Unia kalmarska a unie polsko-litewskie (cz. 1) – geneza i przyczyny powstania
DOI:
https://doi.org/10.12775/SIT.2022.007Słowa kluczowe
unie polsko-litewskie, unia kalmarska, związki państwowe, ujęcie komparatystyczneAbstrakt
Głównym celem autorów jest zwrócenie uwagi na potrzebę kontynuowania badań porównawczych unii polsko-litewskich z unią kalmarską. Tekst zawiera przede wszystkim rozważania na temat przyczyn powstania i początków tworzenia tych związków państwowych. Przedmiotem porównania są m.in. czas i przyczyny ich powstania oraz okoliczności ich zawarcia, a także etapy rozwoju społecznego, politycznego, prawnego i instytucjonalnego państw je tworzących (cz. 1). Artykuł dotyczy również potraktowanych skrótowo dalszych dziejów i późniejszych przeobrażeń charakteru tych związków: zarówno faktycznego, jak i prawnego, a także zasad funkcjonowania i skutków (cz. 2). Kwestie te zostały zaprezentowane przede wszystkim w ujęciu komparatystycznym, z uwzględnieniem wzajemnych różnic i podobieństw obu unii. Poruszono zarówno problemy natury politycznej, jak też społecznej i gospodarczej. Uwzględniona została także polityka dynastyczna w przypadku zjednoczonych państw oraz podobieństwo między uniami na poziomie problemów związanych z sukcesją tronu. Przedmiotem syntetycznego porównania są również losy obu związków unijnych po ich formalnym ustaniu oraz ich wpływ na dalszy rozwój dziejowy zarówno Polski i Litwy, jak i poszczególnych państw północnych. Ciągle bardzo istotne wydaje się znalezienie odpowiedzi na pytanie, dlaczego obie unie nie wykorzystały swego wielkiego potencjału politycznego i militarnego do wspólnego działania, a nowych możliwości do realizacji wspólnych celów politycznych w północnej i wschodniej Europie. Szczególnie uzasadnionym postulatem badawczym, nawiązującym do dotychczas podejmowanych prób, jest porównanie kolejnych etapów, transformacji i skutków, zarówno bezpośrednich, jak i długotrwałych, obu związków państwowych. Przyjęcie tak rozległego zakresu badań porównawczych, a następnie ewentualna próba dokonania szerszej syntezy wymagają zdaniem autorów podjęcia zbiorowego wysiłku wielu badaczy, a zwłaszcza międzynarodowej współpracy znawców problematyki stosunków zarówno polsko-litewskich, jak i szwedzko-duńsko-norweskich oraz dziejów zakonu krzyżackiego i Hanzy.
Bibliografia
Albrectsen E., Danmark – Norge 1380 – 1814, Vol. 1: Fælleskabet bliver til (1380 – 1536), Oslo 1997.
Andersson I., Dzieje Szwecji, trans., introduction and elaboration S. Piekarczyk, Warszawa 1967.
Auge O., Ein Integrationsmodell des Nordens? Das Beispiel der Kalmarer Union, “Vorträge und Forschungen” 63, 2005.
Bagge S., Mykland K., Norge i dansketiden, Oslo 1987.
Bardach J., Krewo i Lublin. Z problemów unii polsko-litewskiej, “Kwartalnik Historyczny” 76, 1969, No. 3.
Bardach J., Krewo i Lublin. Z problemów unii polsko-litewskiej, in: J. Bardach, Studia z ustroju i prawa Wielkiego Księstwa Litewskiego: XIV–XVII w., Warszawa 1970.
Barüske H., Erich von Pommern. Ein Lebensbild, Rostock 1997.
Bąk H., Legalność tzw. paragrafu norweskiego z 1536 roku w świetle postanowień norwesko-duńskiego traktatu unijnego z 1450 roku, “Studia Iuridica Toruniensia” 17, 2015.
Bereza-Jarociński A., Zarys dziejów Norwegii, Warszawa 1991.
Biskup M., Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308 – 1521, Gdańsk 1993.
Bjørkvik H., Aschehougs Norges historie, Vol. 4: Folketap og sammenbrudd 1350 – 1520, Oslo 2005.
