Rodzina i konstrukcje tożsamości młodzieży w warunkach pogranicza
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2023.1.001Słowa kluczowe
rodzina, rodzina cieszyńska, rodzina zaolziańska, tożsamość, młodzież, pograniczeAbstrakt
Ramą teoretyczną prowadzonych rozważań jest konstruktywizm oraz koncepcja wielopłaszczyznowej i ustawicznie kreującej się tożsamości Jerzego Nikitorowicza. Autorka przyjmuje, że tożsamość jednostki jest społecznie konstruowana. Za ważne czynniki, w kluczowy sposób uwikłane w proces formowania się tożsamości, uznaje podmiotowe cechy jednostki, które rozpatruje w szerszym kontekście doświadczeń społecznych gromadzonych i (re)konstruowanych w trakcie socjalizacji pierwotnej i socjalizacji wtórnej.
Podstawą podjętych rozważań są wyniki wielozmiennowych badań ilościowych i jakościowych prowadzonych od ponad trzydziestu lat na pograniczu polsko-czeskim na Śląsku Cieszyńskim. Przedstawione w tym artykule analizy dotyczą znaczenia rodziny (cieszyńskiej – funkcjonującej w polskiej części Śląska Cieszyńskiego oraz zaolziańskiej – funkcjonującej w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego) w konstruowaniu tożsamości jednostki. W ich kontekście należy stwierdzić, że w procesie socjalizacji pierwotnej jednostka kształtuje rdzeń tożsamości, względnie stałą jej część. Rdzeń pozwala zachować ciągłość i stanowi konstruktywną odpowiedź na wieloznaczność świata. Jednostka rekonstruuje swoją tożsamość, opierając się na dostępnych źródłach kulturowych, dokładając je do rdzenia tożsamości.
Bibliografia
Berger P.L., Luckmann T. (1983). Społeczne tworzenie rzeczywistości, przeł. J. Niżnik, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Brzezińska A.I. (2006). Dzieciństwo i dorastanie: korzenie tożsamości osobistej i społecznej, [w:] A.W. Brzezińska, A. Hulewska, J. Słomka (red.), Edukacja regionalna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 47–77.
Chlebowczyk J. (1971). Nad Olzą. Śląsk Cieszyński w wiekach XVIII, XIX i XX, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Dyczewski L. (1994). Rodzina, społeczeństwo, państwo, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Erikson E.H. (1968). Identity: Youth and Crisis, New York: W.W. Norton & Company.
Euroregiony pogranicza polsko-czeskiego. Euroregiony polsko-českého pohraničí. (2014). Cieszyn: Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza”.
Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych, przeł. E. Hornowska, Poznań: Zysk i S-ka.
Gładysz A., Rosner E. (2012). Kubisz Jan, [w:] Z. Jasiński, B. Cimała (red.). Leksykon Polaków w Republice Czeskiej i Republice Słowackiej, t. 1, Opole: INP Uniwersytetu Opolskiego, s. 145–146.
Grabowska B. (2013). Poczucie tożsamości młodzieży uczącej się w szkołach z polskim językiem nauczania na Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej – studium porównawcze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Golka M. (1997). Oblicza wielokulturowości, [w:] M. Kempny, A. Kapciak, M. Łodziński (red.), U progu wielokulturowości, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 52–74.
Holzner B. (1968). Reality Construction in Society, Cambridge: Schenkman Publishing.
Hruzd-Matuszczyk A. (2012). Kapitał społeczny i kulturowy małżeństw mieszanych i ich rodzin, „Ruch Pedagogiczny”, nr 4, s. 51–58.
https://www.partykula.pl/ojcowski-dom/.
Jawłowska A. (2001). Tożsamość na sprzedaż, [w:] A. Jawłowska (red.), Wokół problemów tożsamości, Warszawa: Literackie Towarzystwo Wydawnicze, s. 51–78.
Jas K. (2015). Poczucie tożsamości osób w wieku późnej dorosłości – studia i doświadczenia na przykładzie Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji, niepublikowana praca doktorska przygotowana pod opieką naukową dr hab. Aliny Szczurek-Boruty.
