Jak rozwijać rozumienie społeczne u młodzieży? Wnioski z krótkoterminowego treningu opartego na konwersacji
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2024.1.008Słowa kluczowe
rozumienie społeczne, adolescencja, teoria umysłu, trening oparty na konwersacjiAbstrakt
Adolescencja to okres rozwojowy charakteryzujący się intensyfikacją i znaczącymi zmianami w obszarze kontaktów społecznych. W okresie tym maleje rola rodziców, wzrasta natomiast znaczenie grup rówieśniczych. Rówieśnicy, a zwłaszcza przyjaciele, mogą zapewniać wsparcie instrumentalne i emocjonalne oraz być znaczącym źródłem poczucia bezpieczeństwa, uczuć i intymności. Dodatkowo relacje rówieśnicze stanowią swego rodzaju poligon doświadczalny dla ćwiczenia wielu kompetencji niezbędnych w złożonych sytuacjach społecznych, takich jak radzenie sobie z problemami społecznymi, rozwiązywanie konfliktów czy negocjacje. Większa intensyfikacja kontaktów z rówieśnikami może również zwiększyć zdolność nastolatków w zakresie rozumienia społecznego. Z tego powodu ćwiczenie umiejętności rozumienia społecznego w grupie rówieśniczej może poprawić funkcjonowanie społeczne młodzieży. Mając na uwadze powyższe założenia praktyczne i edukacyjne, podjęto próbę potwierdzenia skuteczności treningu opartego na konwersacji w zakresie rozumienia społecznego z intencją zidentyfikowania czynników potencjalnie wspierających lub zmniejszających tę skuteczność.
Rozumienie społeczne, czyli umiejętność rozumienia siebie i innych w różnych sytuacjach społecznych, rozwija się w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Ponieważ umiejętność ta wpływa na efektywne funkcjonowanie społeczne nastolatków i rozwija się w kontekście społecznym, zaproponowano trening, którego celem jest stymulowanie rozwoju tej umiejętności w oparciu o społeczno-konstruktywistyczne podejście do rozumienia społecznego. Skuteczność treningu doskonalącego rozumienie własnych i cudzych stanów mentalnych zbadano na próbie polskiej młodzieży (N = 65, średni wiek = 14,6 lat). Adolescenci wzięli udział w dziewięciu półtoragodzinnych sesjach, w podziale na trzy grupy: jedną eksperymentalną (rozumienie społeczne, n = 26) i dwie grupy kontrolne – percepcja–uwaga (n = 17) i literatura–film (n = 22). Pomimo że nie stwierdzono bezpośredniego wpływu treningu teorii umysłu, wyniki dostarczyły ważnych obserwacji do dalszych prac nad treningiem rozumienia społecznego wśród młodzieży.
Bibliografia
Astington J.W., Hughes C. (2013). “Theory of Mind: Self-reflection and Social Understanding,” [in:] P.D. Zelazo (ed.), The Oxford Handbook of Developmental Psychology, vol. 2: Self and Others, New York: Oxford University Press, pp. 398–424.
Białecka-Pikul M., Białek A., Kosno M., Stępień-Nycz M., Blukacz M., Zubek J. (2022). “Early Mindreading Scale: From Joint Attention to False-belief Understanding,” European Journal of Developmental Psychology, vol. 19, no. 2, pp. 301–318, https://doi.org/10.1080/17405629.2021.1911799
Białecka-Pikul M., Kołodziejczyk A., Bosacki S. (2017). “Advanced Theory of Mind in Adolescence: Do Age, Gender and Friendship Style Play a Role?” Journal of Adolescence, vol. 56, no. 1, pp. 145–156, https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2017.02.009
Białecka-Pikul M., Kołodziejczyk A., Stępień-Nycz M., Sikorska I., Nęcki S., Jackiewicz M., Filip A. (2016). Jak rozwijać rozumienie społeczne? Program warsztatów dla młodzieży, Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
Białecka‐Pikul M., Stępień‐Nycz M., Szpak M., Grygiel P., Bosacki S., Devine R.T., Hughes C. (2021). “Theory of Mind and Peer Attachment in Adolescence,” Journal of Research on Adolescence, vol. 31, no. 4, pp. 1202–1217, https://doi.org/10.1111/jora.12630
Białecka-Pikul M., Szpak M., Zubek J., Bosacki S., Kołodziejczyk A. (2020). “The Psychological Self and Advanced Theory of Mind in Adolescence,” Self and Identity, vol. 19, no. 1, pp. 85–104, https://doi.org/10.1080/15298868.2018.1538900
Bianco F., Lecce S., Banerjee R. (2016). “Conversations about Mental States and Theory of Mind Development during Middle Childhood: A Training Study,” Journal of Experimental Child Psychology, vol. 149, pp. 41–61, https://doi.org/10.1016/j.jecp.2015.11.006
Blakemore S.J. (2019). “Adolescence and Mental Health,” The Lancet, vol. 393, no. 10185, pp. 2030–2031, https://doi.org/10.1016/S0140-6736(19)31013-X
Bosacki S. (2008). Children’s Emotional Lives: Sensitive Shadows in the Classroom, Berlin: Peter Lang.