Blom G.A., Norge i union på 1300-tallet. Kongedømme, politikk, administrasjon og forvaltning 1319 – 1380, Vol. 1: Kongefellesskapet med Sverige 1319 – 1350, Trondheim 1992.
Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności, Vol. 1: Trudne początki, Poznań 1998.
Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich, Vol. 2, P. 1, Poznań 2007.
Bøgh A., On the Causes of the Kalmar Union, in: “huru thet war tallet j kalmar”. Union und Zusammenarbeit in der Nordischen Geschichte. 600 Jahre Kalmarer Union (1397 – 1997), ed. D. Kattinger, D. Putensen, H. Wernicke, Hamburg 1997 (Greifswalder Historische Studien, Vol. 2).
Bøgh A., Sejren i kvindens hånd. Kampen om magten i Norden ca. 1365 – 8, København 2003.
Brolin P.E., Kalmarunionen, Lund 1969.
Carlsson G., Kalmarunionen. Till frågan om rättsgiltigheten av 1397 års unionsavtal, “Historisk Tidskrift (Sverige)” 1930.
Christensen A.E., Christoffer af Bayern som unionskonge, “Historisk Tidsskrift” 96, 1996, No. 2.
Christensen A.E., Kalmarunionen og nordisk politik 1319 – 1439, København 1980.
Christensen A.E., Kongemagt og aristokrati. Epoker i middelalderlig dansk statsopfattelse indtil unionstiden, København 1968.
Ciesielski Z., Dzieje kultury skandynawskiej, Vol. 1: Od pradziejów do Oświecenia, Gdańsk 2016.
Czapliński W., Dzieje Danii nowożytnej, Warszawa 1982.
Czapliński W., Górski K., Historia Danii, Wrocław 1965.
Danmarks historie, eds. J. Danstrup, H. Koch, Vol. 4: Borgerkrig og Kalmarunion 1241 – 1448, eds. E. Kjersgaard, København 1963.
Den Danske Rigslovgivning 1397 – 1513, ed. A. Andersen, København 1989.
Dopierała B., Polskie losy Pomorza Zachodniego, Poznań 1970.
Enemark P., Christian I og forholdet til Sverige 1448 – 1454, “Historie/Jyske Samlinger” 14, 1981 – 1983, No. 3.
Enemark P., Fra Kalmarbrev til Stockholms blodbad. Den nordiske trestatsunionen epoke 1397 – 1521, København 1979.
Enemark P., Motiver for nordisk aristokratisk unionspolitik. Overvejelser omkring kildegrundlag og tilgangsvinkler i unionsforskningen, in: Danmark i senmiddelalderen, eds. P. Ingesman, J.V. Jensen, Aarhus 1994.
Enemark P., Der Weg König Christians I. zum schwedischen Thron, in: “huru thet war tallet j kalmar”. Union und Zusammenarbeit in der Nordischen Geschichte. 600 Jahre Kalmarer Union (1397 – 1997), eds. D. Kattinger, D. Putensen, H. Wernicke, Hamburg 1997 (Greifswalder Historische Studien, Vol. 2).
Etting V., Fra fællesskab til blodbad. Kalmarunionen 1397 – 1520, København 1998.
Etting V., Margrete den første. En regent og hendes samtid, København 1997.
Etting V., Queen Margrete I (1353 – 1412) and the Founding of the Nordic Union, Leiden–Boston 2004.
Froese W., Historia państw i narodów Morza Bałtyckiego, trans. M. Dorna, E. Płomińska-Krawiec, K. Śliwińska, Warszawa 2007.
Frost R., Oksfordzka historia Unii Polsko-Litewskiej, Vol. 1: Powstanie i rozwój 1385 – 1569, trans. T. Fiedorek, Poznań 2018.
Gaca A., Kodeks Duński króla Chrystiana V z roku 1683, Toruń 1992.
Gaca A., Prawo Jutlandzkie (Jyske Lov) Waldemara II z 1241 roku, Toruń 2007.
Gustafsson H., The Forgotten Union. Scandinavian Dynastic and Territorial Politics in the 14th Century and the Norwegian-Swedish Connection, “Scandinavian Journal of History” 2017, Vol. 43, No. 5.
