Uniwersytety ludowe w II Rzeczypospolitej (zarys problemu)
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2016.2.009Słowa kluczowe
uniwersytety ludowe, oświata pozaszkolna, Polska międzywojenna, ks. Antoni Ludwiczak, Ignacy SolarzAbstrakt
Zainteresowanie polskich środowisk oświatowych ideą uniwersytetu ludowego – placówki edukacji pozaszkolnej i przeznaczonej dla młodzieży wywodzącej się ze wsi i kształcącej na potrzeby tego środowiska przodowników pracy oświatowej i kulturalnej – wzmogło się wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. W Polsce międzywojennej ukształtował się wręcz żywy ruch uniwersytetów ludowych (obejmujący w sumie 27 placówek tego rodzaju). Szczególną rolę w jego rozwoju odegrały takie postacie, jak ks. Antoni Ludwiczak, Ignacy Solarz, Jadwiga Dziubińska. Otwarcie pierwszego polskiego uniwersytetu ludowego w Polsce międzywojennej nastąpiło z inicjatywy Towarzystwa Czytelni Ludowych, w Dalkach pod Gnieznem, 5 października 1921 roku. Jego dyrektorem został, stojący na czele Towarzystwa, wspominany ks. Antoni Ludwiczak. W placówce tej – podobnie jak w innych uniwersytetach założonych później przez TCL (w Zagórzu na Kaszubach – w 1926 roku i Odolanowie na południu Wielkopolski z przeznaczeniem dla młodzieży ze Śląska – w 1927 roku) – eksponowano wychowanie Polaka-katolika. Realizowany w niej program charakteryzował się wyraźną dominacją treści historyczno-literackich. Profil kształcenia w uniwersytecie w Dalkach nie satysfakcjonował jednak części młodzieży wiejskiej, radykalizującej się pod względem społecznym i ideowym oraz związanych z nią działaczy ludowych starszego pokolenia. W tych środowiskach uznawano, że jest on za mało „wiejski”. W konsekwencji powołano do życia nowy (wiejski) uniwersytet ludowy – w 1924 roku w Szycach – realizujący koncepcję tzw. „chłopskiej szkoły”, której głównym twórcą był Ignacy Solarz. Profil edukacji w tej placówce (kontynuowany później przede wszystkim w uniwersytecie ludowym w Gaci Przeworskiej) wynikał przede wszystkim z powiązań z ruchem młodochłopskim i z tendencji do wychowania młodzieży wiejskiej w ścisłej łączności z warstwą chłopską oraz jej dążeniami do przebudowy politycznej i społeczno-kulturalnej wsi i państwa. Na podstawach ideowych zbliżonych do głównych założeń koncepcji Solarza opierała się także działalność uniwersytetu ludowego w Sokołówku, założonego w 1927 roku i prowadzonego (dla dziewcząt wiejskich) przez Jadwigę Dziubińską. Realizował on jednak model uniwersytetu będącego z jednej strony instytucją pogłębiającą przygotowanie zawodowe (szczególnie w zakresie praktyki agronomicznej), z drugiej – stanowiącą ogólnokształcącą nadbudowę wykształcenia ogólnorolniczego na poziomie niższym (do uniwersytetu przyjmowano właściwie absolwentki ludowych szkół rolniczych).
Bibliografia
Bron-Wojciechowska A., Grundtvig, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986.
Cierniak J., Uniwersytet ludowy w Sokołówku 1909–1939, w: Pamięć boru. Wspomnienia o Jadwidze Dziubińskiej i wybór jej przemówień, artykułów, listów, oprac. Z. Mazurowa, L. Wyszomirska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1968.
Czerniawska O., Kazimierz Korniłowicz jako organizator, działacz i badacz oświaty dorosłych, w: K. Korniłowicz, Pomoc społeczno-kulturalna dla młodzieży pracującej i dorosłych. Wybór pism, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976.
Fołta W., Kontakty Jędrzeja Cierniaka z Wiejskim Uniwersytetem Orkanowym w Gaci, w: Wspomnienia o Jędrzeju Cierniaku, wybór i oprac. Z. Mazurowa, L. Wyszomirska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1982.
Ignacy Solarz i jego uniwersytet ludowy 1924–1939, oprac. F. Popławski, S. Dyksiński, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1965.
Jamrożek W., Kongresy i zjazdy pedagogiczne w rozwoju polskiej myśli i praktyki edukacyjnej (do 1939 roku), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2015.