Bosacki, S. (2021). “Theory of Mind and Peer Relationships in Middle Childhood and Adolescence,” [in:] R.T. Devine, S. Lecce (eds.), Theory of Mind in Middle Childhood and Adolescence: Integrating Multiple Perspectives, New York–London: Routledge, pp. 142–168.
Branka M. (2010). “Opór,” [in:] M. Branka, D. Cieślikowska (eds.), Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, Kraków: Stowarzyszenie Willa Decjusza.
Brunwasser S.M., Gillham J.E., Kim E.S. (2009). “A Meta-analytic Review of the Penn Resiliency Program’s Effect on Depressive Symptoms,” Journal of Consulting and Clinical Psychology, vol. 77, no. 6, p. 1042–1054, https://doi.org/10.1037/a0017671
Caputi M., Cugnata F., Brombin C. (2021). “Theory of Mind and Loneliness: Effects of a Conversation‐based Training at School,” International Journal of Psychology, vol. 56, no. 2, pp. 257–265, https://doi.org/10.1002/ijop.12707
Caputi M., Pantaleo G., Scaini S. (2017). “Do Feelings of Loneliness Mediate the Relationship Between Socio-cognitive Understanding and Depressive Symptoms during Late Childhood and Early Adolescence?” The Journal of Genetic Psychology, vol. 178, no. 4, pp. 207–216, https://doi.org/10.1080/00221325.2017.1317629
Carpendale J., Lewis C. (2006). How Children Develop Social Understanding, Oxford: Blackwell Publishing.
Carpendale J., Lewis C. (2015). “The Development of Social Understanding,” [in:] L.S. Liben, U. Müller, R.M. Lerner (eds.), Handbook of Child Psychology and Developmental Science: Cognitive Processes, New York: John Wiley & Sons, pp. 381–424, https://doi.org/10.1002/9781118963418.childpsy210
Carpendale J., Lewis C. (2020). What Makes Us Human: How Minds Develop Through Social Interactions, New York–London: Routledge.
Castonguay J. (2022). “Influencers’ Disclosures of Advertising and Responses from Youth with Varying Levels of Theory of Mind,” Journal of Current Issues & Research in Advertising, vol. 43, no. 3, pp. 237–255, https://doi.org/10.1080/10641734.2021.1973928
Corcoran R., Mercer G., Frith C.D. (1995). “Schizophrenia, Symptomatology and Social Inference: Investigating ‘Theory of Mind’ in People with Schizophrenia,” Schizophrenia Research, vol. 17, no. 1, pp. 5–13, https://doi.org/10.1016/0920-9964(95)00024-G
Crone E.A., Dahl R.E. (2012). “Understanding Adolescence as a Period of Social Affective Engagement and Goal Flexibility,” Nature Reviews. Neuroscience, vol. 13, no. 9, 636e650. http://dx.doi.org/10.1038/nrn3313
Derksen D.G., Hunsche M C., Giroux M.E., Connolly D.A., Bernstein D.M. (2018). “A Systematic Review of Theory of Mind’s Precursors and Functions,” Zeitschrift für Psychologie, vol. 226, no. 2, pp. 87–97, https://doi.org/10.1027/2151-2604/a000325
Devine R.T., Lecce S. (2021). “Introduction: Why Study Theory of Mind in Middle Childhood and Adolescence?” [in:] R.T. Devine, S. Lecce (eds.), Theory of Mind in Middle Childhood and Adolescence: Integrating multiple perspectives, New York–London: Routledge, pp. 1–12, https://doi.org/10.4324/9780429326899
Dunn C.B., Pittman S.K., Mehari K.R., Titchner D., Farrell A.D. (2022). “Early Adolescents’ Social Goals in Peer Conflict Situations: A Mixed Methods Study,” The Journal of Early Adolescence, vol. 42, no. 5, pp. 647–670, https://doi.org/10.1177/02724316211064516
Erdley C.A., Day H.J. (2017). “Friendship in Childhood and Adolescence,” [in:] M. Hojjat, A. Moyer (eds.), The Psychology of Friendship, Oxford: Oxford University Press, pp. 3–19, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780190222024.003.0001
Flannery K.M., Smith R.L. (2017). “Are Peer Status, Friendship Quality, and Friendship Stability Equivalent Markers of Social Competence?” Adolescent Research Review, vol. 2, pp. 331–340, https://doi.org/10.1007/s40894-016-0042-z
Fröhlich-Gildhoff K. (2006). Gewalt begegnen: Konzepte und Projekte zur Prävention und Intervention, Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer.
