Terra Jesuitica Grodniensia, czyli o domach zakonnych zależnych od grodzieńskiego kolegium jezuickiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2019.4.002Słowa kluczowe
Towarzystwo Jezusowe, Rzeczypospolita Obojga Narodów, kolegia, Terra Jesuitica Grodniensia, misjeAbstrakt
Dzieje kolegium jezuickiego w Grodnie są przedstawione w publikacjach encyklopedycznych i wydawnictwach turystycznych. Wiele zagadnień jest też opracowanych przez historyków architektury i kultury. Pozawala to bez zbędnych powtórzeń odwołać się do istniejących badań w języku rosyjskim, białoruskim i polskim. W artykule przedstawiono wyniki badań nad obecnością Towarzystwa Jezusowego na pograniczu dzisiejszej Litwy, Polski i Białorusi. Oprócz zespołu architektonicznego kolegium jezuickiego w Grodnie (Hrodna), inne namacalne ślady dziedzictwa kulturowego jezuitów na tym terenie są słabo zachowane. Dlatego w artykule opisano historię misji w Mereczu, Urdominie i Rotnicy (obecnie Merkinė, Rudamina i Ratnyčia na Litwie), w Hołnym (obecnie Hołny Wolmera w Polsce) oraz w Kotrze, Dziembrowie i Wołkowysku (obecnie Kotra, Dembrov i Vawkavysk na Białorusi). Rozwój tych misji zależnych od Kolegium w Grodnie związany był z ważnymi, choć mało znanymi wydarzeniami w historii kultury i edukacji w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Obecnie w wielu miejscowościach nie ma żadnego obiektu, który kojarzyłby się z obecnością jezuitów. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby wykorzystać wyniki badań historycznych i kulturowych, integrować odkryte fakty historyczne i artefakty w obiekty dziedzictwa kulturowego, które mają być chronione.
Bibliografia
Akty, izdavaemye Vilenskoû arheografičeskoû komissieû, vol. 7 (1867–1915). Vilno.
Archiwum domu Radziwiłłów: (Listy ks. M.K. Radzwiłła Sierotki, Jana Zamoyskiego, Lwa Sapiehy) (1885). Kraków.
ARSI (Archivum Romanum Societatis Iesu), Lit. 56: Cat. Brev. 1679, f. 245–245v.
ARSI, Lit. 40, f. 290.
ARSI, Lit. 50, f. 189.
ARSI, Lit. 58: Cat. Brev. 1740/41, f. 124v.
ARSI, Lit. 59. Cat. brev. 1759–60, f. 50–51. Typ. Acad. Vilnae, pp. IX–XI.
ARSI, Lit. 59: Cat. Brev. 1756/57, pp. I–LVIII.
ARSI, Lit. 59: Cat. brev. 1756–57. Typ. Acad. Vilnae, pp. XII–XIV.
ARSI. Pol. 75, f. 161 (Elenhus benefactorum Collegii Grodnensis elogiae propositus, f. 157–164v).
Biblioteka Naukowa Księży Jezuitów w Krakowie. Fot. 149, k. 1-19: Cat. Brev. 1750-1751 pp. VI-VII.
Ep. Iosif (Sokolov) (1899). Grodnenskij pravoslavnyj kalendarʹ, Ilipravoslavie v Brestsko-Grodnenskoj zeml.
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka. Signature 43-23855: Inwentarz rzeczy kościelnych zgromadzenia akademickiego wołkowyskiego, roku 1797 przejrzany, spisany i oddany do rąk j.w.j.m. księdza Pilchowskiego, biskupa echineńskiego, sufragana, dziekana i oficjała wileńskiego, za wyraźnym rozkazem i urządzeniem tegoż j.w. biskupa […] dnia 21 miesiąca augusta, k. 1-5v.
Volumina legum: prawa, konstytucie y przywileje Krolestwa Polskiego, Wielkiego Xięstwa Litewskiego y wszystkich prowincyi należących na walnych seymiech koronnych od seymu wiślickiego roku pańskiego 1347 aż do ostatniego seymu uchwalone: przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1782 wydanego, vol. V (1860). Petersburg.
Ausz M.G. (2017). “Szkoły pijarskie na terenie Białorusi,” Studia Białorutenistyczne, 11.
Bažènava V.D., Ârašèvìč A.A. (2005). Grodzenskì kafedralʹny kascël svâtoga Francyska Ksaveryâ, Mìnsk: Belarus.
Borowik P. (2005). Jurydyki miasta Grodna w XV – XVIII wieku, Supraśl: Collegium Suprasliense.
Darowski R. (1997). “Skorulski Antoni Adam,” in Polski słownik biograficzny, vol. 38, Kraków–Warszawa: Instytut Historii PAN, pp. 270–272.
Grzebień L. (ed.). (1996). Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Hołowacze (1900), in B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski (eds.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol. XV, part 1, Warszawa: Druk “Wieku” Nowy Świat no. 61, p. 569.
Kałamajska-Saeed, M. (2002). “Cudowny obraz Matki Boskiej Studenckiej z kościoła jezuitów w Grodnie,” Roczniki Humanistyczne, vol. 50, no. 4, pp. 517–525.
