Prowizoryczny (substytutywno-dyspersyjny) status etyki w polskim systemie edukacji
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2022.3.003Słowa kluczowe
etyka, system edukacji, substytutywność, dyspersyjność, alienacja etyki w systemie edukacjiAbstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest rzeczywiste – nie tylko formalne, ale i faktualne – usytuowanie etyki jako przedmiotu szkolnego w strukturze nadzorczo-zarządczo-organizacyjnej polskiego systemu edukacji. Celem badawczym tego tekstu jest wykazanie, za pomocą argumentacji opartej na rodzimej i zagranicznej literaturze naukowej, opiniotwórczych publikatorach oraz autorskiej eksploracji, że etyka jest – nie wiedzieć czemu – jedynym przedmiotem w systemie oświaty w Polsce, którego rachityczno-mgławicowy status można określić jako instytucjonalne rozproszenie lub inaczej jako dyspersyjną (nie)obecność. Metodologiczne instrumentarium mojej pracy stanowią komplementarne wobec siebie metody analizy i syntezy źródeł oraz danych, metoda analizy komparatystycznej, metoda interpretacji kontekstowej, metoda konstruktywistyczna oraz metoda egzemplifikacji. Linia argumentacyjna artykułu wiedzie kolejno od wykazania i analizy usytuowania etyki w obowiązującym w Polsce systemie prawno-oświatowym z jego konsekwencjami dla „ordopraktycznego” funkcjonowania etyki w realiach polskiej szkoły. W kolejnym kroku omawiam zagadnienie asynchronicznej dyferencjacji domeny etycznej w systemie oświaty, która powoduje jej parcelację i rozpad pomiędzy trzy nieskoordynowane ze sobą dziedziny: przedmiotowe, okazjonalne treści etyczne, wychowanie moralne oraz właściwe lekcje etyki. Oś artykułu stanowią rozważania poświęcone piwotalnemu charakterowi etyki w realiach polskiej edukacji. Najpoważniejszą jego konsekwencją jest jej zaledwie erzacowy status, obejmujący nie tylko prawo i uzus szkolny, ale również odbiór społeczny.
Bibliografia
Abend G. (2008). Two Main Problems in the Sociology of Morality, „Theory and Society”, t. 37, nr 2, s. 87–125.
Aronson E., Tavris C. (2008). Błądzą wszyscy (ale nie ja), przeł. A. Nowak, Sopot–Warszawa: Smak Słowa; Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”.
Banyard Ph., Flanagan C. (2006). Ethical Issues and Guidelines in Psychology, London–New York: Routledge.
Baron-Cohen S. (2014). Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa, przeł. A. Nowak, Sopot: Smak Słowa.
Besler G. (2007). Problemy związane z określeniem metody filozoficznej, „Folia Philosophica”, t. 25, s. 160–172.
Bevir M., Blakely J. (2017). Why Political Science Is an Ethical Issue, „Political Studies”, t. 66, nr 2, s. 425–441, https://doi.org/10.1177/0032321717723503.
Bloom P. (2015). To tylko dzieci. Narodziny dobra i zła, przeł. E. Wojtych, Sopot: Smak Słowa.
Bloom P. (2017). Przeciw empatii. Argumenty za racjonalnym współczuciem, przeł. M. Chojnacki, Kielce: Wydawnictwo Charaktery.
Bronk A. (2006). Metoda naukowa, „Nauka”, t. 1, s. 47–64.
Browning D.S. (1997). Can Psychoanalysis Inform Ethics? If So, How? Psychoanalysis and Ethics by Ernest Wallwork, „The Journal of Religion”, t. 77, nr 2, s. 278–282.
Cackowski Z. (1993). Wartości chrześcijańskie nie są uniwersalne, „Przegląd Filozoficzny”, t. 5, nr 1, s. 165–171.
Carr A. (2004). Positive Psychology: The Science of Happiness and Human Strengths, Hove–New York: Brunner-Routledge [edycja polska: A. Carr (2009). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu i ludzkich siłach, przeł. Z.A. Królicki, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka].