Gabriel E.T., Oberger R., Schmoeger M., Deckert M., Vockh S., Auff E., Willinger U. (2021). “Cognitive and Affective Theory of Mind in Adolescence: Developmental Aspects and Associated Neuropsychological Variables,” Psychological Research, vol. 85, pp. 533–553, https://doi.org/10.1007/s00426-019-01263-6
Gazelle H., Lundin J.K.S., Bosacki S.L. (2022). “Theory of Mind, Gender, Gains in Friendships versus Peer Acceptance, and Anxious Solitude from Middle Childhood through Early Adolescence,” Social Development, vol. 32, no. 1, pp. 651–671, https://doi.org/10.1111/sode.12654
Gómez-López M., Viejo C., Romera E.M., Ortega-Ruiz R. (2022). “Psychological Well-Being and Social Competence during Adolescence: Longitudinal Association Between the Two Phenomena,” Child Indicators Research, vol. 15, no. 3, pp. 1043–1061, https://doi.org/10.1007/s12187-021-09899-w
Happé F.G. (1995). “Understanding Minds and Metaphors: Insights from the Study of Figurative Language in Autism,” Metaphor and Symbol, vol. 10, no. 4, pp. 275–295, https://doi.org/10.1207/s15327868ms1004_3
Hauptman M., Blank I., Fedorenko E. (2023). “Non-literal Language Processing is Jointly Supported by the Language and Theory of Mind Networks: Evidence from a Novel Meta-analytic fMRI Approach,” Cortex, vol. 162, pp. 96–11, https://doi.org/10.1016/j.cortex.2023.01.013
Hayward E.O., Homer B.D. (2017). “Reliability and Validity of Advanced Theory-of-Mind Measures in Middle Childhood and Adolescence,” British Journal of Developmental Psychology, vol. 35, no. 3, pp. 454–462, https://doi.org/10.1111/bjdp.12186
Heleniak C., McLaughlin K.A. (2020). “Social-cognitive Mechanisms in the Cycle of Violence: Cognitive and Affective Theory of Mind, and Externalizing Psychopathology in Children and Adolescents,” Development and Psychopathology, vol. 32, no. 2, pp. 735–750, https://doi.org/10.1017/S0954579419000725
Hofmann S.G., Doan S.N., Sprung M., Wilson A., Ebesutani, C., Andrews L.A., Curtiss J., Harris P.L. (2016). “Training Children’s Theory-of-Mind: A Meta-analysis of Controlled Studies,” Cognition, vol. 150, pp. 200–212, https://doi.org/10.1016/j.cognition.2016.01.006
Hughes C., Devine R.T. (2015a). “A Social Perspective on Theory of Mind,” [in:] M.E. Lamb, R.M. Lerner (eds.), Handbook of Child Psychology and Developmental Science: Socioemotional Processes, New York–London: John Wiley & Sons, pp. 564–609, https://doi.org/10.1002/9781118963418.childpsy314
Hughes C., Devine R.T. (2015b). “Individual Differences in Theory of Mind from Preschool to Adolescence: Achievements and Directions,” Child Development Perspectives, vol. 9, no. 3, pp. 149–153, https://doi.org/10.1111/cdep.12124
Jones E.A., Mitra A.K., Bhuiyan A.R. (2021). “Impact of COVID-19 on Mental Health in Adolescents: A Systematic Review,” International Journal of Environmental Research and Public Health, vol. 18, no. 5, 2470, https://doi.org/10.3390/ijerph18052470
Junge C., Valkenburg P.M., Deković M., Branje S. (2020). “The Building Blocks of Social Competence: Contributions of the Consortium of Individual Development,” Developmental Cognitive Neuroscience, vol. 45, 100861, https://doi.org/10.1016/j.dcn.2020.100861
Kilford E.J., Garrett E., Blakemore S.-J. (2016). “The Development of Social Cognition in Adolescence: An Integrated Perspective,” Neuroscience and Biobehavioral Reviews, vol. 70, pp. 106–120, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2016.08.016
