W poszukiwaniu sowieckiego prototypu X Departamentu MBP

Abstrakt

W 1948 r. w Polsce rozpoczęła się czystka polityczna. Stało się tak na polecenie Stalina z Moskwy. Podobnie działo się w innych krajach będących satelitami Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W Polsce czystka objęła lidera partii komunistycznej, czyli pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – Władysława Gomułkę, oraz komunistów z Gomułką związanych. W celu dokonania czystki w strukturze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego powołano specjalny zespół. Zespół ten wkrótce stał się X (Dziesiątym) Departamentem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. To X Departament Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego inwigilował działaczy komunistycznych najwyższego szczebla; to on dokonywał ich aresztowań; to funkcjonariusze X Departamentu prowadzili śledztwa, w praktyce oni decydowali o wyrokach. Autor postawił problem naukowy: czy polska struktura – X Departament MBP – była wzorowana na sowieckiej. W tym celu prześledził struktury organów bezpieczeństwa Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w okresie od 1934 do 1953 r. W szczególności wykorzystał opublikowane wspomnienia jednego z najwyższych funkcjonariuszy sowieckich organów bezpieczeństwa – Pawła Sudopłatowa, a także wspomnienia syna Ławrientija Berii, który był szefem sowieckiej bezpieki przez 15 lat (1938–1953) i drugą osobą po Stalinie. Autor sięgnął także do dzienników generała NKWD Iwana Sierowa, który z polecenia Stalina w latach 1944–1945 dokonał brutalnej pacyfikacji Polski i zorganizował polskie Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Wniosek jest taki, że w ZSRR nie było takiej struktury, jak po 1948 r. w Polsce.