Churchland P. (2013). Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności, przeł. M. Hohol, N. Marek, Kraków: Copernicus Center Press.
Colacicchi G. (2021). Psychology as Ethics: Reading Jung with Kant, Nietzsche and Aristotle, London–New York: Routledge.
Compton W C., Hoffman E. (2020). Positive Psychology: The Science of Happiness and Flourishing, Thousand Oaks (CA): Sage Publications.
Czapiński J. (2004). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka, przeł. J. Kowalczewska i in., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czekalski R. (2003). „Compassio” jako etyczny program dla świata, „Warszawskie Studia Teologiczne”, t. 26, nr 2, s. 223–231.
Demmer K. (1996). Wprowadzenie do teologii moralnej, przeł. A. Baron, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Diogenes Laertios (2006). Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. I. Krońska, K. Leśniak, W. Olszewski, B. Kupis, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dura A. (1998). O wieloznaczności pojęcia „etyka chrześcijańska”, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Prace z Nauk Społecznych. Folia Philosophica”, t. 16, s. 175–191.
Durkheim É. (1950). Leçons de sociologie: physique des moeurs et du droit, Paris: Presses universitaires de France.
Elzenberg H. (2002a). Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Elzenberg H. (2002b). Konstrukcja pojęcia wartości, L. Hostyński (oprac.), [w:] tegoż, Pisma aksjologiczne, L. Hostyński, A. Lorczyk, A. Nogal (oprac.), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 71–95.
Ermecke G. (1966). Zur moraltheologischen Methodenlehre heute, „Theologische Revue”, t. 62, s. 73–84.
Feliga P. (2014). Czas i ortodoksja. Hermeneutyka teologii świetle „Prawdy i metody” Hansa-Georga Gadamera (seria Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej), Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Finnis J. (1983). Fundamentals of Ethics, Washington (D.C.): Georgetown University Press.
Flanagan O.J. (1993). Varietes of Moral Personality: Ethics and Psychological Realism, Cambridge (MA)–London: Harvard University Press.
Forgas J.P., Jussim L., van Lange P.A.M. (2016). In Search of „Homo moralis”: The Social Psychology of Morality, [w:] J.P. Forgas, L. Jussim, P.A.M. van Lange (red.), The Social Psychology of Morality, New York–London: Routledge, s. 1–18.
Friedman L. (1956). Psychoanalysis and the Foundation of Ethics, „The Journal of Philosophy”, t. 53, nr 1, s. 15–20.
Fromm E. (1999). Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki, przeł. R. Saciuk, Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gałecki S. (2020). Etyka chrześcijańska dla postchrześcijańskiej epoki, Kraków: Universitas.
Giertych W. (2004). Etyka teologiczna czy teologia moralna?, [w:] tegoż, Rachunek sumienia teologii moralnej, Kraków: Wydawnictwo M, s. 93–115.
Goliński M. (2011). Społeczeństwo informacyjne – geneza koncepcji i problematyka pomiaru, Warszawa: Szkoła Główna Handlowa – Oficyna Wydawnicza.
Greene J.D., Morrison I., Seligman M.E.P. (red.) (2016). Positive Neuroscience, New York: Oxford University Press.
Gregory M. (2013). Teaching Excellence in Higher Education, M.V. Gregory (red.), New York: Palgrave Macmillan.
Grenz S.J. (1997). Christian Integrity in a Postmodern World, „Vox Evangelica”, t. 27, s. 7–26.
Haidt J. (2007). Szczęście. Od mądrości starożytnych po koncepcje współczesne, przeł. A. Nowak, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Haidt J. (2014). Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka?, przeł. A. Nowak-Młynikowska, Sopot: Smak Słowa.
Haker H. (2001). Compassion as a Global Programme for Christianity, „Concilium”, t. 4, s. 55–70.
Hitlin S., Vaisey S. (red.) (2010). Handbook of the Sociology of Morality, New York: Springer.