Kłapkowski W. (1938). “Konwent Dominikanów w Sejnach,” Ateneum Wileńskie, vol. 13, no. 2.
Krahel T. (2003a). “Represje carskie wobec duchowieństwa diecezji wileńskiej w latach 1863–1865,” Ziemia Lidzka, no. 3(55).
Krahel T. (2003b). “Witold Kuźmicki, dziekan dąbrowski,” Czas Miłosierdzia: Białostocki biuletyn kościelny, no. 159 (July).
Kulagìn A.M. (2001). Katalìckìâ hramy na Belarusì: èncyklapedyčny davednìk, Mìnsk: Belaruskaja Èncyklapedyja.
Kurczewski J. (1912). Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obecnych, zawierające dzieje i prace biskupów i duchowieństwa djecezji wileńskiej, oraz wykaz kościołów, klasztorów, szkół i zakładów dobroczynnych i społecznych, Wilno: J. Zawadzki.
Kvitnickaâ E.D. (1977), “Prihodskoj kostelv Grodno,” Problemy istornnarhitektury narodov SSSR, no. 4, pp. 30–38.
Lâvšuk V. (2008). “Iezuitskij kollegium v Grodno XVII–XVIII st. očerk èvolûcii zabytogo obrazovatelʹnogo učreždeniâ,” in A.F. Smalenčuka, N.U. Slìža (eds.), Garadzenskì palìmpsest. XII –XX stst., Garodnâ-Belastok: IGDB (EDU).
Link-Lenczowski A. (1979). “Pac Michał Kazimierz,” in Polski Słownik Biograficzny, vol. 24, Kraków–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAU, pp. 728–729.
Loyola I. (2013). Opowieść pielgrzyma. Autobiografia, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Lulewicz H. (1997). “Skorulski Andrzej,” in Polski Słownik Biograficzny, vol. 38, Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN, pp. 269–270.
Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła peregrynacja do Ziemi Świętej (1582–1584) (1925). Kraków: Polska Akademia Umiejętności; Warszawa: Gebethnera i Wolffa (Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, vol. 15, part 2).
Mościcki H. (1936). “Bouffał-Doroszkiewicz Franciszek,” in Polski Słownik Biograficzny, vol. 2, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, p. 378.
Niesiecki K. (1839). Herbarz Polski, vol. 4, Lipsk: Breitkopf i Haertel.
Paszenda J. (1999). “Kościół pojezuicki (farny) w Grodnie,” in J. Kowalczyk (ed.)., Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce baroku, Warszawa: Instytut Kultury.
Paszenda J. (2000). Budowle jezuickie w Polsce, vol. 2, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Piramidowicz D. (2003). “Kościół parafialny p.w. Trójcy Świętej w Rosji,” in M. Kałamajska-Saeed (ed.), Kościoły i klasztory rzymsko-katolickie dawnego województwa nowogródzkiego, vol. 1, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Przyboś A. (1979). “Pac Michał Kazimierz,” in Polski Słownik Biograficzny, vol. 24, Kraków–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAU, pp. 721–728.
Rachuba A. (1994). “Rymwid Eliasz Michał,” in Polski Słownik Biograficzny, vol. 35, Kraków: pp. 554–535.
Rąkowski G. (2005). Polska egzotyczna, part I, Pruszków: Rewasz.
Rotnica (1888), in B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski (eds.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol. 9, Warszawa: Druk “Wieku” Nowy Świat no. 61, p. 812.
Szulc W. (1939). “Spory Akademji Wileńskiej z pijarami o wyłączne prawo na szkoły. 1723–1753,” Ateneum Wileńskie, vol. 14, no. 1, pp. 70–144.
Szybiak I. (1975). “Massalski Ignacy Jakub,” in Polski słownik biograficzny, vol. 20, Kraków–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAU, pp. 135–139.
Szydłowski A. (2012). “Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP we wsi Kaszubińce,” Słowo Życia, no. 12(352).
Slìž N. (2010). “Lava ǔ kaplìcy Macìbožaj Studènckaj u farnym kasʹcële Garodnì,” Arche. Drugaâ Garodnâ, no.1–2, pp. 66–98.
Urdomin (1892), in B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski (eds.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol. 12, Warszawa: Druk “Wieku” Nowy Świat no. 61, p. 817.
Wiśniewski J. (1975). “Massalski Hrehory Afanasjewicz,” in Polski Słownik Biograficzny, vol. 20, Kraków–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAU, p. 134.
Wołkowysk (1893), in B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski (eds.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol. 13. Warszawa: Druk “Wieku” Nowy Świat no. 61, p. 87.
Wołyniak [Giżycki M.]. (1905). Z przeszłości powiatu wołkowyskiego, Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
Załęski S. (1905). Jezuici w Polsce, vol. 4, part 3, Kraków: Drukarnia A.W. Anczyca.
Zgliński M. (2006). “Kościół p.w. Najświętszego Odkupiciela i klasztor jezuitów w Wołkowysku,” in A. Betlej, P. Krasny (eds.), Sztuka Kresów Wschodnich, vol. 6, Kraków: Instytut Historii Sztuki UJ.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 803
Liczba cytowań: 0