Pedagogika personalistyczna a transcendencja

Abstrakt

W artykule koncentruję uwagę na personalistycznej pedagogice i na jej relacji do transcendencji, określanej przez Karola Wojtyłę jako „inne określenie osoby” z racji ścisłego związku z urzeczywistnieniem się człowieka jako osoby (Wojtyła, 1993, s. 230). W tym względzie koncentruję uwagę na odniesieniach do transcendencji w opracowaniach wybranych personalistów, wskazujących m.in. na duchowy i transcendujący wymiar cielesny – charakter osoby ludzkiej. Artykuł w swojej strukturze proponuje podjęcie refleksji nad następującymi zagadnieniami: 1) duchowy i transcendujący wymiar cielesny – charakter osoby ludzkiej;
2) transcendencja osoby ludzkiej i jej dążenie do wartości w wielorakości personalizmów;
3) „naturalizacja” kategorii „osoba” a otwarcie na transcendencję; 4) transcendencja w personalizmie historycznym oraz personalizmie metafizycznym i teologicznym; 5) wychowanie jako proces między naturą, kulturą a transcendencją. Według Karola Wojtyły, gdy mówimy o transcendencji w relacji do osoby ludzkiej, powinniśmy uwzględnić trzy jej wymiary: 1) transcendencja w czynie; 2) transcendencja wobec drugiego „Ja”; 3) transcendencja wobec Boga. Życie biologiczne nigdy nie jest w stanie wytłumaczyć życia duchowego i to właśnie życie duchowe nadaje sens życiu biologicznemu, gdyż jedynie sfera ducha objawia nam wartość życia osobowego i sens ludzkiej egzystencji. Prowadzi to w konsekwencji do konieczności rozdzielenia refleksji nad światem i nad człowiekiem. W tym znaczeniu zarówno w refleksji teoretycznej, jak i w praktycznym działaniu podkreśla się i wskazuje na respektowanie „tajemnicy dziecka”, tym bardziej możliwe do przyjęcia w klimacie wiary i przy otwarciu się na transcendencję. Proces wychowania i nauczania można ujmować powierzchownie, w sensie płytkim, w którym można pozostawać zamkniętym na możliwości i potencjał rozwoju człowieka. Epistemologiczne rozróżnienia związane z Maritainowskimi poziomami poznania pozwalają zauważyć przynajmniej dwa rodzaje nauczania i wychowania (płytkie i głębokie). Osoba ludzka może zatrzymać się (z różnych względów) na niższym poziomie egzystencji i porzucić wszelkie aspiracje do wyższych wartości i do transcendencji. Tutaj możemy upatrywać pomoc w zrozumieniu roli pozostawania otwartymi na transcendencję w pedagogice personalistycznej.