.
Śliwerski B. (2008). Harcerstwo jako awangardowy w dziejach pedagogiki system samowychowawczy, [w:] Dorobek pedagogiki harcerskiej. Materiały z Konferencji naukowej zorganizowanej w 50. rocznicę powstania „Nieprzetartego Szlaku”, red. J. Wojtycza, Kraków: inGraphic Mateusz Indyka, s. 110–131.
Śliwerski B. (2018). Pedagogia harcerskiego wychowania, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wiśniewska A. (1980). Pomoc RGO dzieciom w dystrykcie lubelskim, „Zeszyty Majdanka”, t. 10, s. 23–39.
Witkowska S. (2014a). Był taki zastęp…, [w:] Harcerki z tamtych lat… 1939–1945, red. S.J. Dąbrowski, Lublin: Fundacja Niepodległości, s. 172–200.
Witkowska S. (2014b). Hm. Anna Krzymowska w harcerskiej służbie Bogu i Polsce, [w:] Harcerki z tamtych lat… 1939–1945, red. S.J. Dąbrowski, Lublin: Fundacja Niepodległości, s. 209–222.
Witkowska S. (2014c). Hm. Antonina Łopatyńska. Druhna Antoszka, [w:] Harcerki z tamtych lat… 1939–1945, red. S.J. Dąbrowski, Lublin: Fundacja Niepodległości, s. 223–236.
Witkowska S. (2014d). Lubelska harcerka w Powstaniu Warszawskim. Wspomnienia o kpt. phm. Janinie Łotockiej w 60-tą rocznicę Powstania, [w:] Harcerki z tamtych lat… 1939–1945, red. S.J. Dąbrowski, Lublin: Fundacja Niepodległości, s. 252–261.
Witkowska S. (2014e). Z działalności lubelskich harcerek w latach okupacji, [w:] Harcerki z tamtych lat… 1939–1945, red. S.J. Dąbrowski, Lublin: Fundacja Niepodległości, s. 48–63.
Wyczańska K. (red.). (1983). Harcerki 1939–1945, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zimmer B. (1987). Harcerstwo Lubelszczyzny. Zarys historyczny 1911–1950, Lublin: ZHP Lubelska Komenda Chorągwi im. PKWN.
Zawadzka A. (2004). Dzieje harcerstwa żeńskiego w Polsce w latach 1911–1948/49, Warszawa: Harcerskie Biuro Wydawnicze „Horyzonty”.
Zürn-Zahorski Z. (1999). Pogotowie Harcerek i Pogotowie Harcerzy we wrześniu 1939 roku, Kraków: Anna Szeliga Zahorska.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Studia Paedagogica Ignatiana
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 281
Liczba cytowań: 0