Jamrożek W., Wiejski uniwersytet ludowy Ignacego Solarza, w: Historia. Społeczeństwo. Wychowanie. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Józefowi Miąso, red. K. Bartnicka i in., Wyższa Szkoła Humanistyczna – PAN, Pułtusk – Warszawa 2004.
Kabziński K., Funkcja społeczno-wychowawcza i oświatowa Towarzystwa Czytelni Ludowych (1880–1939), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1985.
Kabziński K., Powstanie i działalność uniwersytetów ludowych Towarzystwa Czytelni Ludowych w okresie międzywojennym, w: Instytucjonalne formy edukacji dorosłych w Drugiej Rzeczypospolitej, red. E. Sapia-Drewniak, A. Stopińska-Pająk, Akademickie Towarzystwo Andragogiczne, Warszawa 2001.
Kowal J., „Wici”. Powstanie i działalność społeczno-wychowawcza 1928–1939, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1964.
Maliszewski T., Uniwersytety ludowe na ziemiach polskich w XX stuleciu, w: Uniwersytet ludowy – szkoła dla życia, red. M. Byczkowski, T. Maliszewski, E. Przybylska, Kaszubski Uniwersytet Ludowy im. J. Wybickiego, Wieżyca 2003.
Michalski S., Wiedza rolnicza w walce o postęp na wsi. Rzecz o Jadwidze Dziubińskiej, PWN, Warszawa – Poznań 1981.
Miłkowski S., Agraryzm jako forma przebudowy ustroju społecznego, Związek Młodzieży Wiejskiej Spółdzielni Oświatowej, Kraków 1934.
Mioduchowska M., Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej 1912–1928, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1984.
Odezwa Spółdzielni dla Prowadzenia Uniwersytetów Wiejskich, w: Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” w walce o postęp i sprawiedliwość społeczną. Wybór dokumentów 1928–1948, oprac. E. Gołębiowski, S. Jarecka-Kimlowska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978.
Pilch T., Uniwersytet ludowy, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007.
Popławski F., Polski uniwersytet ludowy, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1985.
Radlińska H., Oświata i kultura wsi polskiej. Wybór pism, oprac. H. Brodowska, L. Wojtczak, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1979.
Rosalska M., Katolickie uniwersytety ludowe wobec przemian współczesnej wsi polskiej, Garmond, Poznań 2004.
Solarz I., Główne czynniki kształtujące duchowość człowieka wsi, „Młoda Myśl Ludowa” 1933, nr 8–10.
Solarz I., Szyce zawieszone, w: Wspomnienia o Ignacym Solarzu „Chrzestnym”, wybór i oprac. Z. Mierzwińska-Szybka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1983.
Solarz I., Wiejski Uniwersytet Orkanowy. Cel i program, Instytut Oświaty Dorosłych, Warszawa 1937.
Solarz I., Współżycie w uniwersytecie ludowym, „Praca Oświatowa” 1936, nr 4.
Solarzowa Z., Z doświadczeń w wiejskim uniwersytecie ludowym, w: Wiejskie uniwersytety ludowe w Polsce. Biuletyn konferencji oświatowej poświęconej sprawie uniwersytetów ludowych (Krzemieniec, 6–8 października 1938), red. J. Cierniak, Z. Mierzywińska, W. Radwan, Spółdzielnia Wydawnicza „Pomoc Oświatowa”, Warszawa 1939.
Sutyła J., Miejsce kształcenia dorosłych w systemie oświatowym II Rzeczypospolitej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982.
Turos L., Patrzeć szeroko i daleko. Dziedzictwo pedagogiczne Ignacego Solarza, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1983.
Turos L., Uniwersytet ludowy Ignacego Solarza i jego wychowankowie, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1970.
Wiejskie uniwersytety ludowe w Polsce. Biuletyn konferencji oświatowej poświęconej sprawie uniwersytetów ludowych (Łowicz, 7–9 marca 1937 r.), red. Z. Mierzwińska-Szybka, W. Radwan, „Książnica dla Rolników”, Warszawa 1938.
Wojciechowski K., Początki i rozwój uniwersytetów ludowych w Polsce do 1945 roku, w: Uniwersytety ludowe w Polsce i za granicą, red. A. Bron-Wojciechowska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1977.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Akademii Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Akademii Ignatianum w Krakowie. Akademia Ignatianum w Krakowie jest uprawniona do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 552
Liczba cytowań: 0