Jezuicki ośrodek badań historycznych w Krakowie
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPI.2014.002Słowa kluczowe
historia jezuitów, źródła historyczne, Stanisław Załęski, Stanisław Bednarski, Ludwik Grzebień, jezuicki ośrodek badań historycznychAbstrakt
W latach 1564-1773 jezuici prowadzili we wschodniej części Europy kolegia i szkoły na terenie dzisiejszej Polski, Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. Wszystkie archiwa zawierające dokumenty dotyczące tych placówek i ich historii zostały w chwili kasaty zakonu w 1773 roku zniszczone lub rozproszone. Dopiero w latach 30. XX wieku jezuita Stanisław Bednarski rozpoczął w Krakowie gromadzenie dokumentacji w postaci fotokopii z centralnego Archiwum w Rzymie, a następnie z innych bibliotek polskich. Po jego śmierci pracę tę kontynuowali po II wojnie światowej Jan Poplatek, Bronisław Natoński i Ludwik Grzebień. Do tej chwili zebrano w postaci fotokopii, mikrofilmów, kserokopii i dysków CD niemal całą znaną dokumentację dotyczącą dziejów zakonu w Europie Środkowo-Wschodniej ze wszystkich archiwów i bibliotek europejskich. Dzięki tej dokumentacji powstało dotąd kilkadziesiąt książek naukowych i kilkaset artykułów dotyczących dziejów religijnych i kulturalnych tego regionu. Z ośrodka krakowskiego korzysta wielu historyków polskich i z krajów wschodniej Europy. W artykule ukazujemy historię ośrodka oraz podajemy opis i miejsce przechowywania zachowanych, a najważniejszych rękopisów dotyczących zakonu jezuitów, które zgromadzono w postaci różnej reprodukcji w Krakowie. Stanisław Bednarski nie przewidywał zapewne, że jego inicjatywa, przemyślane plany pozostawione na piśmie, w końcu dobre fundamenty położone pod wymarzony ośrodek naukowy, dadzą tak znaczące rezultaty. Jego też pamięci należy poświęcić ten skromny szkic historyczny.
Bibliografia
Akademijos laurai. Laureae academicae, Vilniaus Universiteto Leidykla, Vilnius 1997.
Bednarski S., Polonica w archiwach jezuickich, „Nauka Polska” 1935, nr 20.
Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Wydawnictwo Księży Jezuitów, Kraków 1933.
Betlej A., Paweł Giżycki SJ. Architekt polski XVIII wieku, Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2003.
Bieś A.P., L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 1: Polonia, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
Bieś A.P., L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 2: Lituania, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Bieś A.P., R. Danieluk, L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 3: Germania, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2006.
Bieś A.P., R. Danieluk, L. Grzebień, M. Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, t. 4: Varia; t. 5: Russia, Wyższa Szkoła Filozoficzno Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
Brząkalski J., Dwusetna rocznica katalogu polskich jezuitów, „Nasze Wiadomości” 1916–1920, nr 5.
Cieślak S., Marcin Laterna SJ (1552–1598), działacz kontrreformacyjny, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Darowski R., Filozofia w szkołach jezuickich w Polsce w XVI wieku, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1994.
Darowski R., Studia z filozofii jezuitów w Polsce w XVII i XVIII wieku, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1998.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień przy współpracy zespołu jezuitów, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego – Instytut Kultury Religijnej – Wydawnictwo WAM, Kraków 1996, [wyd. 2., Kraków 2004].
„Examina novitiorum” (Egzaminy nowicjuszów) jezuitów z Braniewa z lat 1569–1574, wstęp i oprac. J. Łukaszewska-Haberkowa, Akademia Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.
Examina theologorum et philosophorum in Collegio Vilnensi, Akademia, 1688–1773, Wilno, Bibl. Wróblewskich, rkps 145 [obecnie: MAB, F9-145].
Gramatowski W., I. Kadulska, Dokumenty polskie w zbiorach Archivum Romanum Societatis Iesu, w: Staropolska kultura rękopisu, red. H. Dziechciańska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1990.
Grzebień L., Bronisław Natoński SJ, „Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie” 1989, Kraków 1990.
Historia Residentiae Gedanensis Societatis Jesu ab anno 1585, red. R. Stachnik, Böhlau Verlag, Köln–Wien 1986.
Historia Residentiae Walcensis Societatis Jesu ab anno 1618, Geschichte der Jesuitenresidenz in Wałcz, Max Rohwerder, Köln 1967.
Informatio de personis Collegii Academici Vilnensis conscripta anno 1773, Bibl. Uniw. Wil. F2-DC7.
Informationes ad gubernandum Provinciae Poloniae Societatis Iesu, 1700, 1726, 1730, 1734, Nationalbibliothek Wien, rkps 12 362 – 12 365.
Inglot M., L. Grzebień, Uczniowie – Sodalisi Gimnazjum Jezuitów w Brunsberdze (Braniewie), 1579–1623, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 1998.
Kadulska I., Akademia Połocka. Ośrodek kultury na Kresach, 1812–1820, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2004.
Kadulska I., Komedia w polskim teatrze jezuickim XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993.
Kadulska I., Ze studiów nad dramatem jezuickim wczesnego oświecenia (1746–1765), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974.
