Representations of Masculinity and Femininity in Textbooks for Classes “Family Life Education”
-
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2025.4.013Keywords
textbooks, representations, masculinity, femininity, critical discourse analysisAbstract
School textbooks are elements of the educational process that promote dominant ideologies and normalize certain practices, including those related to gender. For the purposes of this article, the aim of the analysis was to identify representations of masculinity and (interacting with them) representations of femininity appearing in textbooks for the subject “Family Life Education” approved for educational use since 2017. The method of text analysis was Critical Discourse Analysis, together with Theo Van Leeuwen’s research proposal (Social Actor System Network), which allows us to determine which social actors practice power and domination over other groups and what the consequences of such practices are. The results of the study indicate that textbook authors frequently use the masculine gender in a general, conventional sense, representative of both sexes, with inconsistent identifications of women and men and inconsistency in assigning active and passive roles to them. However, it should be borne in mind that the reflective presentation of contextualized behavior patterns of both genders can become part of school classes through the use of content as a tool for generating alternative thinking.
References
Al-Qatawneh S., Al Rawashdeh A. (2019). Gender Representation in the Arabic Language Textbook for the Ninth Grade Approved by the Ministry of Education for Use in Schools in the United Arab Emirates (UAE), „Studies in Educational Evaluation”, t. 60, s. 90–98.
Apple M.W., Christian-Smith L.K. (1991). The Politics of the Textbooks, New York–London: Routledge.
Bem S.L. (1981). Gender Schema Theory: A Cognitive Account of Sex Typing, „Psychological Review”, t. 88, nr 4, s. 354–364.
Bourdieu P. (2004). Męska dominacja, przeł. L. Kopciewicz, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Butler J. (1990). Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, New York–London: Routledge
Chmura-Rutkowska I. (2012). Przemoc rówieśnicza w gimnazjum a płeć. Kontekst społeczno-kulturowy, „Forum Oświatowe”, nr 1(46), s. 41–73.
Chmura-Rutkowska I., Głowacka-Sobiech E., Skórzyńska I. (2015). „Niegodne historii”. O nieobecności i stereotypowych wizerunkach kobiet w świetle podręcznikowej narracji historycznej w gimnazjum, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Chomczyńska-Rubacha M. (2005). Płeć i rodzaj w edukacji, Łódź: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna.
Chomczyńska-Rubacha M., Pankowska D. (2011). Władza, ideologia, socjalizacja. Polityczność podręczników szkolnych, [w:] M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Podręczniki i poradniki. Konteksty. Dyskursy. Perspektywy, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 17–30.
Connell R.W. (2005). Masculinities, Cambridge: Polity Press.
Connell R.W., Messerschmidt J. (2005). Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept, „Gender and Society”, t. 19, nr 6, s. 829–859.
Czerepaniak-Walczak M. (2006). Pedagogika emancypacyjna. Rozwój świadomości krytycznej człowieka, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Dec-Piotrowska J., Walendzik-Ostrowska A. (2015). Męskość jako przedmiot narracji w wybranych podręcznikach do przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie, „Dyskursy Młodych Andragogów”, nr 16, s. 369–382.
Fairclough N. (2003). Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research, London: Routledge.
Flood M. (2021). Sexual Violence Prevention with Men and Boys as a Social Justice Issue, [w:] L.M. Orchowski, A. Berkowitz (red.), Engaging Boys and Men in Sexual Assault Prevention: Theory, Research and Practice, London: Academic Press/Elsevier, s. 49–70.
Foroutan Y. (2012). Gender Representation in School Textbooks in Iran: The Place of Languages, „Current Sociology”, t. 60, nr 6, s. 771–787.
Gajewska A. (2014). Poststrukturalizm, [w:] M. Rudaś-Grodzka, K. Nadana-Sokołowska, A. Mrozik, K. Szczuka, K. Czeczot, B. Smoleń, A. Nasiłowska, E. Serafin, A. Wróbel (red.), Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, Warszawa: Czarna Owca, s. 414–417.
Guichot-Reina V., De la Torre-Sierra A.M. (2023). The Representation of Gender Stereotypes in Spanish Mathematics Textbooks for Elementary Education, „Sexuality & Culture”, t. 27, nr 4, s. 1481–1503.
Gupta F., Yin A. (1990). Gender Representation in English Language Textbooks Used in the Singapore Primary Schools, „Language and Education”, t. 4, nr 1, s. 29–50.
