Rola przyczynowości w naukowych modelach wyjaśniania w kontekście powrotu do klasycznej koncepcji działania Boga w świecie
DOI:
https://doi.org/10.12775/SetF.2020.010Słowa kluczowe
Akauzalizm, Arystoteles, Bunge Mario, Działanie Boga w świecie, Kategorie determinacji, Kauzalizm, Modele wyjaśniania naukowego, Przyczynowość, SemikauzalizmAbstrakt
Zasadność powrotu do klasycznej koncepcji działania Boga w świecie w oparciu o katalog przyczyn i rozumienie przypadku w ujęciu Arystotelesa i jego komentatorów—w kontekście wiedzy o świecie czerpanej z nauk szczegółowych—wydaje się zależeć od tego, czy w teoretycznej warstwie modelu wyjaśniania przyjętego we współczesnym przyrodoznawstwie jest miejsce na analizę i wyjaśnianie przyczynowe. Niniejszy artykuł przedstawia pokrótce drogę od starożytnego i średniowiecznego kauzalizmu, poprzez akauzalizm nowożytnego empiryzmu oraz pozytywiwistycznych modeli wyjaśniania Hempla-Oppenheima, aż ku współczesnemu semikauzalnemu stanowisku zaproponowanemu przez Mario Bunge. Analiza postulowanych przez niego kategorii determinacji w wyjaśnianiu naukowym otwiera możliwość powrotu do klasycznego katalogu przyczyn Arystotelesa i jego komentatorów. Fakt ten pozwala bronić zwolenników klasycznego teizmu przed zarzutem błędu metodycznego w postaci narzucania na wyniki badań współczesnych nauk szczegółowych, odnoszącej się do starożytnych kategorii przyczynowości interpretacji filozoficznej, mającej niewiele wspólnego z aktualnym modelem wyjaśniania w przyrodoznawstwie.Bibliografia
Arystoteles. 1990. Fizyka, tł. Kazimierz Leśniak. W Arystoteles, Dzieła Wszystkie, Tom 2, 23–204. Warszawa: PWN.
Arystoteles. 1990. Metafizyka, tł. Kazimierz Leśniak. W Arystoteles, Dzieła Wszystkie, Tom 2, 615–857. Warszawa: PWN.
Ayala, Francisco José. 1998. “Teleological Explanations in Evolutionary Biology.” In Nature’s Purposes: Analyses of Function and Design in Biology, edited by Colin Allen, Marc Bekoff, and George Lauder, 29–49. Cambridge, Mass: A Bradford Book.
Bacon, Francis. 1869. The Works of Francis Bacon. 15 Vols. Edited by James Spedding, Robert L. Ellis, and Douglas D. Heath. New York: Hurd and Houghton.
Bechtel, William, and Robert C. Richardson. 2010. Discovering Complexity: Decomposition and Localization as Strategies in Scientific Research. First published in 1993. Cambridge, MA: MIT Press.
Beebee, Helen. 2006. Hume on Causation. London, New York: Routledge.
Berkeley, George. 1948. The Works of George Berkeley, Bishop of Cloyne. Edited by A. A. Luce and T. E. Jessop. Edinburgh: Thomas Nelson & Sons.
Bird, Alexander, B. D. Ellis, and Howard Sankey, eds. 2012. Properties, Powers, and Structures: Issues in the Metaphysics of Realism. New York: Routledge.
Born, Max. 1949. Natural Philosophy of Cause and Chance. Oxford: Clarendon Press.
Braillard, Pierre-Alain, and Christophe Malaterre. 2015. “Explanation in Biology: An Introduction.” In Explanation in Biology: An Enquiry into the Diversity of Explanatory Patterns in the Life Sciences, edited by Pierre-Alain Braillard and Christophe Malaterre, 1–28. Dordrecht: Springer.
Broadie, Sarah. 2009. “The Ancient Greeks.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 21–39. Oxford and New York: Oxford University Press.
Buczyńska-Garewicz, Hanna. 1983. “Instrumentalizm Johna Deweya.” W Filozofia Współczesna, red. Zbigniew Kuderowicz, 2:158–72. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Bunge, Mario. 1968. O przyczynowości. Miejsce zasady przyczynowej we współczesnej nauce. Tłum. Stefan Amsterdamski. Warszawa: PWN.
Bunge, Mario. 1979. Causality and Modern Science. First published in 1959. New York: Dover.
