Kształcenie jezuitów prowincji litewskiej między tradycją a zmianą Przyczynek do prozopografii jezuitów w dawnej Rzeczypospolitej
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2019.4.001Słowa kluczowe
Wielkie Księstwo Litewskie, Historia edukacji, seminaria nauczycielskie, kazuistyka, matematyka, prozopografiaAbstrakt
Niniejszy artykuł omawia kształcenie jezuitów prowincji litewskiej oraz jego wpływ na rodzaj ślubów zakonnych składanych po ukończeniu formacji. Celem opracowania jest analiza zmian, jakie zachodziły w strukturze personelu jeśli chodzi o studia odbyte zarówno przed, jak i po wstąpieniu do zakonu. Bazę źródłową stanowią katalogi osobowe prowincji litewskiej, przechowywane w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, które zostały opracowane metodą statystyczno-prozopograficzną. Analiza skupia się następujących zagadnieniach: (1) ogólna liczebność personelu prowincji, (2) studia zaliczone przed przyjęciem do Towarzystwa, (3) studia odbyte po wstąpieniu do zakonu, (4) liczebność profesów czterech ślubów i koadiutorów duchownych, (5) wpływ reformy szkolnictwa jezuickiego na kształcenie jezuitów, ze szczególnym uwzględnieniem nauk ścisłych. W świetle badanego materiału można zauważyć stopniowe ujednolicanie procesu kształcenia, na które składały się trzyletni kurs filozofii i czteroletni kurs teologii scholastycznej. W wyniku tego procesu liczba profesów czterech ślubów zwiększała się kosztem koadiutorów duchownych.
Bibliografia
ARSI, Lituania 10, k. 106r.
ARSI, Lituania 51, k. 161v.
ARSI, Lituania 55.
ARSI, Lituania 56–II.
ARSI, Lituania 58.
ARSI, Lituania 59.
ARSI, Lituania 6.
Biblioteka KUL, no. 206, k. 111v.
Dispositio personarum provinciae Lituanae Societatis Iesu anni 1750 in annum 1751, [Vilnae 1750].
Nacjanalny Gistaryczny Archiw Belarusi, f. 1781, vol. 27, no. 538, k. 40v-42r.
Poplatek J., “Nowicjat w Towarzystwie Jezusowym,” in: Encyklopedia jezuitów XVI (Archiwum Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, typescript no. 3288–3290).
Poplatek J., Znajomość języków u jezuitów polskich w latach 1567–1599 i 1740–1770 (typescript in Archiwum Prowincji Polskiej Południowej Towarzystwa Jezusowego).
Rossyjskij gosudarstvennij archiv drevnich aktov, f. 1603, op. 5, no. 1333, 70r-77r.
Vilniaus Universiteto Biblioteka, F3, no. 1653.
Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przypisami Kongregacji Generalnej XXXIV oraz Normy Uzupełniające zatwierdzone przez tę samą Kongregację, Kraków 2001.
Catalogus personarum et officiorum provinciae Lituanae Societatis Jesu ex Anno 1757 in Annum 1758, Vilnae [1757].
Catalogus personarum et officiorum Provinciae Lituanae Societatis Iesu ex Anno 1770 in Annum 1771, Vilnae [1770].
Dispositio personarum provinciae Lituanae Societatis Iesu anni 1750 in annum 1751, [Vilnae 1750].
Bargieł F. (1980). “Benedykt Dobszewicz a odnowa jezuickiej filozofii w Polsce w drugiej połowie XVIII wieku,” in R. Darowski (ed.), Studia z historii filozofii: księga pamiątkowa z okazji 50-lecia pracy naukowej ks. profesora Pawła Siwka SJ, Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego.
Bargieł F. (1978). Stanisław Szadurski SJ (1726–1789): przedstawiciel uwspółcześnionej filozofii scholastycznej, Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego.
Bednarski S. (2003 [1933]). Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce: studjum z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Brodnicki M. (2012). Nauczanie filozofii w Gdańskim Gimnazjum Akademickim do połowy XVII wieku, Gdańsk: Wydawnictwo Athenae Gedanenses.
Dygdała J. (1995). “Elity polityczne wielkich miast Prus Królewskich w dobie Oświecenia (1733–1772),” in J. Staszewski (ed.), Elity mieszczańskie i szlacheckie Prus Królewskich i Kujaw w XIV–XVIII wieku, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, pp. 119–137.
Flaga J. (1998). Formacja i kształcenie duchowieństwa zakonnego w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Grzebień L. (ed.). (1996). Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Grzebień L. (2001). “Czy Stanisław Konarski SP był natchnieniem dla jezuitów w reformie szkolnictwa?,” Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki, vol. 10, no. 2, pp. 53–66.