Hołówka J. (2010). Dwie koncepcje moralności, „Etyka”, t. 43, s. 46–63.
Huff Ch., Frey W. (2005). Moral Pedagogy and Practical Ethics, „Science and Engineering Ethics”, t. 11, s. 389–408.
Inlender B. (1968). Dwie koncepcje stosunku etyki filozoficznej do teologii moralnej, „Studia Theologica Varsaviensia”, t. 6, nr 1, s. 71–86.
Janczarek P. (2021). Religia od zakrystii. Jak doszło do tego, że lekcje religii wróciły do polskich szkół?, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2021/05/17/religia-od-zakrystii-jak-doszlo-do-tego-ze-lekcje-religii-wrocily-do-polskich-szkol/ [dostęp: 06.05.2022.].
Judycki S. (1993). Czy istnieją specyficzne metody filozoficzne?, „Kwartalnik Filozoficzny”, t. 21, z. 4, s. 15–41.
Juros H. (1980). Teologia moralna czy etyka teologiczna? Studium z metateologii moralności, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej.
Kansanen P. (2003). Pedagogical Ethics in Educational Research, „Educational Research and Evaluation”, t. 9, nr 1, s. 9–23.
Keysers Ch. (2017). Empatia. Jak odkrycie neuronów lustrzanych zmienia nasze rozumienie ludzkiej natury, przeł. Ł. Kwiatek, Kraków: Copernicus Center Press.
Klebaniuk J. (2018). Emocje moralne jako wyznacznik pomagania członkom grup o niższym statusie, „Forum Oświatowe”, t. 30, nr 1, s. 119–135.
Klinger E. (2001). Prymat ortodoksji czy ortopraksji?, [w:] M. Rusecki, K. Kaucha, Z. Krzyszowski, I.S. Ledwoń, J. Mastej (red.), Chrześcijaństwo jutra. Materiały II Międzynarodowego Kongresu Teologii Fundamentalnej (Lublin, 18–21 września 2001), Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, s. 565–589.
Krajewski K. (2010). Emocjonalizm w życiu moralnym, [w:] A. Maryniarczyk, K. Stępień, P. Gondek (red.), Osoba i uczucia, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, s. 427–441.
Królikowski J. (2018). Credo – Credimus. Wymiary przedmiotowe aktu wiary, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.
Krzywkowska J. (2017). Uregulowania prawne i praktyka w zakresie nauczania religii w szkołach publicznych w Polsce, „Studia Prawnoustrojowe”, t. 38, s. 355–367.
Lacan J. (1992). The Seminar of Jacques Lacan, t. 7: The Ethics of Psychoanalysis 1959–1960, J.-A. Miller (red.), przeł. D. Porter, New York–London: W.W. Norton & Company, Inc.
Lemann N. (2019). Historie alternatywne i steampunk w literaturze. Archipelagi badawczo-interpretacyjne, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Lisowski A. (2004). Refleksje nad rozwojem geografii. Od problemu dezintegracji do problemu tożsamości dyscypliny, [w:] A. Jackowski (red.), Geografia u progu XXI wieku, Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 77–85.
Lisowski A. (2012). O miejscu geografii społeczno-ekonomicznej w geografii i systemie nauki, „Przegląd Geograficzny”, t. 84, nr 2, s. 171–198.
Liszewski S. (2004). Stan dyskusji polskich geografów na temat jedności i zakresu pojęciowego współczesnej geografii (na początku XXI wieku), [w:] A. Jackowski (red.), Geografia u progu XXI wieku, Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 11–26.
Lubomirski A. (1989). Dwa antypsychologizmy: Husserl i Frege, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, t. 34, s. 299–310.
MacIntyre A. (1978). Against the Self-images of the Age: Essays on Ideology and Philosophy, Notre Dame (IN): University of Notre Dame Press.
MacIntyre A. (1983). Moral Rationality, Tradition, and Aristotle: A Reply to Onora O’Neill, Raimond Gaita, and Stephen R.L. Clark, „Inquiry. An Interdisciplinary Journal of Philosophy”, t. 26, nr 4, s. 447–466.