Kołodziejczyk A.M., Bosacki S.L. (2016). “Young-school-aged Children’s Use of Direct and Indirect Persuasion: Role of Intentionality Understanding,” Psychology of Language and Communication, vol. 20, no. 3, pp. 292–315, https://doi.org/10.1515/plc-2016-0018
Lecce S., Bianco F., Devine R.T., Hughes C., Banerjee R. (2014). “Promoting Theory of Mind during Middle Childhood: A Training Program,” Journal of Experimental Child Psychology, vol. 126, pp. 52–67, https://doi.org/10.1016/j.jecp.2014.03.002
Lecheler M., Lasser J., Vaughan P.W., Leal J., Ordetx K., Bischofberger M. (2021). “A Matter of Perspective: An Exploratory Study of a Theory of Mind Autism Intervention for Adolescents,” Psychological Reports, vol. 124, no. 1, pp. 39–53, https://doi.org/10.1177/0033294119898120
Maciurzyńska P., Białecka-Pikul M., Kuś K. (2011). Zmodyfikowana wersja Testu Aluzji. Materiał niepublikowany [The modified version of the Hinting Task. Unpublished materials].
Meeus W. (2016). “Adolescent Psychosocial Development: A Review of Longitudinal Models and Research,” Developmental Psychology, vol. 52, no. 12, pp. 1969–1993, https://doi.org/10.1037/dev0000243
Mumper M.L., Gerrig R.J. (2017). “Leisure Reading and Social Cognition: A meta-analysis,” Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, vol. 11, no. 1, pp. 109–120, https://doi.org/10.1037/aca0000089
Nearchou F., Flinn C., Niland R., Subramaniam S.S., Hennessy E. (2020). “Exploring the Impact of COVID-19 on Mental Health Outcomes in Children and Adolescents: A Systematic Review,” International Journal of Environmental Research in Public Health, vol. 17, no. 22, 8479, https://doi.org/10.3390/ijerph17228479
Nestor B.A., Sutherland S. (2022). “Theory of Mind and Suicidality: A Meta-analysis,” Archives of Suicide Research, vol. 26, no. 4, pp. 1666–1687, https://doi.org/10.1080/13811118.2021.1939209
Osterhaus C., Bosacki S.L. (2022). “Looking for the Lighthouse: A Systematic Review of Advanced Theory-of-Mind Tests beyond Preschool,” Developmental Review, vol. 64, 101021, https://doi.org/10.1016/j.dr.2022.101021
Osterhaus C., Koerber S., Sodian B. (2016). “Scaling of Advanced Theory‐of‐Mind Tasks,” Child Development, vol. 87, no. 6, pp. 1971–1991, https://doi.org/10.1111/cdev.12566
Peterson C., Slaughter V., Moore C., Wellman H.M. (2016). “Peer Social Skills and Theory of Mind in Children with Autism, Deafness, or Typical Development,” Developmental Psychology, vo. 52, no. 1, 46–57, https://doi.org/10.1037/a0039833
Peterson C., Slaughter V., Paynter, J. (2007). “Social Maturity and Theory of Mind in Typically Developing Children and Those on the Autism Spectrum,” Journal of Child Psychology and Psychiatry, vol. 48, no. 12, pp. 1243–1250, https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2007.01810.x
Racine N., McArthur B.A., Cooke J.E., Eirich R., Zhu J., Madigan S. (2021). “Global Prevalence of Depressive and Anxiety Symptoms in Children and Adolescents during COVID-19: A Meta-analysis,” JAMA Pediatrics, vol. 175, no. 11, pp. 1142-1150, https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2021.2482
Rodman A.M., Rosen M.L., Kasparek S.W., Mayes M., Lengua L., Meltzoff A.N., McLaughlin K.A. (2022). “Social Behavior and Youth Psychopathology during the COVID-19 Pandemic: A Longitudinal Study,” Development & Psychopathology, vol. 36, no. 1, pp. 1–13, https://doi.org/10.1017/S0954579422001250
Roheger M., Hranovska K., Martin A.K., Meinzer M. (2022). “A Systematic Review and Meta-analysis of Social Cognition Training Success across the Healthy Lifespan,” Scientific Reports, vol. 12, no. 1, 3544, https://doi.org/10.1038/s41598-022-07420-z