Jas K. (2019). Rodzina jako miejsce kontaktów międzypokoleniowych w opinii uczniów szkół ponadgimnazjalnych powiatu cieszyńskiego, „Edukacja Międzykulturowa”, nr 2(11), s. 180–193, doi:10.15804/em.2019.02.12.
Kadłubiec D. (2016). Płyniesz Olzo. Monografia kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego, Czeski Cieszyn: Uniwersytet Ostrawski.
Kasprzycki E. (2013). Problematyka małżeństw mieszanych katolicko-ewan¬gelickich oraz konwersje na Mazurach w latach 1850–1960, „Studia z Geo¬grafii Politycznej i Historycznej”, t. 2, s. 181–204.
Kubinowski D. (2012). Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia – Metodyka – Ewaluacja, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Lipok-Bierwiaczonek M. (1994). Więzi kulturowe pogranicza polsko-czeskiego (Śląsk Cieszyński, Śląsk Opawski, Raciborskie), Katowice: Fundacja Przestrzeni Górnego Śląska.
Miles M.B., Huberman A.M. (2000). Analiza danych jakościowych, przeł. S. Zabielski, Białystok: Wydawnictwo „Trans Humana”.
Mędela I. (2021). Małżeństwo, rodzina, seksualność, „Konfesyjni”, 28.02.2021, https://luteranie.konfesyjni.pl/artykuly/malzenstwo-rodzina-seksualnosc/549-malzenstwo-mieszane-w-katolickim-prawie-kanonicznym-oraz-malzenstwo-o-roznej-przynaleznosci-wyznaniowej-w-prawie-wewnetrznym-kosciola-ewangelicko-augsburskiego-w-rp [dostęp: 28.12.2022].
Miluska J. (2018). Małżeństwo w perspektywie badań międzykulturowych, „Edukacja Międzykulturowa”, nr 1(8), s. 42–60.
Nikitorowicz J. (1992). Socjalizacja i wychowanie w zróżnicowanych wyznaniowo i etnicznie rodzinach Białostocczyzny, Białystok: Wydawnictwo Filii Uniwersytetu w Białymstoku.
Nikitorowicz J. (2001). Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsamość w społeczeństwie wielokulturowym a edukacja międzykulturowa, [w:] J. Nikitorowicz, M. Sobecki, D. Misiejuk (red.), Kultury tradycyjne a kultura globalna. Konteksty edukacji międzykulturowej, Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”, s. 15–35.
Nikitorowicz J. (2005). Kreowanie tożsamości dziecka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Nowicka E. (2003). Dylematy i strategie tożsamościowe. Dzieci małżeństw mieszanych, [w:] J. Zdanowski (red.), Globalizacja a tożsamość, Warszawa: Wyższa Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych, s. 222–241.
Ogrodzka-Mazur E. (2010). Współczesna rodzina migracyjna w przestrzeni społecznej, (wielo)kulturowej i edukacyjnej, [w:] E. Syrek (red.), Czas spo¬łeczny akademickiego uczestnictwa w rozwoju i doskonaleniu „civil socjety”. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Radziewiczowi¬-Winnickiemu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 445–461.
Ogrodzka-Mazur E. (2011), Rodzina i dziecko w otoczeniu wielokulturowym. Relacje międzypokoleniowe i ich rola w przekazie wartości, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Edukacja międzykulturowa. Dokonania, problemy, perspektywy, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 15–71.
Panic I. (2002). Małżeństwa wielowyznaniowe w Ustroniu w pierwszej poło¬wie XVIII wieku (z badań nad różnymi aspektami pogranicza kulturowego na Śląsku Cieszyńskim w dawnych wiekach), [w:] T. Lewowicki, A. Różańska i U. Klajmon (red.), Kwestie wyznaniowe w społecznościach wielokulturowych, Cieszyn: Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, s. 105–117.
Rusek H. (1997). Kulturowe wzory życia polskich rodzin na Zaolziu a asymilacja. Studium socjologiczne, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rusek H. (2008). Człowiek pogranicza, [w:] T. Lewowicki, B. Grabowska, A. Różańska (red.), Socjalizacja i kształtowanie się tożsamości. Problemy i sugestie rozwiązań, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 85–92.
Rusek H., Pieńczak A., Szczyrbowski J. (red.). (2010). Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim, Cieszyn–Katowice–Brno: Offsetdruk i media sp. z o.o.
