Obietnice bez pokrycia. Etyczne i prawne granice (nie)ujawniania informacji o przestępstwie w badaniach naukowych i psychoterapii
DOI:
https://doi.org/10.12775/PBE.2017.009Słowa kluczowe
badania jakościowe, anonimowość, poufność, zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, etyka w badaniach naukowychAbstrakt
Przeprowadzanie badań jakościowych za pomocą pogłębionych i biograficznych wywiadów pozwala naukowcom pozyskać dane i informacje niemożliwe do uzyskania w badaniach ilościowych. Możliwość prześledzenia doświadczeń biograficznych i wniknięcia w jednostkowe uwarunkowania poszczególnych postaw czy też czynów daje ogromne pole do eksplorowania różnych obszarów badawczych. Zgromadzenie prywatnych, nierzadko intymnych i wrażliwych danych możliwe jest przede wszystkim dzięki budowaniu specyficznej relacji z osobą badaną, która oparta jest na zaufaniu i dlatego służy otwartości i szczerości. Każdy badacz przed przystąpieniem do realizacji badań musi spełnić ściśle określone standardy etyczne, aby nie zaszkodzić w żadnym wymiarze ich uczestnikom. Jednak przepisy kodeksu karnego wyraźnie nakładają na wszystkich obywateli konieczność ujawniania informacji o możliwości popełnienia niektórych przestępstw. W opracowaniu tym przedstawimy, które konkretnie czyny są wskazywane przez kodeks karny jako konieczne do zgłoszenia. Zastanowimy się również, czy w takim razie badacz może zapewnić osoby badane o pełnej anonimowości i poufności przeprowadzanych badań? Czy konieczne jest informowanie o tym, że niektóre treści mogą być zgłoszone do organów ścigania, a jeśli tak, to jakie to może mieć konsekwencje dla prowadzonych badań?Bibliografia
Andrejuk K. (2014), Prawne i etyczne aspekty archiwizacji badań socjologicznych, „Studia Socjologiczne”, nr 3, s. 203–210.
Bielska B. (2016), Praktyki ukrywania. O pułapkach, pokusach i pożytkach z badań niejawnych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 70‒87.
Bond T. (2015), Standards and Ethics for Counselling in Action, Sage, Los Angeles – London – New Delhi – Singapore – Washington DC.
Brzeziński J.M., Toeplitz-Winiewska M. (2008), Etyczne problemy działalności praktycznej, edukacyjnej i naukowej psychologa, w: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Brzeziński J.M. (2009), Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach psychologicznych – między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną, w: J.M. Brzeziński, B. Chyrowicz, W. Poznaniak, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyka zawodu psychologa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Chomczyński P. (2006), Wybrane problemy etyczne w badaniach. Obserwacja uczestnicząca ukryta, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 2.1, s. 68–87.
Chomczyński P. (2014), Działania wychowanków schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Cymbrowski B., Rancew-Sikora D. (2016), Od redaktorów: Dylematy etyczne i ryzyko w badaniach terenowych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 12.3, s. 6–21.
Department of Health (2003), Confidentiality: NHS Code of Practice, Department of Health, London. (Dostęp: 5.04.2017) w: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/200146/Confidentiality_-_NHS_Code_of_Practice.pdf.
Dzieduszyński P. (2017), Sytuacja odrzucenia jako dominujący problem wychowanków domów dziecka, w: P. Dzieduszyński (red.), Naznaczeni, odrzucani i dyskryminowani w badaniach naukowych i praktyce wychowawczej. Ujęcie interdyscyplinarne, Wydawnictwo WSBiNoZ w Łodzi, Łódź.
Fatyga B. (2013), Praktyki badawcze, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW, Warszawa.
Galewicz W. (2009), O etyce badań naukowych, „Diametros”, nr 19, s. 48–57, DOI: 10.13153/diam.19.2009.330.
Gardocki L. (1998), Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa.
Golczyńska-Grondas A., Grondas M. (2013), Badania biograficzne a psychoterapia. Kilka uwag o terapeutycznych aspektach socjologicznych wywiadów biograficznych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 4.9, s. 28–49.
Horolets A. (2016), Badacz jako gość, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr. 12.3, s. 54–69.
Kaźmierska K. (2004), Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach biograficznych, „Przegląd Socjologiczny”, nr 1, s. 71–95.
Kaźmierska K. (2014), Autobiograficzny wywiad narracyjny – kwestie etyczne i metodologiczne w kontekście archiwizacji narracji, „Studia Socjologiczne”, nr 3, s. 221–238.
Kiembłowski P. (2005), Wywiad psychologiczny z ofiarą przemocy seksualnej, w: K. Stemplewska-Żakowicz, K. Krejtz (red.), Wywiad psychologiczny. Wywiad w różnych kontekstach praktycznych, t. 3, Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa.
Kleszcz I. (2004), Wykorzystanie ukrytej obserwacji uczestniczącej w badaniu stylu życia szarej strefy, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 189–202.
Kodeks karny (1997), Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zmianami.
Kodeks postępowania karnego (1997), Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zmianami.
Konecki K., Chomczyński P., Kacperczyk A., Byczkowska D. (2012), Słownik socjologii jakościowej, Difin, Warszawa.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (1997), Dz.U. Nr 78, poz. 483.
Kuźma I. (red.) (2013), Tematy trudne. Sytuacje badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Męcfal S. (2016), Badacz zjawisk trudno dostępnych w terenie – kwestie etyczne, praktyczne i metodologiczne, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 12.3, s. 88–100.
Miszewski K. (2007), Kiedy badacz jest tajnym agentem. O postrzeganiu niejawnej obserwacji uczestniczącej jako etycznie problematycznej, metodach badań ilościowych, zakulisowych wymiarach życia społecznego i ich związku ze wszystkim tym, o czym przed chwilą, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 3.2, s. 33–62.