Sikorska I., Lipp N., Wróbel P., Wyra M. (2021). “Activity and Mental Health of Adolescents in a Period of Social Isolation Caused by the COVID-19 Pandemic,” Advances in Psychiatry and Neurology, vol. 30, no. 2, pp. 79–95, https://doi.org/10.5114/ppn.2021.108472
Slaughter V., Dennis M.J., Pritchard M. (2002). “Theory of Mind and Peer Acceptance in Preschool Children,” British Journal of Developmental Psychology, vol. 20, no. 4, pp. 545–564, https://doi.org/10.1348/026151002760390945
Smetana J.G. (2011). “Adolescents’ Social Reasoning and Relationships with Parents: Conflicts and Coordinations within and across Domains,” [in:] E. Amsel, J.G. Smetana (eds.), Adolescent Vulnerabilities and Opportunities: Developmental and Constructivist Perspectives, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 139–158.
Stępień-Nycz M., Bosacki S., Białecka-Pikul M. (2021). “Theory of Mind in Adolescence: Developmental Change and Gender Differences,” The Journal of Early Adolescence, vol. 41, no. 3, pp. 424–436, https://doi.org/10.1177/0272431620919164
Twenge J.M. (2017). iGen: Why Today’s Super-connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy and Completely Unprepared for Adulthood, New York: Atria.
Van der Graaff J., Carlo G., Crocetti E., Koot H.M., Branje S. (2018). “Prosocial Behavior in Adolescence: Gender Differences in Development and Links with Empathy,” Journal of Youth and Adolescence, vol. 47, no. 5, pp. 1086–1099, https://doi.org/10.1007/s10964-017-0786-1
Van Kuijk I., Verkoeijen P., Dijkstra K., Zwaan R.A. (2018). “The Effect of Reading a Short Passage of Literary Fiction on Theory of Mind: A Replication of Kidd and Castano (2013),” Collabra: Psychology, vol. 4, no. 1, p. 7, https://doi.org/10.1525/collabra.117
Warnell K.R., Redcay E. (2019). “Minimal Coherence among Varied Theory of Mind Measures in Childhood and Adulthood,” Cognition, vol. 191, 103997, https://doi.org/10.1016/j.cognition.2019.06.009
Weimer A.A., Parault Dowds S.J., Fabricius W.V., Schwanenflugel P.J., Go W.S. (2017). “Development of Constructivist Theory of Mind from Middle Childhood to Early Adulthood and Its Relation to Social Cognition and Behavior,” Journal of Experimental Child Psychology, vol. 154, pp. 28–45, https://doi.org/10.1016/j.jecp.2016.10.002
Weimer A.A., Warnell K.R., Ettekal I., Cartwright K.B., Guajardo N.R., Liew J. (2021). “Correlates and Antecedents of Theory of Mind Development during Middle Childhood and Adolescence: An Integrated Model,” Developmental Review, vol. 59, 100945, https://doi.org/10.1016/j.dr.2020.100945
Wellman H.M., Cross D., Watson J. (2001). “Meta-analysis of Theory-of-Mind Development: The Truth about False Belief,” Child Development, vol. 72, no. 3, pp. 655–684, https://doi.org/10.1111/1467-8624.00304
Wellman H.M., Liu D. (2004). “Scaling of Theory‐of‐Mind Tasks,” Child development, vol. 75, no. 2, pp. 523–541, https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2004.00691.x
Zheng S., Kim H., Salzman E., Ankenman K., Bent S. (2021). “Improving Social Knowledge and Skills among Adolescents with Autism: Systematic Review and Meta-analysis of UCLA PEERS® for Adolescents,” Journal of Autism and Developmental Disorders, vol. 51, pp. 4488–4503, https://doi.org/10.1007/s10803-021-04885-1
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 iwona sikorska, Małgorzata Stępień-Nycz, Marta Białecka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 587
Liczba cytowań: 0