Hanlon N. (2012). Masculinities, Care and Equality: Identity and Nurture in Men’s Lives, London: Palgrave Macmillan/Springer Nature, https://doi.org/10.1057/9781137264879
Harrington C. (2020). What is “Toxic Masculinity” and Why Does it Matter?, „Men and Masculinities”, t. 24, nr 2, s. 345–352, doi: 10.1177/1097184X20943254
Heilman B., Barker G., Harrison A. (2017). The Man Box: A Study on Being a Young Man in the US, UK, and Mexico, Washington–London: Promundo-US; Axe.
Hirose A., Pih K.K.-H. (2010). Men Who Strike and Men who Submit: Hegemonic and Marginalized Masculinities in Mixed Martial Arts, „Men and Masculinities”, t. 13, nr 2, s. 190–209.
Howson R. (2006). Challenging Hegemonic Masculinity, London–New York: Routledge.
https://podreczniki.men.gov.pl/ [dostęp 21.10.20225].
Jagiełło K., Sałacińska A., Kamasa V. (2014) Rodzina w podręcznikach do nauki języka fińskiego oraz polskiego dla obcokrajowców. Krytyczna Analiza Dyskursu, „Tekst i Dyskurs”, nr 7, s. 155–174.
Jamrozowicz B. (2018a). Różnice międzypłciowe w podręcznikach do wychowania do życia w rodzinie, „Edukacja”, nr 1(144), s. 19–34, doi: 10.24131/3724.180102
Jamrozowicz B. (2018b). Wychowanie do życia w rodzinie. Konstruowanie znaczeń, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Jarnicki P. (2014) Metaforyczne konceptualizacje pojęcia „tekstu” a przemiany stylów myślowych w literaturoznawstwie, Wrocław: „Projekt Nauka”.
Kalinowska E. (1997). Wizerunek dziewczynek i chłopców, kobiet i mężczyzn w podręcznikach szkolnych, [w:] R. Siemieńska (red.), Portrety kobiet i mężczyzn, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Katz J. (2012). Paradoks macho. Dlaczego niektórzy mężczyźni nienawidzą kobiet i co wszyscy mężczyźni mogą z tym zrobić, przeł. M. Danicka i in., Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, Fundacja Feminoteka.
Koniewski M., Mazelanik R. (2018). Teoretyczne uzasadnienia edukacji zróżnicowanej ze względu na płeć, „Edukacja”, nr 1(144), s. 5–18, doi: 10.24131/3724.180101
Kopciewicz L. (2007). Rodzaj i edukacja. Studium fenomenograficzne z zastosowaniem teorii społecznej Pierre’a Bourdieu, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.
Leone R.M., Haikalis M., Parrot D.J., DiLillo D. (2018). Bystander Intervention to Prevent Sexual Violence: The Overlooked Role of Bystander Alcohol Intoxication, „Psychology of Violence”, t. 8, nr 5, s. 639–647, https://doi.org/10.1037/vio0000155
Lesko N. (2000). Masculinities at School, New York–London: Sage Publications.
Mahalik J.R., Burns S.M., Syzdek M. (2007). Masculinity and Perceived Normative Health Behaviors as Predictors of Men’s Health Behaviors, „Social Science & Medicine, t. 64, nr 11, s. 2201–2209, doi: 10.1016/j.socscimed.2007.02.035
Mahboob A. (2017). The Power of Language in Textbooks: Shaping Futures, Shaping Identities, „Asian Englishes”, t. 19, nr 3, s. 259–272, https://doi.org/10.1080/13488678.2017.1341080
Pankowska D. (2005a). Obraz systemu ról płciowych w podręcznikach szkolnych – analiza porównawcza, „Przegląd Badań Edukacyjnych”, nr 1, s. 37–58.
Pankowska D. (2005b). Wychowanie a role płciowe, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pauluk D. (2005). Modele ról kobiety w podręcznikach do wychowania seksualnego, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pauluk D. (2006). Kontrowersje wokół wzorców socjalizacji kobiet w podręcznikach do wychowania seksualnego, [w:] M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Role płciowe. Kultura i edukacja, Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, s. 151–163.
Ridgeway C.L. (2009). Framed Before Ee Know It: How Gender Shapes Social Relations, „Gender & Society”, t. 23, nr 2, s. 145–160, https://doi.org/10.1177/0891243208330313
Skowrońska A. (2004). Modele funkcjonowania kobiet i mężczyzn w podręcznikach wychowania do życia w rodzinie, [w:] M. Chomczyńska-Rubacha (red.), Płeć i rodzaj w edukacji, Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, s. 203–210.
