„Każdy z was mógłby, samotny, więziony, myślą i wiarą zwalać i podźwigać trony”. O europejskim znaczeniu polskiego dziedzictwa republikańskiego

Abstrakt

Badania nad historią konstytucjonalizmu mogą być prowadzone w skali krajowej lub porównawczej. To drugie wymaga spojrzenia z zewnątrz na historyczny system prawny, jest ono tym dokładniejsze, im bardziej uwzględnia kulturę i ducha prawa. Jako niemiecki historyk prawa uznałam, że warto zdystansować się od heglowskiego myślenia Volksgeist. Moje zainteresowanie polską tradycją kształtowania pamięci narodowej w latach bezpaństwowości i narzuconego autorytaryzmu sytuuje się raczej w tradycji Burckhardtowskiej. Podobnie jak autor ten odczytywał Cywilizację renesansu we Włoszech (1860) w kategoriach rozwoju jednostki, tak też przyjąć można, że istnieje polska kultura prawna stymulowana przez republikańską ideę „niedominacji”. W artykule tym argumentuje się, że polski republikanizm ma udział w żywotnej i wiodącej roli Polski w upadku komunizmu od 1989 r., i nie jest to naiwne założenie o prostej ewolucji tej myśli od końca XVI i początku XVII w., kiedy szlachta zdobywała realną władzę kosztem królewskich prerogatyw, do XX w. Jest to raczej wizyta w paryskim Musée Marmottan, by zobaczyć Bassin aux nymphéas Moneta: kwiaty malowane są na płótnie grubymi pociągnięciami, łączącymi kolory, a lilie wodne są rozpoznawalne tylko dla obserwatora, który z dystansu podziwia cały obraz. W podobny sposób polski republikanizm ma znaczenie nie tylko dla Polski, ale i dla Europy.