Gustafsson H., A State that Failed? On the Union of Kalmar, Especially Its Dissolution, „Scandinavian Journal of History” 2006, Vol. 31, No. 3 – 4.
Halecki O., Unia Polski z Litwą a unia kalmarska, in: Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, Vol. 1, Kraków 1938.
Hedemann M., Unionsbrevets kongelige program og krigen om Slesvig, “Scandia” 77, 2011, No. 2.
Hervik F., Nordisk politikk og europeiske ideer. En analyse av nordiske forfatningsdokumenter 1282 – 1449, Bergen 2012, http://bora.uib.no/bitstream/handle/1956/6301/Dr.thesis_Frode%20Hervik.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Historia Europy, ed. A. Mączak, Warszawa–Wrocław–Kraków 1997.
Hørby K., Danmarks historie, Vol. 2: Tiden fra 1340 – 1523, København 1980.
Imsen S., The Union of Calmar. Northern Great Power or Northern German Outpost?, in: Politics and Reformations: Communities, Polities, Nations, and Empires. Essays in Honor of Thomas A. Brady, Jr., ed. Ch. Ocker et al., Leiden–Boston 2007.
Imsen S., Sandnes J., Norges historie, Vol. 4: Avfolkning og union 1319 – 1448, ed. K. Mykland, Oslo 1976.
Jacobsen G., Less Favored – More Favored: Queenship and the Special Case of Margrete of Denmark, 1353 – 1412, http://www5.kb.dk/export/sites/kb_dk/da/nb/publikationer/fundogforskning-online/pdf/A16A_Jacobsen-ENG.pdf, Copenhagen 2005.
Jučas M., Unia polsko-litewska, trans. A. Firewicz, Toruń 2003.
Kalinowska A., Through a Glass Darkly: British Representations of the Polish-Lithuanian Union in the Late-16th and 17th Centuries, “Lithuanian Historical Studies” 2021, Vol. 25.
Kersten A., Historia Szwecji, Wrocław 1973.
Krüger K., Die Unionsakten der Jahre 1397, 1436 und 1438, in: “huru thet war tallet j kalmar”. Union und Zusammenarbeit in der Nordischen Geschichte. 600 Jahre Kalmarer Union (1397 – 1997), eds. D. Kattinger, D. Putensen, H. Wernicke, Hamburg 1997 (Greifswalder Historische Studien, Vol. 2).
Lagerqvist L., Historia Szwecji, trans. H. Thylwe, Stockholm 2002.
Larsson L.-O., Kalmarunionens tid. Från Drottning Margareta till Kristian II. Kalmarunionens tid, Stockholm 1997.
Leciejewicz L., Działalność Pomorzan na Bałtyku (żegluga, porty, rybołówstwo), in: Historia Pomorza, Vol. 1, Part 1, ed. G. Labuda, Poznań 1969.
Leciejewicz L., U źródeł bogactwa i potęgi Pomorza Zachodniego w średniowieczu, in: Szkice z dziejów Pomorza, Vol. 1, ed. G. Labuda, Warszawa 1958.
Linton M., Drottning Margareta. Fullmäktig fru och rätt husbonde, Århus 1971.
Linton M., Kalmarunionen: historiske kilder, ed. R. Thomsen, Copenhagen 1974.
Linton M., Margrete den 1. Nordens dronning, København 2000.
Lönnroth E., Sverige och Kalmarunionen 1397 – 1457, Göteborg [1934] 1969.
Lönnroth E., Unionsdokumenten i Kalmar 1397, “Scandia” 1958, Vol. 24.
Łowmiański H., Uwagi w sprawie podłoża społecznego i gospodarczego unji jagiellońskiej, in: Księga pamiątkowa ku uczczeniu czterechsetnej rocznicy wydania pierwszego Statutu Litewskiego, Wilno 1935.
Małłek J., Historia Norwegii (do roku 1814), Toruń 2019.
Manteuffel T., Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2012.
Nowak Z.H., Kilka uwag o świadomości narodowej i państwowej w Danii w pierwszej połowie XV wieku, “Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 1980, Vol. 17(117).
