Uważność: technika uczenia się czy droga wspierania (samo)rozwoju?
DOI:
https://doi.org/10.12775/RA.2019.006Słowa kluczowe
uważność, trening oparty na uważności, praktykowanie uważności, uczenie się, rozwój, edukacjaAbstrakt
Problematyka uważności (mindfulness) zyskuje coraz większe zainteresowanie wśród przedstawicieli wielu dyscyplin nauk społecznych, w tym pedagogów. Ich zaciekawienie treningami uważności wynika z alarmujących statystyk odnośnie do zdrowia psychicznego, a także z coraz liczniejszych doniesień badawczych o szerokim zakresie pozytywnych oddziaływań systematycznego praktykowania uważności (badania potwierdzają jej wpływ na m.in.: redukcję stresu, problemy koncentracji uwagi, rozwój empatii, refleksyjności itp.). Adaptacja treningów uważności do praktyki edukacyjnej nie idzie jednak w parze z problematyzowaniem tej kategorii w obszarze teorii kształcenia. Celem artykułu jest ukazanie pedagogicznego potencjału uważności, a zwłaszcza możliwości i korzyści wynikających z aplikowania jej do praktyki edukacyjnej. Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej, na podstawie literatury przedmiotu i doniesień medialnych, opisano źródła i podstawy teoretyczne technik związanych z uważnością. Następnie dokonano oceny realizacji programów i treningów uważności na podstawie wyników badań psychologicznych i klinicznych z perspektywy możliwości ich wykorzystania w szkołach oraz edukacji pozaformalnej i nieformalnej. W trzeciej części artykułu wskazano na znaczące korzyści wynikające z praktykowania uważności zaklasyfikowane do trzech obszarów: (1) emocjonalno-społecznego funkcjonowania uczniów, (2) budowania kultury społeczności szkolnej oraz (3) procesu (samo)rozwoju dorosłych. W zakończeniu omówiono warunki, możliwości oraz ograniczenia związane z realizacją technik opartych na uważności w polskich szkołach oraz kursach i treningach adresowanych do osób dorosłych.Bibliografia
Baer R.A. (2003). Mindfulness training as a clinical intervention: A conceptual and empirical review, “Clinical Psychology: Scienceand Practice”, nr 10, s. 125–143.
Baer R. A., Baer R., Carmody J. i Hunsinger M. (2012). Weekly changes in mindfulness and perceived stress in a mindfulness-based stress reduction program, “Journal of Clinical Psychology”, nr 68(7), 755–765.
Baer R. A., Lykins e. L. B. i Peters J. R. (2012). Mindfulness and self-compassion as predictors of psychological wellbeing in long-term meditators and matched nonmeditators, “The Journal of Positive Psychology”, nr 7(3), s. 230–238.
Baer R. A., Smith G. T. i Allen K. B. (2004). Assessment of mindfulness by self-report: The Kentucky Inventory of Mindfulness Skills, “Assessment”, 11(3), s. 191–206.
Baer R. A., Smith g. T., Hopkins J., Krietemeyer J. i Toney L. (2006). Using self-report assessment methods to explore facets of mindfulness, “Assessment”, 13, 27–45.
Capurso V. Fabbro F., Crescentini C. (2014). Mindful creativity: the influence of mindfulness meditation on creative thinking, “Frontiers in Psychology” 4:1020. DOI: 10.3389/fpsyg.2013.01020.
d’Ors P. (2016), Biografia milczenia. Krótki esej o medytacji, Wydawnictwo Charaktery, Kielce.
Dębska A., Jacennik B. (2016), Programy nauczania uważności dla dzieci i młodzieży – z perspektywy szkolnictwa wyższego, „Przegląd Badań edukacyjnych”, nr 2(23), s. 195–210.
Góralska R. (2016), Dlaczego warto rozwijać kompetencje emocjonalne dzieci, [w:] A. Jakubowicz-Bryx, J. Nowak, H. Solarczyk-Szwec (red.), Wychowanie jednostki i wspólnoty do wartościowego życia, t. 2, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 145–159.
Hassed C., Chambers R. (2018), Uważne uczenie się. Zredukuj stres i zwiększ produktywność mózgu, by uczyć się efektywnie, Studio Blok, Warszawa.
Hayes S. C. (2002). Acceptance, mindfulness, and science, “Clinical Psychology: Science and Practice”, nr 9, s. 101–106.
Jankowski T., Holas P. (2009), Poznawcze mechanizmy uważności i jej zastosowanie w psychoterapii, „Studia Psychologiczne”, nr 4 (47), s. 59–79.
Kabat-Zinn J. (2003), Mindfulness-Based Interventions in Context: Past, Present, and Future, “Clinical Psychology: Science and Practice”, nr 2(10), s. 144–156.