Różańska A. (2000), Wychowanie w rodzinie mieszanej wyznaniowo – przykład wychowania międzykulturowego, [w:] T. Lewowicki, J. Suchodolska (red.), Rodzina, wychowanie, wielokulturowość, Cieszyn–Warszawa: Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, s. 72–83.
Różańska A. (2015). Edukacja religijna młodzieży w warunkach pluralizmu religijnego w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Grupa Wyszehradzka: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry) – studium porównawcze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Różańska A. (2018). Rola refleksyjności w kształtowaniu otwartej tożsamości religijnej młodzieży, „Przegląd Religioznawczy”, nr 2(268), s. 97–112.
Sowa-Behtane E. (2016). Rodziny wielokulturowe, Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Sowa-Behtane E. (2017). Rodzina wielokulturowa w sytuacji konfliktów i zagrożeń, „Wychowanie w Rodzinie”, t. 15, nr 1, s. 79–92, doi:10.23734/wwr20171.079.092.
Sowa-Behtane E. (2019). Jakość związku małżeństw wielokulturowych, „Edukacja Międzykulturowa”, nr 2(11), s. 194-205, doi:10.15804/em.2019.02.13.
Spyra J. (2012). Śląsk Cieszyński w okresie 1653–1848 (Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, t. 4), Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie.
Studnicki G. (2015). Śląsk Cieszyński. Obrazy przeszłości a tożsamość miejsc i ludzi, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Suchodolska J. (2000), Rodzinne uwarunkowania kształtowania się i rozwoju tożsamości „podwojonej” i „rozproszonej” w sytuacji Pogranicza (na przykładzie pogranicza polsko-czeskiego), [w:] T. Lewowicki, J. Suchodolska (red.), Rodzina wychowanie wielokulturowość, Cieszyn–Warszawa: Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, s. 35–47.
Szczepański J. (1990). Kultury pogranicza, „Przegląd Humanistyczny”, nr 10(301), s. 1–7.
Szczurek-Boruta A. (1998a). Transmisja dziedzictwa kulturowego w rodzinie (z badań młodzieży uczęszczającej do szkół ponadpodstawowych z okolic Skoczowa i Czeskiego Cieszyna), [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur (red.), Problemy pogranicza i edukacji, Cieszyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego – Filia w Cieszynie, s. 43–61.
Szczurek-Boruta A. (1998b). Rodzina a tolerancja (z badań młodzieży i rodziców mieszkających na pograniczu polsko-czeskim), [w:] T. Lewowicki, B. Grabowska (red.), Młodzież i tolerancja. Studium z pogranicza polsko-czeskiego, Cieszyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego – Filia w Cieszynie, s. 99–119.
Szczurek-Boruta A. (2000). Oddziaływania socjalizacyjno-wychowawcze w rodzinie w zróżnicowanym środowisku Pogranicza, [w:] T. Lewowicki J. Suchodolska (red.), Rodzina wychowanie wielokulturowość, Cieszyn–Warszawa: Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, s. 117–140.
Szczurek-Boruta A. (2001). Konflikt czy dialog międzypokoleniowy w rodzinie (studium z pogranicza polsko-czeskiego), [w:] R. Kwiecińska, M.J. Szymański (red.), Młodzież a dorośli. Napięcia między socjalizacją a wychowaniem, Kraków: Akademia Pedagogiczna w Krakowie, s. 322–334.
Szczurek-Boruta A. (2002). Swój i obcy w interpersonalnej przestrzeni społecznej (uwarunkowania kształtowania stereotypów i uprzedzeń etnicznych w warunkach wielokulturowości), [w:] T. Lewowicki, J. Nikitorowicz, T. Pilch, S. Tomiuk (red.), Edukacja wobec ładu globalnego, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, s. 165–176.
Szczurek-Boruta A. (2003), Partnerzy międzypokoleniowej transmisji dziedzictwa kulturowego, [w:] J. Nikitorowicz, J. Halicki, J. Muszyńska (red.), Międzygeneracyjna transmisja dziedzictwa kulturowego. Społeczno-kulturowe wymiary przekazu, Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”, s. 73–84.