MacIntyre A. (1984). Does Applied Ethics Rest on a Mistake?, „The Monist”, t. 67, nr 4: Ethics and the Modern World, s. 498–513.
MacIntyre A. (1987). Traditions and Conflicts, „Liberal Education”, t. 73, nr 5, s. 6–13.
MacIntyre A. (1996). Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, przeł. A. Chmielewski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
MacIntyre A. (2007). Czyja sprawiedliwość? Jaka racjonalność?, przeł. A. Chmielewski i in., Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
MacIntyre A. (2010). On Not Knowing Where You Are Going, „Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association”, t. 84, nr 2, s. 61–74.
Mackinder H.J. (2009). Geograficzna oś historii, przeł. M. Radoszko, M. Szymuś, Częstochowa: Instytut Geopolityki.
Mackinder H.J. (1913). The Teaching of Geography and History as a Combined Subject, „The Geographical Teacher”, t. 7, nr 1, s. 4–19.
Madalińska-Michalak J., Jeżowski A. (2018). Etyka i religia jako przedmioty nauczania. Konkurencyjność czy komplementarność?, „Forum Oświatowe”, t. 30, nr 2, s. 219–241.
Madalińska-Michalak J., Jeżowski A., Więsław Sz. (2017). Etyka w systemie edukacji w Polsce, Warszawa: Wolters Kluwer.
Maik W. (2004). Główne problemy i pojęcia geografii, [w:] A. Jackowski (red.), Geografia u progu XXI wieku, Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 27–45.
Maik W. (2016). Geografia człowieka – tożsamość dyscypliny oraz jej stan i perspektywy rozwojowe w Polsce, [w:] A. Suliborski (red.), Stan, perspektywy i strategia rozwoju geografii społeczno-ekonomicznej w najbliższych latach (do 2030 r.). Dyskusja międzypokoleniowa, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 27–38.
Mariański J. (2006a). Nauka o moralności Marii Ossowskiej w opinii środowisk katolickich, „Principia”, t. 45–46, s. 15–42.
Mariański J. (2006b). Socjologia moralności, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Mariański J. (2020). Socjologia i moralność. Czym jest i dokąd zmierza socjologia moralności?, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Martin M.W. (2006). From Morality to Mental Health: Virtue and Vice in a Therapeutic Culture, Oxford–New York: Oxford University Press.
Martin M.W. (2007). Happiness and Virtue in Positive Psychology, „Journal for the Theory of Social Behaviour”, t. 37, nr 1, s. 89–103.
Maslow A.H. (1986). W stronę psychologii istnienia, przeł. I. Wyrzykowska, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
May R. (1989). Psychologia i dylemat ludzki, przeł. T. Mieszkowski, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
McGrath A.E. (2013). Historical Theology: An Introduction to the History of Christian Thought, Malden (MA): Wiley-Blackwell.
Myszor W. (2010). Teologia akademicka. Jej granice i ograniczenia, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, t. 43, z. 1, s. 141–150.
Neill C. (2016). Ethics and Psychology: Beyond Codes of Practice, London–New York: Routledge.
Neumann E. (1969). Depth Psychology and a New Ethic, przeł. E. Rolfe, London: Hodder and Stoughton.
Nowicka A. (2010). Pedagogika moralna Immanuela Kanta jako wyraz wychowania do odpowiedzialności. „Biuletyn Historii Wychowania”, t. 26, https://doi.org/10.14746/bhw.2010.26.7.
Olech A. (red.) (2001). Psychologizm – antypsychologizm. W setną rocznicę wydania „Logische Untersuchungen” Edmunda Husserla, Kraków: Wydawnictwo Aureus.
Ossowska M. (1963). Socjologia moralności. Zarys zagadnień, Warszawa: PWN.
Ossowska M. (1983). Szkic autobiograficzny, [w:] tejże, O człowieku, moralności i nauce. Miscellanea, zebrały i oprac. M. Ofierska i M. Smoła, Warszawa: PWN.
