Hezychazm na Rusi. Wpływy, idee, postaci

Abstract

Hezychazm to jedna z najważniejszych tendencji duchowych w monastycyzmie bizantyjskim. Okazała się ona na tyle silna, że wywarła ogromny wpływ na rozwój duchowości na Rusi. Rosyjski badacz Sergiusz Choruży pisze nawet, że hezychazm odnalazł tam swą drugą ojczyznę. Ruś często określa się mianem „Bizancjum po Bizancjum”, ale prawdziwość tego stwierdzenia nie jest jednoznaczna, istnieją opinie od skrajnie negatywnych (Gustaw Szpet, Georgij Fiedotow) po skrajnie pozytywne (Georgij Fłorowski, Paweł Florenski). Nie ulega mimo to wątpliwości, że istniały „kanały wpływu” jak np. sztuka ikonograficzna czy monastycyzm z jego mistyką hezychastyczną, dzięki którym Ruś przyswajała zdobycze życia duchowego Bizancjum. Wspomniane oddziaływanie umożliwiły tzw. pierwszy i drugi wpływ bułgarski (południowosłowiański). Ruskie odrodzenie hezychazmu przypada na XVIII w. wraz z działalnością mnicha Paisjusza Wieliczkowskiego (1722–1794) i pojawienia się tłumaczenia Filokalii na język staro-cerkiewno-słowiański. Z wydarzeniem tym związane są rozwój i wzrost popularności tzw. modlitwy umysłu, która pomaga w osiągnięciu stanu hezychii. Hezychazm znany był jednak na Rusi dużo wcześniej już w Zborniku Swiatosława z 1073 r. wspomina się o dziełach takich klasyków hezychazmu jak Jan Klimak. Dzieła Sergiusza z Radoneża (1314–1392) i Niła Sorskiego (1433–1508) również świadczą o ich hezychastycznych inspiracjach. Nowożytną odsłoną hezychazmu będzie z jednej strony fenomen rosyjskiego starczestwa, a z drugiej spór o imię Boże tj. imiesławie i antropologia synergijna Sergiusza Chorużego