Clatterbaugh, Kenneth C. 2009. “The Early Moderns.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 55–72. Oxford and New York: Oxford University Press.
Craver, Carl F., and Lindley Darden. 2013. In Search of Mechanisms: Discoveries across the Life Sciences. Chicago: University of Chicago Press.
Craver, Carl, and James Tabery. 2017. “Mechanisms in Science.” In The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by Edward N. Zalta, Spring 2017. Metaphysics Research Lab, Stanford University.
Cummins, Robert. 2010. “Neo-Teleology.” In Philosophy of Biology: An Anthology, edited by Alex Rosenberg and Robert Arp, 164–74. Oxford: Blackwell.
Deacon, Terrence W., and Tyrone Cashman. 2013. “Teleology versus Mechanism in Biology: Beyond Self-Organization.” In Beyond Mechanism: Putting Life Back into Biology, edited by Brian G. Henning and Adam C. Scarfe. Lanham, MD: Lexington Books.
Dowe, Phil. 2009. “Causal Process Theories.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 213–33. Oxford: Oxford University Press.
Ducasse, Curt J. 1926. “On the Nature and the Observability of the Causal Relation.” Journal of Philosophy 23, no. 3: 57–68.
Duhem, Pierre. 1906. La Théorie Physique. Son Objet, Sa Structure. Paris: Chevalier & Riviére.
El-Hani, Charbel Niño, and Antonio Marcos Pereira. 2000. “Higher-Level Descriptions: Why Should We Preserve Them?” In Downward Causation: Mind, Bodies and Matter, edited by Peter Bøgh Andersen, Claus Emmeche, Niels O. Finnemann, and Peder Voetmann Christiansen, 118–42. Aarhus and Oxford: Aarhus University Press.
Emmeche, Claus, Simo Køppe, and Frederic Stjernfelt. 2000. “Levels, Emergence, and Three Versions of Downward Causation.” In Downward Causation: Mind, Bodies and Matter, edited by Peter Bøgh Andersen, Claus Emmeche, Niels O. Finnemann, and Peder Voetmann Christiansen, 13–34. Aarhus and Oxford: Aarhus University Press.
Garrett, Don. 2009. “Hume.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 73–91. Oxford and New York: Oxford University Press.
Glennan, Stuart S. 1996. “Mechanisms and the Nature of Causation.” Erkenntnis 44, no. 1: 49–71.
Glennan, Stuart. 2005. “Modeling Mechanisms.” Studies in History and Philosophy of Science Part C: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences 36, no. 2: 443–64.
Glennan, Stuart S. 2009. “Mechanisms.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 315–25. Oxford: Oxford University Press.
Groff, Ruth, and John Greco, eds. 2013. Powers and Capacities in Philosophy: The New Aristotelianism. New York: Routledge.
Handfield, Toby, ed. 2009. Dispositions and Causes. Oxford: Clarendon Press.
Hempel, Carl G., and Paul Oppenheim. 1948. “Studies in the Logic of Explanation.” Philosophy of Science 15, no. 2: 135–175.
Hume, David. 1952. An Enquiry Concerning Human Understanding. Great Books of the Western World, Vol. 35. Chicago: Encyclopedia Britannica.
Hume, David. 1978. A Treatise of Human Nature. Edited by L. A. Selby-Bigge. Oxford: Oxford University Press.
Illari, Phyllis, and Federica Russo. 2014. Causality: Philosophical Theory Meets Scientific Practice. Oxford: Oxford University Press.
Lewis, David. 1973. Counterfactuals. Oxford: Blackwell.
Losee, John. 2011. Theories of Causality: From Antiquity to the Present. New Brunswick, NJ, and London: Transaction Publishers.
Mach, Ernst. 1960. The Science of the Mechanics: A Critical and Historical Account of Its Development. Translated by McCormack. LaSalle, IL: Open Court.
Machamer, Peter, Lindley Darden, and Carl F. Craver. 2000. “Thinking about Mechanisms.” Philosophy of Science 67, no. 1: 1–25.
Marmodoro, Anna, ed. 2010. The Metaphysics of Powers: Their Grounding and Their Manifestations. New York: Routledge.
McMullin, Ernan, ed. 1963. The Concept of Matter in Modern Philosophy. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.
Menzies, Peter, and Huw Price. 1993. “Causation as a Secondary Quality.” The British Journal for the Philosophy of Science 44, no. 2: 187–203.
