Sławniejsza niż pierniki? - toruńska rzepa w XVIII wieku

Jerzy Dygdała

doi:10.12775/RT.2022.002

Автор(и)

Jerzy Dygdała Instytut Historii PAN https://orcid.org/0000-0002-9804-6845

DOI:

https://doi.org/10.12775/RT.2022.002

Анотація

Toruń w XVIII w. znany był nie tylko z pierników, ale także ze słodkawej drobnej rzepy o smaku orzechowym. Uchodziła ona za wyjątkowy rarytas i była przez władze miasta przesyłana w prezencie na dwór królewski i dla wysokich urzędników Rzeczypospolitej. Była ona uprawiana w toruńskich wsiach położonych w dolinie Wisły, zwłaszcza w Czarnowie. W rzeczywistości była to odmiana rzepy bardzo popularna w krajach niemieckich w XVII–XIX w., uprawiana zwłaszcza w Brandenburgii koło wsi Teltow pod Berlinem, skąd też jej popularna nazwa – teltówka (Brassica rapa teltoviensis). W Polsce nazywano ją rzepą (rzepką) niemiecką lub toruńską W wielu polskich i niemieckich książkach kucharskich z tego czasu podawano sposoby jej przyrządzania.

Біографія автора

Jerzy Dygdała, Instytut Historii PAN

Pracownik naukowy Zakładu Historii Pomorza Instytutu Historii PAN. Prowadzi
badania nad historią polityczną Polski epoki saskiej (zwłaszcza bezkrólewia 1733–1834
i pierwszego panowania króla Stanisława Leszczyńskiego 1704–1709), a także nad
dziejami Prus Królewskich i Torunia w XVII–XVIII w., w tym nad historią społeczną
i życia codziennego. Współautor wielotomowej Historii Torunia. ORCID: 0000-0002-
-9804-6745

Посилання

Allefeld F., Landwirthschaftliche Flora oder die nutzbaren kultivirten Garten- und Feldgewächse Mitteleuropas in allen ihren wilden und Kulturvarietäten, Berlin 1866 (reprint Königstein/Ts. 1966).

Büsching A.F., Geografia Krolestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Lipsk–Drezno 1768.

Ćwierczakiewiczowa L., 365 obiadów, Warszawa 1886 (wyd. 14).

Czerniecki S., Compendium ferculorum albo zebranie potraw, wyd. J. Dumanowski, M. Spychaj, Warszawa 2012 (wyd. III).

Dumanowski J., Tatarskie ziele w cukrze czyli staropolskie słodycze, Warszawa 2011.

Dygdała J., O początkach firmy piernikarskiej Weese, transporcie miodu i nadgorliwych celnikach w 1767 roku, „Rocznik Toruński”, t. 47, 2020, s. 233–245.

Dygdała J., Polityka Torunia wobec władz Rzeczypospolitej w latach 1764–1772, Warszawa–Poznań–Toruń 1977.

Haur J.K., Ziemiańska generalna ekonomika, Kraków 1679.

Hooff M., Martha. Eine zuverlässige Rathgeberin für die Kochkunst, Thorn–Leipzig 1894 (wyd. VIII).

Kizik E., Prezenty w polityce Gdańska w XII–XVIII wieku, [w:] Prusy i Inflanty między średniowieczem a nowożytnością. Państwo – społeczeństwo – kultura, red. B. Dybaś, D. Makiłła, Toruń 2003, s. 105–116.

Kluk K., Dykcyonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nie tylko kraiowe…, Warszawa 1786.

Kluk K., Roslin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych osobliwie kraiowych, albo które w kraiu użyteczne być mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie, t. 1: O drzewach, ziołach ogrodowych i ogrodach, Warszawa 1777.

Kosiek Z., Hayto L., Botanika gospodarcza w dziełach Kluka, [w:] Krzysztof Kluk. Przyrodnik i pisarz rolniczy, red. J. Babicz, W. Grębecka, S. Inglot, Wrocław–Warszawa 1976, s. 69–82.

Krunitz J.G., Ökonomisch-technologische Encyklopädie, oder allgemeines System der Staats-, Stadt-, Haus- und Landwirthschaft, und der Kunst-Geschichte, Th. 128, Berlin 1813.

Kuchnia polska. Niezbędny podręcznik dla kucharzy, gospodyń wiejskich i miejskich, Inowroclaw 1912 (wyd. VI).

Listy Jakuba Kazimierza Rubinkowskiego do Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej (1716–1726), wyd. K. Maliszewski, A. Kucharski, Toruń 2017.

Ładowski S., Historya naturalna Krolestwa Polskiego, Kraków 1783.

Maliszewski K., Jakub Kazimierz Rubinkowski, szlachcic, mieszczanin toruński, erudyta barokowy, Toruń 1982.

Maliszewski K., Relacje poczmistrza toruńskiego Jakuba Kazimierza Rubinkowskiego z „królową bez korony i pierwszą damą Rzeczypospolitej” Elżbietą Sieniawską w latach 1716–1728, [w:] Gospodarka, społeczeństwo, kultura w dziejach nowożytnych. Studia ofiarowane Pani Profesor Marii Boguckiej, red. A. Karpiński, E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2010.

Meyzie Ph., Kuchnia w Europie doby nowożytnej. Jeść i pić: XVI–XVIII wiek, Warszawa 2012.

Moda bardzo dobra smażenia różnych konfektów i innych słodkości, a także przyrządzania wszelkich potraw, pieczenia chleba, i inne sekreta gospodarskie i kuchenne, wyd. J. Dumanowski, R. Jankowski, Warszawa 2011.

Przepisy Paula Tremo, wyd. J. Dumanowski, Warszawa 2022 (w druku).

Siegel S., Ceny w Warszawie w latach 1701–1815, Lwów 1936.

Słaby A., Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich, Kraków 2014.

Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źródła drukowane, wyd. J. Dumanowski, D. Dias-Lewandowska, M. Sikorska, Warszawa 2016.

Topolski J., Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku, Poznań 1958.

Tremo P., Kuchnia na sześć osób podług przepisów JP. Tremma, pierwszego kuchmistrza Stanisława Augusta Króla Polskiego, wyd. J. Kowecki, M. Kwiatkowski, Warszawa 1991.

Wernicke J.E., Geschichte Thorns aus Urkunden, Dokumenten und Handschriften, Bd. 2, Thorn 1842.

Wielądko W., Kucharz doskonały pożyteczny dla zatrudniających się gospodarstwem, wyd. J. Dumanowski, A. Kleśta-Nawrocka, Warszawa 2012.

Wójcik Z., Krzysztof Kluk – życie i działalność, [w:] Krzysztof Kluk. Przyrodnik i pisarz rolniczy, red. J. Babicz, W. Grębecka, S. Inglot, Wrocław–Warszawa 1976, s. 245–349.