Niedbalski J. (2013), Żyć i pracować w domu pomocy społecznej. Socjologiczne studium interakcji personelu z upośledzonymi umysłowo podopiecznymi, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Niedbalski J., Ślęzak I. (2017), Etyczne, metodologiczne i techniczne aspekty upowszechniania i archiwizacji danych jakościowych, „Roczniki Nauk Społecznych”, t. 44.2, s. 223–241, DOI: 10.18290/rns.2016.8(44).2-11.
Nowak P. (2011), Etyka badań naukowych nad przestępstwem, „Rocznik Pedagogiczny. Edukacja, Wychowanie, Resocjalizacja, (Dostęp: 30.07.2017), w: http://kn.edu.pl/pdf/nowak.pdf.
Nowicka E. (2016), Antropolog wobec innych i wobec siebie. Niektóre problemy etyczne uprawiania antropologii, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12.3, s. 40–53.
Polska Akademia Nauk (2012), Kodeks etyki pracownika naukowego. Załącznik do uchwały nr 10/2012 Zgromadzenia Ogólnego PAN z dnia 13 grudnia 2012 r. (Dostęp 4.02.2016r.), http://www.instytucja.pan.pl/images/stories/pliki/Komisja_ds_Etyki_Nauce/dokumenty/Kodeks_etyki_pracownika_naukowego.pdf›.
Polskie Towarzystwo Psychologiczne (1991), Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, (Dostęp: 5.04.2017), http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article-&sid=29.
Polskie Towarzystwo Socjologiczne (2012), Kodeks etyki socjologa, (Dostęp: 27.06.2017), http://socjolekt.uni.opole.pl/wpcontent/uploads/2012/04/PolskieTowarzystwoSocjologiczne KodeksEtykiSocjologa.pdf.
Prawo prasowe (1984), Dz.U. Nr 5, poz. 24.
Rancew-Sikora D., Cymbrowski B. (2016), W stronę socjologicznego ujęcia etyki badań naukowych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12.3, s. 22–39.
Sąd Apelacyjny (2010), Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4.11.2010, II AKa 182/10.
Schütze F. (1992), Pressure and Guilt: War Experiences of a Young German Soldier and their Biographical Implications. Part 1 and 2, „International Sociology”, t. 7(2/3), s. 187–208, 347–367, DOI: 10.1177/026858092007002005.
Sikorska A. (2017), „Sieroty wymiaru sprawiedliwości” w świetle koncepcji naznaczania społecznego, w: P. Dzieduszyński (red.), Naznaczeni, odrzucani i dyskryminowani w badaniach naukowych i praktyce wychowawczej. Ujęcie interdyscyplinarne, Wydawnictwo WSBiNoZ w Łodzi, Łódź.
Straczuk J., Filipkowski P. (2014), Archiwizacja danych jakościowych. Wprowadzenie, „Studia Socjologiczne”, nr 3, s. 161–166.
Surmiak A. (2010), Zaangażowany antropolog. O potrzebie granic, „Prace Etnograficzne”, nr 38, s. 179–186.
Surmiak A. (2016), Wybrane problemy etyczne w naukowych badaniach na zlecenie. Refleksje etnografki, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 8.31, s. 120–134.
Szczepanik R. (2015), Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Szczepanik R. (2017), Status badacza „jakościowego”w środowisku osób naznaczonych i wykluczonych społecznie, w: P. Dzieduszyński (red.), Naznaczeni, odrzucani i dyskryminowani w badaniach naukowych i praktyce wychowawczej. Ujęcie interdyscyplinarne, Wydawnictwo WSBiNoZ w Łodzi, Łodź.
Szczepanik R., Siebert S. (2016), The Triple Bind of Narration: Fritz Schütze’s Biographical Interview in Prison Research and Beyond, „Sociology”, t. 50.2, s. 285–300, DOI: 10.1177/0038038515570145.
Ślęzak I. (2013), Refleksje nad zagadnieniem piętna w relacjach badacza i badanych na podstawie wywiadów z kobietami świadczącymi usługi seksualne, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1, s. 153–166.
Toeplitz-Winiewska M. (2009a), Podstawowe zasady, które powinny być respektowane przez psychologa, w: J.M. Brzeziński, B. Chyrowicz, W. Poznaniak, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyka zawodu psychologa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Toeplitz-Winiewska M. (2009b), Udzielanie pomocy psychologicznej, w: J.M. Brzeziński, B. Chyrowicz, W. Poznaniak, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyka zawodu psychologa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (1994), Dz.U. Nr 111, poz. 535.
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (2005), Dz.U. Nr 18, poz. 1493.
Ustawa o zawodzie lekarza (2002), Dz.U. Nr 21, poz. 204.
World Medical Association (1964), Declaration of Helsinki. Human Experimentation. Code of Ethics of the World Medical Association, [Dostęp: 27.06.2017] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1816102/pdf/brmedj02559-0071.pdf.
Wyka A. (1990), Ku nowym wzorom badań społecznych w Polsce. Cechy badań jakościowych w ostatnich latach, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 161–173.
Wyka A. (1993), Badacz społeczny wobec doświadczenia, Wydawnictwo IFiS PAN,Warszawa.
Witkowski M. (2016), Zanim doprowadzisz do pogromu: między doświadczeniem etnograficznym z badań terenowych w społecznościach romskich a antropologicznym tekstem naukowym, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12.3, s. 102–119.
Żylińska J. (2015), Prawny obowiązek zawiadomienia o niektórych przestępstwach (art. 240 k.k.), „Prokuratura i Prawo”, nr 10, s. 47–62.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 2091
Liczba cytowań: 0