Molnar, George. 2003. Powers: A Study in Metaphysics. Edited by Stephen Mumford. New York: Oxford University Press.
Morange, Michel. 2015. “Is There an Explanation for ... the Diversity of Explanations in Biological Studies?” In Explanation in Biology: An Enquiry into the Diversity of Explanatory Patterns in the Life Sciences, edited by Pierre-Alain Braillard and Christophe Malaterre, 31–46. Dordrecht: Springer.
Moreno, Alvaro, and Jon Umerez. 2000. “Downward Causation at the Core of Living Organization.” In Downward Causation: Mind, Bodies and Matter, edited by Peter Bøgh Andersen, Claus Emmeche, Niels O. Finnemann, and Peder Voetmann Christiansen, 99–116. Aarhus and Oxford: Aarhus University Press.
Mumford, Stephen, and Rani Lill Anjum. 2011. Getting Causes from Powers. Oxford and New York: Oxford University Press.
Pearson, Karl. 1892. The Grammar of Science. London: Walter Scott.
Perlman, Mark. 2010. “The Modern Philosophical Resurrection of Teleology.” In Philosophy of Biology: An Anthology, edited by Alex Rosenberg and Robert Arp, 149–63. Oxford: Blackwell.
Paul, L.A. 2009. “Counterfactual Theories.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 158–84. Oxford: Oxford University Press.
Piwowarczyk, Marek. (poblikacja w przygotowaniu) „Forma i części substancji: Hylemorfizm Mieczysława A. Krąpca w kontekście analitycznych nurtów hylemorfizmu” w Szkoła lubelska w kontekstach, red. J. Wojtysiak.
Psillos, Stathis. 2009. “Regulatory Theories.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 131–57. Oxford: Oxford University Press.
Reichenbach, M. 1978. “The Causal Structure of the World and the Difference between Past and Future.” In Hans Reichenbach: Selected Writings 1909–1953 Volume Two, edited by Robert S. Cohen, translated by Elizabeth Hughes Schneewind, 81–119. Dordrecht: Springer.
Russell, Bertrand. 1992. “On the Notion of Cause.” In Logical and Philosophical Papers 1909-13, edited by John Greer Slater and Bernd Frohmann. The Collected Papers of Bertrand Russell, 6:190–212. London and New York: Routledge.
Salmon, Wesley Charles. 1984. Scientific Explanation and the Causal Structure of the World. Princeton: Princeton University Press.
Silberstein, Michael. 2006. “In Defence of Ontological Emergence and Mental Causation.” In The Re-Emergence of Emergence: The Emergentist Hypothesis from Science to Religion, edited by Philip Clayton and P. C. W. Davies, 203–26. Oxford, New York: Oxford University Press.
Stöltzner, Michael. 2009. “The Logical Empiricists.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 108–27. Oxford and New York: Oxford University Press.
Suppes, Patrick. 1970. A Probabilistic Theory of Causality. Amsterdam: North-Holland Pub.
Tabaczek, Mariusz. 2019. Emergence: Towards A New Metaphysics and Philosophy of Science. Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press.
Tabaczek, Mariusz. 2019. “Klasyczny i Współczesny Hylemorfizm a Dusza Ludzka.” Roczniki Filozoficzne 67, no. 1: 149–176.
Tabaczek, Mariusz. 2018. „Czy współczesne nauki przyrodnicze mogą inspirować filozoficzny i teologiczny namysł nad przyczynowością?” Scientia et Fides 6, no. 2: 147–80.
Waismann, Friedrich. 1959. “The Decline and Fall of Causality.” In Turning Points in Physics, edited by A. A. Crombie, 84–154. Amsterdam: North-Holland Publishing.
Wallace, William A. 1972-1974. Causality and Scientific Explanation. Vol.1-2: Medieval and Early Classical Science. Ann Arbor: University of Michigan Press.
Walsh, Denis. 2008. “Teleology.” In The Oxford Handbook of Philosophy of Biology, edited by Michael Ruse, 113–37. Oxford and New York: Oxford University Press.
Williamson, Jon. 2009. “Probabilistic Theories.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 185–212. Oxford: Oxford University Press.
Woodward, James. 2009. “Agency and Interventionist Theories.” In The Oxford Handbook of Causation, edited by Helen Beebee, Christopher Hitchcock, and Peter Charles Menzies, 234–62. Oxford: Oxford University Press.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Scientia et Fides
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1643
Liczba cytowań: 2