Grzebień L. (2012). “The Circumstances of Partition of the Polish Province and the Origin of the Lithuanian Province,” in N. Markauskaitė (ed.), Jėzuitai Lietuvoje (1608–2008): gyvenimas, viekla, paveldas – Jesuits in Lithuania (1608–2008): Life, Work, Heritage, Vilnius: Lietuvos Nacionalinis Muziejus, pp. 19–28.
Jochymczyk M. (2018). “Jacek Szczurowski – źródła do biografii,” in B. Bohdanowicz, T. Jeż (eds.), Universalia et particularia. Ars et praxis Societatis Jesu in Polonia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SUB Lupa, pp. 223–253.
Kardas A. (2004). Elity władzy w Toruniu w XVII wieku. Mechanizmy kształtowania się i wymiany grup rządzących, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Królikowska A. (2019). Kształcenie nauczycieli dla jezuickich szkół średnich w Polsce od XVI do XVIII wieku, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Lisiak B. (2005). Adam Adamandy Kochański (1631–1700): studium z dziejów filozofii i nauki w Polsce XVII wieku, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Lisiak B. (2003). Nauczanie matematyki w Polskich szkołach jezuickich od XVI do XVIII wieku, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Lukács L. (1968). “De graduum diversitate inter sacerdotes in Societate Iesu,” Archivum Historicum Societatis Iesu, vol. 37, no. 74, pp. 238–316.
Łukaszewska-Haberkowa J. (2013). Pierwsze pokolenie polskich jezuitów w świetle biografii i egzaminów, Kraków: Wydawnictwo WAM, Akademia Ignatianum w Krakowie.
Mariani A. (2015). “Aktywność jezuickich kapelanów nadwornych prowincji litewskiej. Między ustawodawstwem a praktyką,” Rocznik Lituanistyczny, vol. 1, pp. 37–82.
Mariani A. (2017a). “Inwentarze kolegiów jezuickich jako źródło do badań nad szkolnictwem staropolskim,” in K. Puchowski, J. Orzeł (eds.), Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Materiały z badań, część pierwsza, Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne, pp. 41–68.
Mariani M. (2016). “Jezuici prowincji litewskiej wobec epidemii dżumy z lat 1708–1711,” Zapiski Historyczne: Kwartalnik poświęcony historii Pomorza, vol. 81, no. 2, pp. 65–103.
Mariani A. (2013). “Między Płockiem a Połockiem. Powstanie prowincji mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego jako wspólny efekt jezuickiej rutyny zarządzania i ingerencji magnaterii,” Nowożytnicze Zeszyty Historyczne, vol. 5, pp. 111–133.
Mariani A. (2017b), “Proweniencja geograficzna i kompetencje jezuitów prowincji litewskiej. Przyczynek do badań nad wielokulturowością Rzeczypospolitej w XVII–XVIII w.,” in W. Walczak, K. Łopatecki (eds.), Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, vol. 7, Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, pp. 85–112.
Mikulski K. (1996). “Elity władzy wielkich miast pruskich w XIII–XVIII wieku (Próba analizy dynamicznej procesu długiego trwania),” in A. Radzimiński, J. Wroniszewski (eds.), Genealogia – rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Toruń: Wydawnictwo UMK, pp. 311–330.
Piechnik L. (1984). Dzieje Akademii Wileńskiej, vol. 1: Początki Akademii Wileńskie 1570–1599, Rzym: Institutum Historicum Societatis Jesu.
Poplatek J. (1928–1931). “Ofiary miłości z litewskiej prowincji Towarzystwa Jezusowego w czasie zarazy w 1710,” Nasze Wiadomości, no. 9, pp. 264–369.
Prosperi G. (2016). La vocazione. Storie di gesuiti tra Cinquecento e Seicento, Torino: Einaudi.
Puchowski K. (2007). Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów: studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Ruiz Jurado M. (1991). “La tercera probación en la Compañia de Jesús,” Archivum Historicum Societatis Iesu, vol. 60, no. 119, pp. 265–351.
Thompson G.D. (2018). “The Jesuit Province of France on the Eve of its Destruction in 1762,” Archivum Historicum Societatis Iesu, vol. 87, no. 173, pp. 3–72.
Tomczak R. (2019). “Studia elity społeczno-politycznej Rzeczypospolitej na Uniwersytecie Karola Ferdynanda w Pradze w latach 1654–1754,” in K. Puchowski, J. Orzeł (eds.), Studia z dziejów edukacji w Rzeczypospolitej Obojga Narodów Korony i Litwy, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, pp. 95–121.
Załęski S. (1905). Jezuici w Polsce, vol. 4, part 1, Kraków: Drukarnia W.L. Anczyca.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Akademii Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Akademii Ignatianum w Krakowie. Akademia Ignatianum w Krakowie jest uprawniona do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 316
Liczba cytowań: 0
