Podstawa programowa jako szansa wspierania profilaktyki zachowań ryzykownych uczniów szkoły podstawowej w świetle koncepcji resilience
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2023.2.003Słowa kluczowe
koncepcja resilience, profilaktyka szkolna, uzależnienia, zachowania ryzykowne, podstawa programowaAbstrakt
Skuteczność profilaktyki uzależnień, kierowanej do dzieci i młodzieży, wydaje się obecnie budzić wiele emocji i prowokować do weryfikowania jej teoretycznych źródeł. Rezygnacja z profilaktyki defensywnej na rzecz profilaktyki pozytywnej wydaje się być w edukacji procesem już dokonanym, jednak niewystarczającym. Interesującym podejściem do procesu przeciwdziałania uzależnieniom dzieci i młodzieży jest koncepcja resilience. Zakłada ona indywidualną i swoistą odporność osoby, która wpływa na jej pozytywną adaptację lub trwanie w sytuacjach przeciwności i trudności, które uznane są za ryzykowane dla jej właściwego funkcjonowania. Jednocześnie niska wiedza dzieci i młodzieży na temat uzależnień, wzrost zagrożeń wynikających z zażywania przez młodych ludzi substancji i podejmowania działań uzależniających przekonują, że to właśnie szkoła powinna być jednym z pierwszych ogniw systemowych rozwiązań w zakresie wsparcia i profilaktyki. Mając to na uwadze, autorka dokonała analizy podstawy programowej kształcenia ogólnego dla uczniów klasy IV–VII szkoły podstawowej pod kątem weryfikacji celów i treści kształcenia w niej zawartych w odniesieniu do przyjętych wskaźników budowania postawy resilience u uczniów. Uzyskane wyniki obrazują brak spójności i powiązań pomiędzy poszczególnymi celami i treściami kształcenia, co wskazuje na niski potencjał szkoły w świadomym projektowaniu treści edukacyjnych wzmacniających indywidualne zasoby odpornościowe uczniów.
Bibliografia
Ahern N.R., Kiehl E.M., Lou Sole M., Byers J. (2006). A Review of Instruments Measuring Resilience, „Issues in Comprehensive Pediatric Nursing”, t. 29, nr 2, s. 103–125, doi:10.1080/01460860600677643.
Block J.H., Block J. (1980). The Role of Ego-Control and Ego-Resiliency in the Origination of Behavior, [w:] W.A. Collins (red.), Development of Cognition, Affect, and Social Relations (The Minnesota Symposia on Child Psychology, vol. 13), London–New York: Psychology Press, Taylor & Francis Group, s. 39–101, doi:10.4324/9781315803029.
Block J.H., Kremen A.M. (1996). IQ and Ego-Resiliency: Conceptual and Empirical Connections and Separateness, „Journal of Personality and Social Psychology”, t. 70, nr 2, s. 346–361, doi: 10.1037//0022-3514.70.2.349.
Borucka A., Ostaszewski K. (2008). Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane zagadnienia, „Medycyna Wieku Rozwojowego”, t. 12, nr 2, cz. 1, s. 587–597.
Borucka A., Pisarska A. (2012). Koncepcja resilience – czyli jak pomóc dzieciom i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Cicchetti D., Garmezy N.(1993). Prospects and Promises in the Study of Resilience, „Development and Psychopathology”, t. 5, nr 4, s. 497–502, doi:10.1017/S0954579400006118.
Emery R.E., Forehand R. (1996). Parental Divorce and Children’s Well-Being: A Focus on Resilience, [w:] R.J. Haggerty, L.R. Sherrod, N. Garmezy, Rutter M. (red.), Stress, Risk, and Resilience in Children and Adolescents: Processes, Mechanisms, and Interventions, Cambridge: Cambridge University Press, s. 64–99.
Folke C., Carpenter S.R., Walker B., Scheffer M., Chapin T., Rockström J. (2010). Resilience Thinking Integrating Resilience, Adaptability and Transformability, „Ecology and Society”, t. 15, nr 4, art. 20, doi:10.5751/ES-03610-150420.
Friborg O., Hjemdal O., Rosenvinge J.H., Martinussen M. (2003). A New Rating Scale for Adult Resilience: What are the Central Protective Resources Behind Healthy Sdjustment?, „International Journal of Methods in Psychiatric Research”, t. 12, nr 2, s. 65–76, doi: 10.1002/mpr.143.
Garmezy N. (1985). Stress-resistant Children: The Search for Protective Factors, [w:] J.E. Stevenson (red.), Recent Research in Developmental Psychopathology (Journal of Child Psychology and Psychiatry Book Supplement, nr 4), Oxford: Pergamon Press, s. 213–233.
Garmezy N. (1993). Children in Poverty: Resilience Despite Risk, „Psychiatry”, t. 56, nr 1, s. 127–136. doi:10.1080/00332747.1993.11024627.
Herrman H., Stewart D.E., Diaz-Granados N., Berger E.L., Jackson B., Yuen T. (2011). What is Resilience?, „The Canadian Journal of Psychiatry”, t. 56, nr 5, s. 258–265, doi:10.1177/070674371105600504.
Heszen I., Sęk H. (2007). Psychologia zdrowia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Holling C.S. (1973). Resilience and Stability of Ecological Systems, „Annual Review of Ecology and Systematics”, t. 4, nr 1, s. 1–23, doi:10.1146/annurev.es.04.110173.000245.
Junik W. (red). (2011). Resilience. Teoria – badania – praktyka, Warszawa: Parpamedia. Wydawnictwo Edukacyjne.
