Doświadczenie zmiany w Teatrze Playback. Między jednostką a wspólnotą – na przykładzie praktyk lokalnych
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2025.4.003Słowa kluczowe
Teatr Playback, teatroterapia, performans społeczny, teatr wspólnotowy, transformacjaAbstrakt
Artykuł podejmuje temat doświadczenia zmiany w Teatrze Playback, rozumianego jako proces rozpięty pomiędzy indywidualnym przeżyciem a wymiarem wspólnotowym. Analizowane są psychologiczne, rytualne i społeczne aspekty tego zjawiska, ze szczególnym odniesieniem do krakowskich praktyk lokalnych. Przyjęto perspektywę interdyscyplinarną, obejmującą teorię performansu, teatroterapię, psychodramę Moreno oraz podejścia charakterystyczne dla teatru zaangażowanego. W tekście wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu, a także studium przypadków i obserwacji uczestniczących w dwóch krakowskich grupach playbackowych: Ukrainian Playback Theatre i Playback Theatre Esperanto.
W artykule najpierw omówiono kontekst historyczny i teoretyczny Teatru Playback, następnie podjęto analizę indywidualnych procesów transformacji uczestników, by w końcu skupić się nad rolą wspólnoty i dialogu z Innym. Wykazane zostało, że działania Teatru Playback sprzyjają oswajaniu emocji i reinterpretacji doświadczeń, a zarazem stwarzają przestrzeń do integracji, solidarności oraz porozumienia ponad granicami kulturowymi.
Zasadniczy wniosek wskazuje na potencjał Teatru Playback jako narzędzia wspierającego rozwój wspólnoty i pomagającego w pracy z uchodźcami oraz grupami zróżnicowanymi kulturowo. Jednocześnie artykuł zachęca do dalszych badań nad lokalnymi praktykami, które mogą dostarczać wiedzy o przemianach wspólnotowości we współczesnym świecie.
Bibliografia
Aleksander J.C. (2004). “Toward a Theory of Cultural Trauma,” [in:] J.C. Alexander, R. Eyerman, B. Giesen, N.J. Smelser, P. Sztompka, Cultural Trauma and Collective Identity, Berkeley (CA): University of California Press, pp. 1–30.
“Art Generacje,” https://www.fundacja.dramaway.pl/projekty/art-generacje [access: 29.07.2025].
Badora A. (2015). “Dydaktyczne aspekty teatroterapii,” Roczniki Pedagogiczne, vol. 7(43), no. 2, pp. 127–142.
Bartoszak P. (2022). Teatr angażujący. Teatroterapia drogą wyjścia z izolacji, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Bielańska A. (2002). Teatr, który leczy, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bishop C. (2012). Artificial Hells: Participatory Art and the Politics of Spectatorship, London–New York: Verso.
Boal A. (1979). Theatre of the Oppressed. Trans. Charles A., Maria-Odilia Leal McBride, Emily Fryer, London: Pluto Press.
Carlson M. (2015). “Postdramatic Theatre and Postdramatic Performance,” Revista Brasileira de Estudos da Presença, vol. 5, no. 3, pp. 577–595.
Dennis R. (2004). Public Performance, Personal Story: A Study of Playback Theatre, https://www.playbacktheatre.org/playbacktheatre/wp-content/uploads/2010/04/Dennis_Thesis_Full.pdf [access: 11.05.2025].
Dennis R. (2007). “Inclusive Democracy: A Consideration of Playback Theatre with Refugee and Asylum Seekers in Australia,” Research in Drama Education, vol. 12, no. 3, pp. 355–370.
Dennis R. (2008). “Refugee Performance: Aesthetic Representation and Accountability in Playback Theatre,” Research in Drama Education, vol. 13, no. 2, pp. 211–215.
Emunah R., Butler J.D., Johnson D.R. (2021). “The Current State of the Field of Drama Therapy,” [in:] D.R. Johnson, R. Emunah (ed.), Current Approaches in Drama Therapy, Springfield (IL): Charles C Thomas Publisher, pp. 22–36.
Evreinov N. (1922). Tieatral’nye inventsii [Teatrical Inventions], Moscow: Vremia, https://imwerden.de/pdf/evreinov_teatralnye_invencii_1922.pdf [access: 18.10.2025].
Feldhendler D. (1994). “Augusto Boal and Jacob L. Moreno. Theatre and Therapy,” [in:] M. Schutzman, J. Cohen-Cruz (ed.), Playing Boal: Theatre, Therapy, Activism, London: Routlege, pp. 87–109.
Fox J. (1999). Acts of Service: Spontaneity, Commitment, Tradition in the Nonscripted Theatre, New York: Tusitala Publishing.
Fox J. (2018). “Playback Theatre’s Debt to Moreno,” The Journal of Psychodrama, Sociometry, and Group Psychotherapy, vol. 66, no. 1, pp. 31–35.
Gonzalez A.-J., de Lima M.P., Preto L., Amarante N. (2024). “Playback Theatre Applications: A Systematic Review of Literature,” The Arts in Psychotherapy, vol. 89, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0197455624000376 [access: 05.06.2025].
Herman J. (1992). Trauma and Recovery: The Aftermath of Violence—From Domestic Abuse to Political Terror, New York: Basic Books, https://beyondthetemple.com/wp-content/uploads/2018/04/herman_trauma-and-recovery-1.pdf [access: 18.10.2025].
Kalashnikova O. (2025). Playback Theatre in Exile: Challenges and Insights from Working with Refugees, https://playbacktheatrenetwork.org/latest-edition/ [access: 29.07.2025].
Mezirov J. (2000). “Learning to Think Like an Adult: Core Concepts of Transformation Theory,” [in:] J. Mezirov & Associates, Learning as Transformation” Critical Perspectives on Theory in Progress, San Francisco (CA): Jossey-Bass, pp. 3–33.
Pitruzzella S. (2004). Introduction to Dramatheraphy: Person and Threshold, New York: Brunner-Routledge.
“REACT – community theatre setting the stage for refugee integration,” 5.01.2018, https://culture.ec.europa.eu/news/react-community-theatre-setting-the-stage-for-refugee-integration?utm_source=chatgpt.com [access: 29.07.2025].
Salas J. (1999). Improvising Real Life: Personal Story in Playback Theatre, New York: Tusitala Publishing.
Stefańska A. (2017). “Teatroterapia – wokół celów i sposobów realizacji,” Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, vol. 23, no. 2, pp.73–81.
Śliwonik L. (1999). “Teatr dla Życia. Kilka wyjaśnień, refleksji, propozycji,” [in:] M. Gliniecki, L. Maksymowicz (ed.), Teatr a dziecko specjalnej troski, Słupsk: Słupski Ośrodek Kultury, pp. 61–66.
“Ukrainian Playback Theater in Krakow,” https://www.facebook.com/profile.php?id=100090088677056 [access: 29.07.2025].
Zernov V. (2025). Playback Theatre as a Tool for Preserving Collective and Cultural Identity, https://playbacktheatrenetwork.org/latest-edition/ [access: 29.07.2025].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Elena Kurant
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 10
Liczba cytowań: 0