Stromquist N., Lee M., Brock-Utne B. (1998). The Explicit and the Hidden School Curriculum, [w:] N.P. Stromquist (red.), Women in the Third World: An Encyclopedia of Contemporary Issues, New York–London: Routledge, s. 397–407.
Sunderland J. (2004). Gendered Discourses, New York: Palgrave Macmillan.
Szybalska-Taraszkiewicz M. (2012). Kulturowo-społeczny obraz rodziny w gimnazjalnych podręcznikach przedmiotu „Wychowanie do życia w rodzinie” oraz w wybranych polskich czasopismach młodzieżowych (1999–2007), Jelenia Góra: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.
Szybalska M. (2011). Obraz rodziny polskiej w gimnazjalnych podręcznikach wychowanie do życia w rodzinie w latach 1999–2007, [w:] S. Walasek, L. Albański (red.), Wychowanie w rodzinie, t. 2: Rodzina na przestrzeni wieków, Jelenia Góra: Karkonoska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Jeleniej Górze, s. 181–213.
Śmieja W. (2024). Po męstwie, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Tajfel H., Turner J.C. (1979). An Integrative Theory of Inter-group Conflict, [w:] W.G. Austin, S. Worchel (red.), The Social Psychology of Inter-group Relations, Monterey, CA: Brooks/Cole, s. 33–47.
Van Dijk T.A. (1977). Text and Context: Explorations in the Semantics and Pragmatics of Discourse, London–New York: Longman
Van Dijk T.A. (2005). Ideology and Discourse Analysis, „Journal of Political Ideologies”, t. 11, nr 2, s. 115–140.
Van Dijk T.A. (2008). Discourse and Context: A Socio-cognitive Approach, Cambridge: Cambridge University Press
Van Leeuwen T. (1996). The Representation of Social Actors, [w:] C.R. Caldas-Coulthard, M. Coulthard (red.), Text and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis, London: Routledge, s. 32–70.
Waling A. (2019a). Problematising “Toxic” and “Healthy” Masculinity for Addressing Gender Inequalities, „Australian Feminist Studies”, t. 34, nr 101, s. 362–375, https://doi.org/10.1080/08164649.2019.1679021
Waling A. (2019b). Rethinking Masculinity Studies: Feminism, Masculinity, and Poststructural Accounts of Agency and Emotional Reflexivity, „The Journal of Men’s Studies”, t. 27, nr 1, s. 89–107, https://doi.org/10.1177/1060826518782980
Wang Y., Tlili A., Metwally A.H.S., Zhao J., Li Z., Shehata B., Huang R. (2023). If Images Could Speak: A Social Semiotics Analysis of Gender Representation in Science Textbook Images, „Journal of Curriculum Studies”, t. 55, nr 4, s. 471–488, https://doi.org/10.1080/00220272.2023.2228376
West C., Zimmerman D. (1987). Doing Gender, „Gender and Society”, t. 1, nr 2, s. 125–151. doi: 10.1177/0891243287001002002
Wodak R. (2006). Critical Linguistics and Critical Discourse Analysis, [w:] J. Verschueren, J. Östman, J. Blommaert (red.), Handbook of Pragmatics: Manual, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, s. 204–210.
Wojnicka K. (2025). Mężczyznologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Barbara Jamrozowicz
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
By submitting an article, the author declares that:
they are the author of the article (hereinafter referred to as the Work) and:
- is entitled to exclusive and unlimited copyright to the Work,
- is entitled to dispose of the copyrights to the Work.
The Author grants the Jesuit University Ignatianum in Cracow a free, non-exclusive, territorially unlimited license to use the Work in the following fields of exploitation:
- publishing the Work in paper, digital or magnetic form;
- multiplying the work by any method, without limiting the number of editions or copies;
- distribution of the work and its copies in any form, including marketing, sales, lending, and lease;
- placing the work in a computer memory;
- distribution of the work in information networks, including the Internet;
- public performance, exhibition, display, reproduction, broadcasting and re-broadcasting, as well as making the Work available to the public in such a manner that everyone could have access to it at a time and place chosen by themselves;
- within the scope of dependent rights to the Work, covering, in particular, the right to make necessary changes to the Work, resulting from editorial and methodical preparation, as well as to make translations of the Work into other languages.
The license right shall be transferred the moment of transfer of the Work to the Jesuit University Ignatianum in Cracow. The Jesuit University Ignatianum in Cracow is entitled to grant sub-licenses to the Work in terms of the right granted. The license shall be limited in time for a period of 15 years from the date it is granted.
Stats
Number of views and downloads: 15
Number of citations: 0