Ossowska M. (2002). Motywy postępowania. Z zagadnień psychologii moralności, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.
Ossowski S. (2008). Problematyka etyki politycznej w badaniach politologicznych, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne”, t. 1, s. 205–236, https://doi.org/10.14746/ssp.2008.1.10.
Pareyson L. (2009). Estetyka. Teoria formatywności, przeł. K. Kasia, Kraków: Universitas.
Pieter J. (1967). Etyka a nauki o zjawiskach moralnych, „Etyka”, t. 2, s. 141–171.
Pietras H. (2007). Początki teologii Kościoła, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Pinker S. (2005). Tabula rasa. Spory o naturę ludzką, przeł. A. Nowak, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pinker S. (2015). Zmierzch przemocy. Lepsza strona naszej natury, przeł. T. Bieroń, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Piwowarski W. (1966). Socjologia moralności, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, t. 13, nr 3, s. 67–74.
Piwowarski W. (1970). Socjologia moralności a „prawo naturalne”, „Roczniki Filozoficzne”, t. 18, nr 2, s. 91–105.
Pokrywiński R. (2022). Objawienie Boże a praxis, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
Potocki R. (2009). Śródziemie Halforda Mackindera, [w:] H. Mackinder, Geograficzna oś historii, przeł. M. Radoszko, M. Szymuś, Częstochowa: Instytut Geopolityki, s. 4–13.
Prinz J.J. (2007). The Emotional Construction of Morals, Oxford: Oxford University Press.
Pyter M. (2015). Prawne zasady funkcjonowania oświaty w Polsce Ludowej, „Studia Iuridica Lublinensia”, t. 24, nr 4, s. 105–122.
Rabiański R. (2004). Stanowisko Edmunda Husserla w sporze: psychologizm – antypsychologizm, „Sztuka i Filozofia”, t. 25, s. 21–45.
Rest J.R. (1982). A Psychologist Looks at the Teaching of Ethics, „The Hastings Center Report”, t. 12, nr 1, s. 29–36.
Rogers C.R., Stevens B. (1971). Person to Person. The Problem of Being Human: A New Trend in Psychology, New York: Real People Press.
Rozkrut D. (2017). Zjawiska i procesy kształtujące rozwój społeczeństwa informacyjnego i gospodarki cyfrowej w Polsce, [w:] K. Flaga-Gieruszyńska, J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), E-obywatel, e-sprawiedliwość, e-usługi, Warszawa: C.H. Beck, s. 3–14.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych (Dz.U. 1992, nr 36, poz. 155).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 września 2002 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. 2002, nr 155, poz. 1289).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017, poz. 356 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. 2019, poz. 639).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2020 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz.U. 2020, poz. 983).
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2022, poz. 609).
Rzymkowski T. (2022). Odpowiedź w imieniu Ministra Edukacji i Nauki na wystąpienie rzecznika praw obywatelskich Marcina Wiącka nr VII.5600.43.2021.MM/MK z dnia 08.11.2021., sygnatura: DKO-WOKO.4073.5.2022, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-02/Odpowiedz_MEN_1.2.2022.pdf.
Seligman M.E.P. (2002). Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize Your Potential for Lasting Fulfillment, New York: The Free Press.
Seligman M.E.P., Csikszentmihaly M. (2000). Positive Psychology. An Introduction, „American Psychologist”, t. 55, nr 1, s. 5–14.
Stolarski G. (2007). Dylematy nauczania etyki w środowisku szkolnym, „Studia Ecologiae et Bioethicae”, t. 5, s. 415–426.
Styczeń T. (1967). Etyka czy teologia moralna?, „Znak”, t. 19, nr (9)159, s. 1083–1095.
Styczeń T. (1998). Dlaczego Bóg chlebem? Etyka a teologia moralna. Między doświadczeniem winy a Objawieniem Odkupiciela, „Ethos”, t. 11, nr 41–42, s. 31–60.