Kabat-Zinn J. (2009), Życie piękna katastrofa. Mądrością ciała i umysłu możesz pokonać stres, choroby i ból, Czarna Owca, Warszawa.
Kabat-Zinn J., Massion A. O., Kristeller J., Peterson L. G., Fletcher K. E., Pbert L., Lenderking W. R., Santorelli S. F. (1992), Effectiveness of a meditation-based stress reduction program in the treatment of anxiety disorders, “American Journal of Psychiatry”, nr 149(7), s. 936–43.
Kabat-Zinn J., Wheeler E., Light T., Skillings A., Scharf M. J., Cropley T. G., Hosmer D., Bernhard J. D. (1998), Influence of a mindfulness meditation-based stress reduction intervention on rates of skin clearing in patients with moderate to severe psoriasis undergoing phototherapy (UVB) and photochemotherapy (PUVA), “Psychosomatic Medicine”, nr 60(5), s. 625–32.
Kochanowska Kaian E. (2012), Uważny nauczyciel, „Psychologia w Szkole”, nr 3.
Madalińska-Michalak J., Góralska R. (2012), Kompetencje emocjonalne nauczyciela, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa.
Maliszewski K. (2016), Szaleństwo niemożliwego versus przepracowanie – przebaczenie jako paradoksalny mechanizm rozwojowy, „Paedagogia Christiana”, nr 2(38), s. 11–24.
Niśkiewicz Z. (2016), Dobrostan psychiczny i jego rola w życiu człowieka, „Studia Krytyczne”, nr 3, s. 139–151.
Radoń S. (2013), Uważność jako ponadkulturowe wyzwanie dla polskiej edukacji, [w:] N. Majchrzak, A. Zduniak (red.), Edukacja międzykulturowa w warunkach kultury globalnej. Od rozważań definicyjnych do praktycznych zastosowań, Wyd. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań, s. 109–117.
Radoń S. (2014a), Uważność medytacyjna – naukowe wyzwanie do dialogu religijnego, [w:] I. Kamiński, J. Kulwicka-Kamińska, J. Perszon (red.), Duchowość Dalekiego Wschodu a chrześcijaństwo. Dialog czy konfrontacja?, t. 7: Duchowość, mistyka i medytacja chrześcijańskiego świata – katolicyzm, Wyd. Naukowe UMK, Toruń.
Radoń S. (2014b), Uważność, czyli medytacja w edukacji: fakty i mity, [w:] J. zimny (red.). Współczesne zagrożenia: fakty i mity, Wyd. KUL, Lublin, s. 299–317.
Radoń S. (2014c), Pięciowymiarowy Kwestionariusz Uważności – polska adaptacja Five Facet Mindfulness Questionnaire, „Roczniki Psychologiczne”, nr 17(4), s. 711–735.
Radoń S. (2015), Przebaczenie u osób religijnych w świetle badań nad uważnością, „Paedagogia Christiana”, nr 2(36), s. 161–184.
Radoń S. (2017a), Czy medytacja naprawdę działa? (model uważności, efektywność zastosowań oraz chrześcijańska kompatybilność), WAM, Kraków.
Radoń S. (2017b), Specyfika, funkcje i mechanizmy stanów medytacyjnych na podstawie badań neuropsychologicznych, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia”, s. 111–122.
Rosser J. (2016), Using Mindfulness to Teach Beyond Triggers, Adult Education Research Conference. http://newprairiepress.org/aerc/2016/papers/35, dostęp: 20.06.2019.
Segal Z. V., Williams J. M., Teasdale J. Ź. (2009), Terapia poznawcza depresji oparta na uważności. Nowa koncepcja profilaktyki nawrotów, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Segal Z. V, Williams J. M. G., Teasdale J. (2002), Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Depression: A New Approach to Preventing Relapse, guilford Press, New York.
Siegel R. D. (2014), Uważność. Trening pokonywania codziennych trudności, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Szuman S. (1965), O uwadze. Mobilizowanie i podtrzymywanie uwagi dowolnej uczniów, Państwowe zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Śliwerski A. (2016), Trzy generacje terapii poznawczo-behawioralnych – rozwój i założenia teoretyczne, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica”, nr 20, s. 5–30.
https://www.polski-instytut-mindfulness.pl/mindfulness/, dostęp: 6.05.2019.
https://www.ipri.pl/badania-naukowe/publikacje/, dostęp: 12.04.2019.
https://www.akademiamindfulness.pl/, dostęp: 10.08.2019.
https://www.academia.edu/7021055/Promoting_a_Pedagogy_of_Interruption_ A_Risky_Business?email_work_card=title, dostęp: 29.08.2019.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1801
Liczba cytowań: 0