Szczurek-Boruta A. (2007). Zadania rozwojowe młodzieży i edukacyjne warunki ich wypełniania w środowiskach zróżnicowanych kulturowo i gospodarczo – studium pedagogiczne, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Szczurek-Boruta A. (2008). Kapitał społeczno-kulturowy i poczucie tożsamości wielowymiarowej na Śląsku Cieszyńskim, „Studia Edukacyjne”, nr 8, s. 87–104.
Szczurek-Boruta A. (2010). Poczucie tożsamości kulturowej młodzieży i edukacja międzykulturowa na pograniczu polsko-czeskim, [w:] H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski (red.), Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim, Cieszyn–Katowice–Brno: Offsetdruk i media sp. z o.o., s. 91–105.
Szczurek-Boruta A. (2013). Edukacja międzykulturowa na Śląsku Cieszyńskim, „Pedagogika Społeczna”, nr 1(47), s. 9–26.
Szczurek-Boruta A. (2014a). O przygotowaniu nauczycieli do pracy w warunkach wielokulturowości – konteksty, opinie studentów, propozycje, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Szczurek-Boruta A. (2014b). Edukacja środowiskowa i wybrane formy realizacji edukacji regionalnej, wielokulturowej i międzykulturowej na Śląsku Cieszyńskim, [w:] B. Cimała, M. Pogorzelska (red.), Wokół różnorodności kulturowej i regionalizmu – rozważania teoretyczne i aspekty praktyczne, Opole: Uniwersytet Opolski, s. 105–120.
Szczurek-Boruta A. (2017). Tożsamość młodych Polaków mieszkających na pograniczu polsko-czeskim, „Pogranicze. Studia Społeczne”, t. 30, s. 195–209.
Szczurek-Boruta A. (2019). Zadania rozwojowe i edukacja szkolna młodzieży. Stałość i zmienność, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Szczurek-Boruta A. (2021). The Determinants of Positive Creative Adaptation of Youth in the Polish-Czech Borderland, „Creativity Studies”, t. 14, nr 2, s. 488–505, doi:10.3846/cs.2021.14116.
Szczurek-Boruta A., Grabowska B. (2009). Dynamika kształtowania się tożsamości młodzieży – ku tożsamości wzbogaconej, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społeczny – studium z pogranicza polsko-czeskiego, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 21–64.
Szczypka-Rusz A. (2000). Współczesna rodzina cieszyńska. Kim są rodzice? Kim chcieliby, żeby były ich dzieci – rzecz o tożsamości, [w:] T. Lewowicki, J. Suchodolska (red.), Rodzina, wychowanie, wielokulturowość, Cieszyn–Warszawa: Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, s. 48–71.
Szymeczek J., Kaszper R. (2006). Krótki zarys historii Śląska Cieszyńskiego, [w:] J. Szymeczek, R. Kaszper, Kurzer Abriss der Geschichte des Teschener Schlesien [Śląsk Cieszyński, Těšínské Slezsko], Paper Nr. 3, Czeski Cieszyn/Český Těšín, http://www.go-east-mission.net/dateien/de/148_020309.pdf [dostęp: 15.11.2021].
Śliż A., Szczepański M.S. (2016). Pogranicze polsko-czeskie w perspektywie socjologicznej. Kontekst kulturowy, „Pogranicze. Studia Społeczne”, t. 27, cz. 1, s. 47–59, doi:10.15290/pss.2016.27.01.03.
Theiss W. (2006), O metodzie historycznej w pedagogice społecznej, „Pedagogika Społeczna”, nr 4, s. 117–136.
Tyszkowa M. (1988). Rozwój psychiczny jednostki jako proces strukturyzacji i restrukturyzacji doświadczeń, [w:] M. Tyszkowa (red.), Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 44–79.
Urban J. (2002). Tożsamość narodowościowa a tożsamość religijna w rodzi¬nach polskiej mniejszości narodowej na Zaolziu, [w:] T. Lewowicki, A. Ró¬żańska, U. Klajmon (red.), Kwestie wyznaniowe w społecznościach wie¬lokulturowych, Cieszyn: Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, s. 181–187.
Urban J. (2014). Mniejszości narodowe krajów Grupy Wyszehradzkiej w procesach integracyjnych Europy – tożsamość młodzieży mniejszości autochtonicznych, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Alina Szczurek-Boruta
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 517
Liczba cytowań: 0