Szasz Th.S. (1967). Moral Man: A Model of Man for Humanistic Psychology, [w:] J.F.T. Bugental (red.), Challenges of Humanistic Psychology, New York: McGraw-Hill, Inc., s. 45–51.
Szasz Th.S. (1974). The Ethics of Psychoanalysis: The Theory and Method of Autonomous Psychotherapy, New York: Basic Books.
Szasz Th.S. (2001). The Person as Moral Agent, [w:] K.J. Schneider, J.F.T. Bugental, J.F. Pierson (red.), The Handbook of Humanistic Psychology: Leading Edges in Theory, Research, and Practice, Thousand Oaks (CA)–London–New Delhi: Sage Publications, s. 77–80.
Szatur-Jaworska B. (2001). Analiza pamiętników jako metoda badawcza w nauce o polityce społecznej, „Problemy Polityki Społecznej”, t. 3, s. 83–94.
Szewczyk A. (2007). Społeczeństwo informacyjne – nowa jakość życia, [w:] A. Szewczyk (red.), Społeczeństwo informacyjne – problemy rozwoju, Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Ślipko T. (2009). Zarys etyki ogólnej, wyd. 5, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Tarczyński A. (2015). Socjologia moralności – empiryczna nauka o zjawiskach i procesach moralnych zachodzących w zbiorowościach różnej skali, „Roczniki Nauk Społecznych”, t. 43, nr 2, s. 119–132.
Tomczyk J. (2018). Społeczeństwo obywatelskie jako idea i praktyka społeczna. Wybrane paradygmaty teoretyczno-ideowe, [w:] R. Boguszewski (red.), Społeczeństwo obywatelskie w teorii i praktyce, Warszawa: Wydawnictwo SGGW, s. 11–19.
Ustawa z 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. 1961, nr 32, poz. 159 i 160, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19610320160/O/D19610160.pdf.
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz.U. 1991, nr 95 poz. 425.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, Dz.U. 2017, poz. 59.
Vargas M., Doris J.M. (red.) (2022). The Oxford Handbook of Moral Psychology, Oxford: Oxford University Press.
Wallwork E. (1991). Psychoanalysis and Ethics, New Haven (CT)–London: Yale University Press.
Wałdoch M. (2008). Krótka historia idei społeczeństwa obywatelskiego, „Słowo Młodych”, nr 1(4), s. 5–19.
Weiner B. (2012). Emocje moralne, sprawiedliwość i motywacje społeczne. Psychologiczna teoria atrybucji, przeł. Z. Mijakowska, Sopot: Smak Słowa.
Woleński J. (1993). Trudności z rozpoznawaniem wartości chrześcijańskich, „Przegląd Filozoficzny”, t. 5, nr 1, s. 182–186.
Wojtyła K. (1967). Etyka a teologia moralna, „Znak”, t. 19, nr 9(159), s. 1077–1082.
Wójcik M., Suliborski A. (2021). Geografia człowieka. W poszukiwaniu pojęcia „miejsce”, „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, t. 56, s. 9–29.
Zdrenka M.T. (2003). Problem uniwersalizacji etosu mieszczańskiego, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Zimbardo Ph.G. (2004). A Situationist Perspective on the Psychology of Evil: Understanding How Good People Are Transformed into Perpetrators, [w:] A.G. Miller (red.), The Social Psychology of Good and Evil, New York–London: The Guilford Press, s. 21–50.
Zimbardo Ph.G. (2008). Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło?, przeł. A. Cybulko, J. Kowalczewska, J. Radzicki, M. Zieliński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ziółkowski P. (2016). Pedagogizacja rodziców – potrzeby i uwarunkowania, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy.
Żylicz P.O. (1995). Problematyka moralna w psychologii humanistycznej, „Roczniki Filozoficzne”, t. 43, nr 4, s. 75–89.
Żylicz P.O. (2010). Psychologia moralności. Wybrane zagadnienia, Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Piotr Domeracki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 594
Liczba cytowań: 0