Kochanowicz J., Jezuickie bursy muzyczne w Polsce i na Liwie w XVII i XVIII wieku, t. 1: Geneza, organizacja i działalność jezuickich burs muzycznych, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
Kochanowicz J., Jezuickie bursy muzyczne w Polsce i na Litwie w XVII i XVIII wieku, t. 2: Przepisy dotyczące jezuickich burs muzycznych, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.
Korespondencja Adama Adamandego Kochańskiego SJ (1657–1699), oprac. B. Lisiak przy współpracy L. Grzebienia, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
Kościelak S., Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Wydawnictwo WAM – Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 2003.
Kronika jezuitów poznańskich (młodsza), t. 1: 1570–1653, oprac. L. Grzebień, J. Wiesiołowski, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2004.
Lec Z., Jezuici w Kłodzku (1597–1776). Katalog osób i urzędów, materiały źródłowe, literatura, Katedra Historii Kościoła Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2013.
Liber informationum ad gubernandum A.D. 1749, kk. 117. Bibl. Morsztynów, rkps 28.
Liber metricae novitiorum Soc. Iesu, Cracoviae anno 1709 comparatus (ad 1773), k. 1–120, Bibl. Ossol., rkps 100.
Lisiak B., Adam Adamandy Kochański (1631–1700). Studium z dziejów filozofii i nauki w Polsce w XVII wieku, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
Lisiak B., Nauczanie matematyki w polskich szkołach jezuickich od XVI do XVIII wieku, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Natoński B., Humanizm jezuicki i teologia pozytywno-kontrowersyjna w XVII i XVIII wieku. Nauczanie i piśmiennictwo, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, cz. 1, red. M. Rechowicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1975.
Natoński B., Jezuici a Uniwersytet Krakowski w XVI w., w: Studia z historii jezuitów, Zaskale, Kraków 1983.
Natoński B., Ks. Jan Poplatek T.J. (1903–1955), „Nasza Przeszłość” 1957, t. 5.
Natoński B., Szkolnictwo jezuickie w Polsce w dobie kontrreformacji, w: Wiek XVII – Kontrreformacja – Barok, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970.
Obirek S., Michał Jurkowski SJ. Autor „Historyj świeżych i niezwyczajnych”, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1996.
Okoń J., Dramat i teatr szkolny. Sceny jezuickie XVII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970.
Okoń J., Na scenach jezuickich w dawnej Polsce (rodzimość i europejskość), Uniwersytet Warszawski – Wydawnictwo DiG, Warszawa 2006.
Paszenda J., Działalność naukowa ks. Stanisława Bednarskiego SJ, „Nasza Przeszłość” 1993, t. 80.
Paszenda J., Budowle jezuickie w Polsce XVI–XVIII w., t. 1–5, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 1999–2013.
Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 1: Początki Akademii Wileńskiej (1569–1600), Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1984.
Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 2: Rozkwit Akademii Wileńskiej w latach 1600–1655, Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1983.
Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 3: Próby odnowy Akademii Wileńskiej po klęskach Potopu i okres kryzysu 1655–1730, Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1987.
Piechnik L., Dzieje Akademii Wileńskiej, t. 4: Odrodzenie Akademii Wileńskiej 1730–1773, Institutum Historicum Societatis Jesu, Rzym 1990.
Piechnik L., Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548–1599), Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Piechnik L., Seminaria diecezjalne w Polsce prowadzone przez jezuitów od XVI do XVIII wieku, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 2001.
Poplatek J., Błogosławiony Andrzej Bobola Towarzystwa Jezusowego. Życie – męczeństwo – kult, WAM, Kraków 1936.
Poplatek J., Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach Komisji Edukacji Narodowej, uzup. L. Grzebień, WAM, Kraków 1973.
Poplatek J., Słownik jezuitów artystów, uzup. i wydał J. Paszenda, WAM, Kraków 1972.
Poplatek J., Studia z dziejów jezuickiego teatru szkolnego w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1957.
Poplatek J., Zarys dziejów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1585–1773, „Ateneum Wileńskie” 1930, t. 7, s. 170–228.
Puchowski K., Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2007.
Rusnok A., Rękopiśmienne źródła do badań nad dziejami jezuitów w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej oraz Archiwum Państwowego w Katowicach – Oddział w Cieszynie, w: Towarzystwo Jezusowe na Śląsku Cieszyńskim, red. J. Budniak, K. Mozor, WAM, Kraków 2005.
Rzepiński S., Ks. Stanisław Załęski T.J., Sodalicja Mariańska Panów Ziemi Sądeckiej, Kraków 1908.
Tazbir J., Piotr Skarga, szermierz kontrreformacji, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978, [wyd. 2. Warszawa 1983].
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie, t. 5: 1630–1639, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM, Kraków 1999.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 1: Walka z różnowierstwem, 1555–1608, Drukarnia Ludowa, Lwów 1900.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 2: Praca nad spotęgowaniem ducha wiary i pobożności, 1608– 1648, Drukarnia Ludowa, Lwów 1901.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 3: Prace misyjne nad ludem, 1648–1773, Drukarnia Ludowa, Lwów 1902.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 4: Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, W.L. Anczyc, Kraków 1905.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 5: Jezuici w Polsce porozbiorowej, 1773–1905, W.L. Anczyc, Kraków 1906.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że:
jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Polityka prywatności
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 439
Liczba cytowań: 0