Nowak Z.H., Kilka uwag w sprawie kandydatury księcia pomorskiego Bogusława IX na króla unii kalmarskiej, in: Balticum. Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII–XVII wieku ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, ed. Z.H. Nowak, Toruń 1992.
Nowak Z.H., Krewo i Kalmar. Dwie unie późnego średniowiecza w północnej i wschodniej Europie, in: W kręgu stanowych i kulturowych przeobrażeń Europy Północnej w XIV–XVIII wieku, ed. Z.H. Nowak, Toruń 1988.
Nowak Z.H., Królowe Małgorzata i Jadwiga – dwie unie w północnej i środkowowschodniej Europie, “Zapiski Historyczne” 1997, Vol. 62, No. 2 – 3.
Nowak Z.H., Walka Danii o Szlezwik i Polski o Pomorze w pierwszej połowie XV w. Uwagi na płaszczyźnie porównawczej, “Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 1973, Vol. 9(58).
Nowak Z.H., Współpraca polityczna państw unii polsko-litewskiej i unii kalmarskiej w latach 1411 – 1425, Toruń 1996.
Olesen J.E., Erich von Pommern und Christopher von Bayern. Studien zur Kalmarer Union, Greifswald 2016.
Olesen J.E., Erik af Pommern og Kalmarunionen. Regeringssystemets udformning 1389 – 1439, in: Danmark i senmiddelalderen, eds. P. Ingesman, J.V. Jensen, Aarhus 1994.
Olesen J.E., Inter-Scandinavian relations, in: The Cambridge History of Scandinavia, Vol. 1: Prehistory to 1520, ed. K. Helle, Cambridge 2003.
Olesen J.E., Pommersche Aspekte in der Nordischen Unionspolitik des Königs Erich von Pommern, “Studia Maritima” 2018, Vol. 31.
Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1925.
Piotrowski B., Cele, założenia i dylematy unii kalmarskiej (1397) w historiografii, “Nautologia” 33, 1998, No. 1(127).
Piotrowski B., Integracja Skandynawii. Od Rady Nordyckiej do wspólnoty europejskiej, Poznań 2006.
Piotrowski B., Tradycje jedności Skandynawii. Od mitu wikińskiego do idei nordyckiej, Poznań 2006.
Prochaska A., Król Władysław Jagiełło, Vol. 1, Kraków 1908.
Prochaska A., Unie Kalmarska i Jagiellońska, “Przegląd Polski” 1904, No. 154 (461).
Rowell S., Lithuania Ascending. A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295 – 1345, Cambridge 1994.
Szczur S., Traktat pokojowy Kazimierza Wielkiego z zakonem krzyżackim z 1343 roku, “Zapiski Historyczne” 1991, Vol. 56, No. 4.
Szelągowska K., My Norwegowie. Tożsamość narodowa norweskich elit w czasach nowożytnych, Kraków 2011.
Uruszczak W., Unio regnorum sub una corona non causat eorum unitatem. Unia Polski i Litwy w Krewie w 1385 r. Studium historyczno-prawne, Kraków 2017.
Weibull L., 1397 års unionsbrev och dess rättsgiltighet, “Scandia” 1931, Vol. 4.
Weibull L., Unionsmötet i Kalmar 1397, “Scandia” 1930, Vol. 3.
Wernicke H., Die Hanse und die Entstehung der Kalmarer Union, in: “huru thet war tallet j kalmar”. Union und Zusammenarbeit in der Nordischen Geschichte. 600 Jahre Kalmarer Union (1397 – 1997), eds. D. Kattinger, D. Putensen, H. Wernicke, Hamburg 1997 (Greifswalder Historische Studien, Vol. 2).
Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 1982.
Zakrzewski A., Between the Union of Lublin and the Mutual Pledge of the Two Nations. From the Union of Two States to the Commonwealth of Three Provinces, “Zapiski Historyczne” 2019, Vol. 84, No. 4.
Zientara B., Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.
Żurawski vel Grajewski P., Duch pyszny poprzedza upadek. Rozważania o naturze procesu rozpadu unii, Kraków 2012.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Andrzej Gaca, Hubert Bąk
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by-nd/4.0/88x31.png)
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 576
Liczba cytowań: 0