Kania S. (2016). Analiza transakcyjna w budowaniu klimatu szkoły – w poszukiwaniu pozytywnej profilaktyki zachowań ryzykownych, „Edukacyjna Analiza Transakcyjna”, nr 5, s. 111–121, doi:10.16926/eat.2016.05.07.
Kołodziej-Zaleska A., Przybyła-Basista H. (2018). Ego-resiliency jako zasób osobisty – narzędzie pomiaru i jego wykorzystanie w badaniach interdyscyplinarnych, „Czasopismo Psychologiczne”, t. 24, nr 1, s. 159–170, doi:10.14691/CPPJ.24.1.159.
Luthar S.S., Cicchetti D. (2000). The Construct of Resilience: Implications for Interventions and Social Policies, „Development and Psychopathology”, t. 12, nr 4, s. 857–885, doi:10.1111/1467-8624.00164.
Makaruk K., Włodarczyk J., Skoneczna P. (2019). Problematyczne używanie internetu przez młodzież. Raport z badań. Warszawa: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
Masten A.S. (2014). Global Perspectives on Resilience in Children and Youth, „Child Development”, t. 85, nr 1, s. 6–20, doi:10.1111/cdev.12205.
Masten A.S., Best K.M., Garmezy N. (1990). Resilience and Development: Contributions from the Study of Children Who Overcome Adversity, „Development and Psychopathology”, t. 2, nr 4, s. 425–444, doi:10.1017/S0954579400005812.
Mellibruda J. (1997). Psycho-bio-społeczna koncepcja uzależnienia od alkoholu, „Alkoholizm i Narkomania”, t. 3, nr 28, s. 277–306.
Michel M. (2014). Wzmacnianie czynników chroniących w tworzeniu bezpiecznej przestrzeni szkoły w programach liderów rówieśniczych w kontekście koncepcji resilience, „Resocjalizacja Polska”, nr 6, s. 101–120.
Ostaszewski K. (2014). Zachowania ryzykowne młodzieży w perspektywie mechanizmów resilience, Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017, poz. 356).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. 2017, poz. 703).
Rutter M. (1987). Psychosocial Resilience and Protective Mechanisms, „American Journal of Orthopsychiatry”, t. 57, nr 3, s. 316–331, doi:10.1111/j.1939-0025.1987.tb03541.x.
Rutter M. (1993). Resilience: Some Conceptual Considerations, „Social Work”, t. 14, nr 8, s. 626–631, doi:10.1016/1054-139x(93)90196-v.
Rutter M. (2000). Resilience Reconsidered: Conceptual Considerations, Empirical Findings, and Policy Implications, [w:] J.P. Shonkoff, S.J. Meisels (red.), Handbook of Early Childhood Intervention, Cambridge: Cambridge University Press, s. 651–682, doi:10.1017/CBO9780511529320.030.
Rutter M. (2006). Implications of Resilience Concepts for Scientific Understanding, „Annals of the New York Academy of Sciences”, t. 1094, nr 1, s. 1–12, doi:10.1196/annals.1376.002.
Sierosławski J. (2020). Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2019 r. Europejski program badań ankietowych w szkołach ESPAD, Warszawa: Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Skuza A., Pierścińska-Maruszewska A. (2014). Klimat społeczny szkoły jako jeden z czynników chroniących – wzmacniających oddziaływania profilaktyczne (w kontekście koncepcji resilience), „Resocjalizacja Polska”, nr 6, s. 89–100.
Southwick S.M., Bonanno G.A., Masten A.S., Panter-Brick C., Yehuda R. (2014). Resilience Definitions, Theory, and Challenges: Interdisciplinary Perspectives, „European Journal of Psychotraumatology”, t. 5, nr 1, art. 25338, doi:10.3402/ejpt.v5.25338.
Szymańska J. (2015). Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. 2016, poz. 59).
Walker B., Holling C.S., Carpenter S.R., Kinzig A. (2004). Resilience, Adaptability and Transformability in Social-ecological Systems, „Ecology and Society”, t. 9, nr 2, doi:10.5751/ES-00650-090205.
Werner E.E. (1989). High‐risk Children in Young Adulthood: A Longitudinal Study from Birth to 32 Years, „American Journal of Orthopsychiatry”, t. 59, nr 1, s. 72–81, doi:10.1111/j.1939-0025.1989.tb01636.x.
Werner E.E. (1995). Resilience in Development, „Current Directions in Psychological Science”, t. 4, nr 3, s. 81–84, doi:10.1111/1467-8721.ep1077232.
Wojcieszek M.R., Piekarz I., Maciaszek S., Wojcieszek K.A. (2021). Summative Evaluation of the “Debate” Programme for Alcohol Related Problems Prevention – Pilot Study, „Alcoholism and Drug Addiction / Alkoholizm i Narkomania”, t. 34, nr 1, s. 51–68, doi:10.5114/ain.2021.107710.
Wysocka E. (2012). Koncepcja „resilience” jako podstawa teoretyczna identyfikacji zaburzeń w przystosowaniu i działań profilaktycznych, [w:] B. Urban, M. Konopczyński (red.), Profilaktyka i probacja w środowisku, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Netografia
https://www.kbpn.gov.pl/portal?id=1768880 [dostep: 20.02.2023].
https://www.parpa.pl/index.php/badania-i-informacje-statystyczne/raporty-z-badan [dostęp: 22.02.2023].
https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/do-pobrania/ [dostęp: 20.02.2023].
www.resiliencecenter.com [dostęp: 22.02.2023].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Edyta Sielicka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 404
Liczba cytowań: 0
