Toruński most przez Wisłę w epoce nowożytnej jako problem badawczy
DOI:
https://doi.org/10.12775/RT.2020.001Słowa kluczowe
Most drewniany, przeprawa przez Wisłę, Kępa Bazarowa, wieszar, mostowe, widoki miastaAbstrakt
Stały drewniany most przez Wisłę w Toruniu został zbudowany w latach 1497-1500 i istniał do 1877 r. Most składał się z dwóch części, przedzielonych znajdującą się w nurcie rzeki wyspą, Kępą Bazarową, tzw. mostu „niemieckiego” i mostu „polskiego”. Prawie cztery stulecia istnienia mostu nie oznaczają, że tyle lat przetrwała oryginalna konstrukcja z XV w. Szerokość rzeki pod Toruniem oraz geograficzna charakterystyka dna, uniemożliwiająca w tej epoce budowę mostu na filarach murowanych, sprawiały, że drewniana konstrukcja mostu była niemal corocznie (zwłaszcza wiosną) narażona na uszkodzenia lub zniszczenia przez wysokie stany wody oraz spływającą krę. Powodowało to poszukiwanie rozwiązań technicznych, które zwiększyłyby odporność konstrukcji na te zagrożenia. Most więc w różnych okresach przybierał różne kształty, a także mógł mieć różne położenie. Były też, często kilkuletnie okresy, gdy most nie istniał. Dzieje mostu, który zwłaszcza w ostatnich latach stał się przedmiotem dość intensywnego zainteresowania, ilustrują różne źródła w tym: pisane (m.in. rachunki pobierania tzw. mostowego i wydatków na remonty, koncepcje udoskonalenia mostu), źródła ikonograficzne i kartograficzne, dokumentacja techniczna. Ponieważ most był ważnym elementem panoramy miasta od strony Wisły, prezentowany był także na zabytkach numizmatycznych pokazujących widok miasta, z uwzględnieniem szczegółów technicznych. Materiał źródłowy jest stosunkowo dobrze zachowany dla ostatniego okresu istnienia mostu w XIX w., dla wcześniejszych stuleci jest niestety fragmentaryczny. Pozwala jednak na prowadzenie interesujących badań nad dziejami tej fascynującej budowli.
Bibliografia
Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562 – ca. 1618) über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, Hrsg. A. Bues, Bd. 2, Wiesbaden 2008.
Dudek K., Monografia mostów województwa kujawsko-pomorskiego. Wisła, Bd. 1, Bydgoszcz-Grudziądz 2019.
Dybaś B., Memoriał burmistrza Henryka Strobanda‚ Von Befestigung der Stadt Thorun‘ z roku 1591, [in:] Miscellanea źródłowe do historii kultury i sztuki Torunia, Hrsg. B. Dybaś, M. Farbiszewski, Wrocław 1989, S. 21-95.
Dybaś B., Próby modernizacji mostu na Wiśle w Toruniu w czasach nowożytnych, [in:] Město a voda. Praha, město u vody, Hrsg. O. Fejtová, V. Ledvinka, J. Pešek, Praha 2005, S. 317-328.
Dybaś B., Strobandowska koncepcja modernizacji mostu na Wiśle w Toruniu w końcu XVI wieku, „Zapiski Historyczne” Bd. 54/H. 2-3 (1989), S. 35-53.
Dybaś B., Der Weichselübergang in Thorn in der frühen Neuzeit. Ein Beitrag zur Geschichte der ersten festen Weichselbrücke in Preußen, [in:] Nachrichten- und Kommunikationswesen im Preussenland. Tagungsberichte der Historischen Kommission für Ost- und Westpreussische Landesforschung, Hrsg. U. Arnold, Bd. 10 (1994), S. 145-160.
Dybaś B., Walczak K., Toruńska przeprawa i mosty na Wiśle, Toruń 1989.
Farbiszewski M., Opis Torunia z początku XVIII wieku. Tzw. Memoranda Jana Baumgartena, [in:] Miscellanea źródłowe do historii kultury i sztuki Torunia, Hrsg. B. Dybaś, M. Farbiszewski, Wrocław 1989, S. 111-161.
Farbiszewski M., Toruń widziany oczami Anglików w pierwszej połowie XVII wieku, [in:] Miscellanea źródłowe do historii kultury i sztuki Torunia, Hrsg. B. Dybaś, M. Farbiszewski, Wrocław 1989, S. 99-103.
Gąsiorowski E., Panorama Torunia z epitafium Neisserów z 1594 roku, „Rocznik Toruński” 2000, Nr. 27, S. 73-98.
Historia Torunia, Bd. II, T. III: Między barokiem i oświeceniem (1660-1793), Hrsg. M. Biskup, Toruń 1996.
Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, T. 2: Miejscowości różne. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, Hrsg. T. Sulerzyska, Warszawa 1969.
Koczy L., Dzieje wewnętrzne Torunia do roku 1793, Toruń 1933.
Kucharski A., Arianin na Colloquium Charitativum. Toruńskie wrażenia Hieronima Gratusa Moskorzowskiego z oglądania miasta, „Rocznik Toruński” 2007, Nr. 34, S. 41-72.
Markowska I., Birecki P., Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetle dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej. Toruń 2019.
Maschke E., Sydow J., Vorwort [in:] Die Stadt am Fluß, Hrsg. E. Maschke, J. Sydow, Sigmaringen 1978, S. 7-8.
Maschke E., Die Brücke im Mittelalter, [in:] Die Stadt am Fluß, Hrsg. E. Maschke, J. Sydow, Sigmaringen 1978, S. 9-39.
Mechler W., Die Rheinbrücken Straßburg-Kehl seit 1388, [in:] Die Stadt am Fluß, Hrsg. E. Machke, J. Sydow, Sigmaringen 1978, S. 40-61.
Mierzejewska A., Woźniak M., Toruń. Dawne widoki miasta / Toruń. Alte Ansichten der Stadt. Toruń 1993.
Mistewicz M., Pierwszy w Europie kratownicowy most wspornikowy w świetle numizmatyki, ikonografii i źródeł pisanych, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” Bd. 60, H. 4 (2015), S. 5-26.
Mistewicz M., XVII-wieczne mosty przez środkowo-dolną Wisłę w świetle ikonografii, kartografii i źródeł pisanych. Warszawa 2012.
Musiałowski A., Panorama miasta na monetach i medalach toruńskich, [in:] X Ogólnopolska Sesja Numizmatyczna w Nowej Soli „Pozaekonomiczne funkcje monet”, Poznań 1995, S. 103-119.
Musiałowski A., Talary toruńskie na odstąpienie Szwedów od oblężenia miasta w 1629 roku w pamięci Torunian, [in:] IV Międzynarodowa Konferencja Numizmatyczna „Pieniądz Pamiątkowy i Okolicznościowy – Wspólnota Dziejów – Białoruś-Litwa-Łotwa-Polska-Ukraina”, Warszawa 2000, S. 89-98.
North M., Englische Reiseberichte des 17. Jahrhunderts als Quelle zur Geschichte der königlich-preußischen Städte Danzig, Elbing und Thorn., „Beiträge zur Geschichte Westpreußens“ Bd. 7 (1981), S. 197-208.
Obiegałka B., Mosty w Toruniu i ich budowniczowie, Warszawa 2017.
Ogier Ch. Dziennik podróży do Polski 1635-1636, Hrsg. Z. Gołaszewski. Gdańsk 2017.
Prätorius K.G., Topographisch-historisch-statistische Beschreibung der Stadt Thorn und ihres Gebietes. Culm 1832.
The Travels of Peter Mundy in Europa and Asia 1608-1667, Hrsg. R.C. Temple, London 1907-1925.
Tomczak A., O najdawniejszych planach miasta Torunia, „Zapiski Historyczne” Bd. 45/ H. 3 (1980), S. 101-129.
Tomczak A., Stadtpläne und Vogelschauveduten von Thorn in ihrer historischen Entwicklung (bis 1815), [in:] Lüneburger Beiträge zur Vedutenforschung, II, Hrsg. A. Marsch, E. Jäger, Lüneburg 2001, S. 95-117.
Tomczak A, Kępa Bazarowa na Wiśle w Toruniu w świetle badań geomorfologicznych oraz archiwalnych materiałów kartograficznych, Toruń 1971.
Toruń i miasta Ziemi Chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku (tzw. album Steinera), Hrsg. M. Biskup, Toruń 1998.
Voigt A., Geschichte der Thorner Brücke von 1496 bis 1709, [in:] Gymnasium mit Realschule I. Ordnung zu Thorn [Schulprogramm], Thorn 1882, S. 1-18.
Wernicke J.E., Geschichte Thorns aus Urkunden, Dokumenten und Handschriften. Thorn 1842.
Zakrzewski T., Dylematy i współzależności komunikacji wodnej i lądowej Torunia w latach budowy głównych dróg żelaznych do miasta (1853-1883), „Rocznik Toruński” 1991, Nr. 20, S. 177-198.
Zernecke J.H., Historiae Thoruniensis naufragae tabulae, oder Kern der Thornischen Chronicke. Thorn 1711.
Zernecke J.H., Thornische Chronica, Berlin 1727.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 422
Liczba cytowań: 0