Zivilgesellschaft, ländlicher Raum und Grenzregion: ein deutsch-polnisches Beispiel
DOI:
https://doi.org/10.12775/RA.2016.007Schlagworte
polsko-niemieckie pogranicze, transnarodowe społeczeństwo obywateslkie, edukacja interkulturowa, współpracaAbstract
Społeczeństwo obywatelskie, obszar wiejski i pogranicze: niemiecko-polski przykład
Mimo że od wielu lat podejmuje się strukturalne i interkulturowe starania, aby zburzyć granicę na Odrze w głowach społeczności zamieszkującej ten teren, to nadal one istnieją i utrudniają kontakty po obu stronach rzeczywistej granicy. Wzajemne zainteresowanie dotyczy głównie kwestii materialnych: wykształcenia, zawodu, wymiany towarowej. W przypadku młodzieży większość nie zbudowała innych niż wyżej wskazane punktów zaczepienia po drugiej stronie granicy. Właściwe zburzenie granicy, które zmieniłoby nastawienie społeczne, szczególnie na terenach wiejskich, wymaga interkulturowych kontaktów, których treści i cele będą motywować do uczestnictwa w oferowanych przedsięwzięciach. Naprzeciw temu wychodzą inicjatywy, które pokazują, że nakreślona na wstępie sytuacja zmienia się na polsko-niemieckim pograniczu. Przyczyniają się do tego liczne formy współpracy, wspólne projekty i inicjatywy po obu stronach granicy, które umożliwiają spotkania i zbliżają dzięki osobistym kontaktom. W ostatnich 12 latach podjęto wiele inicjatyw służących wspólnemu urządzaniu polsko-niemieckiego pogranicza. Te osiągnięcia dodają odwagi i rozbudzają zainteresowanie przyszłością transnarodowego obywatelskiego społeczeństwa po obu stronach Odry. Autor podejmuje w swoim artykule następujące kwestie: omawia obszary i wnioski wynikające z literatury przedmiotu na temat transnarodowych projektów obywatelskiego zaangażowania, a także prezentuje wybrane stowarzyszenia, organizacje i inicjatywy na polsko- -niemieckim pograniczu – ich cele, szanse i trudności. W literaturze przedmiotu zauważa, po pierwsze, wzrost liczby publikacji na temat partycypacji w transnarodowych inicjatywach, a jednocześnie częste pomijanie aspektów praktycznych w tym względzie. Osiągnięciem jest wypracowanie atrybutów powodzenia tego typu przedsięwzięć, takich jak: innowacyjność, całościowe ujęcie, zrównoważenie, wsparcie, wspólnotowość, ważność, niezależność, przestrzeganie zasad demokracji, adaptacyjność, odpowie-dzialność, ewaluacja. Po drugie, w literaturze przedmiotu dominują społeczne i historyczne aspekty transnarodowych warunków współpracy, które nie opierają się na badaniach empirycznych czy ewaluacji projektów. Po trzecie, w literaturze przedmiotu ważne miejsce zajmują studia przypadków udanych transnarodowych form współpracy, np. między szkołami wyższymi. Po czwarte, warto uzupełnić metodyczną literaturę przedmiotu o wyniki transnarodowych przedsięwzięć, w tym interkulturowej edukacji. Często analizowaną w literaturze kwestią jest dyskurs granicy, obszaru granicznego jako przestrzennego, geograficznego i politycznego fenomenu, szczególnie w kontekście zniesienia granic Unii Europejskiej. Częściej w literaturze przedmiotu są analizowane miasta niż obszary wiejskie. Podsumowując, można powiedzieć, że literatura uwzgledniająca badania na temat partycypacji, obywatelskiego zaangażowania i transnarodowej współpracy jest bogata, ma wiele interdyscyplinarnych wątków, międzynarodowych studiów porównawczych. Jednocześnie jest mocno naznaczona normatywnie, ma słabo ugruntowaną pojęciowość, niewiele w nich przykładów inicjatyw służących europejskiemu zaangażowaniu. Na polsko-niemieckim pograniczu jest wiele organizacji, które mają już długą tradycję wzajemnej współpracy, np. Stowarzyszenie Zamek Trebnitz Centrum Edukacji i Spotkań (Schloß Trebnitz Bildungs‐ und Begegnungszentrum; http://www.schloss-trebnitz.de/pl/), Regionalny Ośrodek Edukacji, Integracji i Demokracji (RAA Frankfurt/O; http://www.raa- -brandenburg.de), Inicjatywa Kreisau (Kreisau-Initiative; www.kriesau.de), Instytut Historii Stosowanej – Społeczeństwo i Nauka w Dialogu (Institut für angewandte Geschichte – Gesellschaft und Wissenschaft im Dialog; http://www.instytut.net), Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (www.frdl.org.pl), Stowarzyszenie Kinderring Neuhardenberg (www.kinderring. eu), polsko-niemieckie przedszkola, np. we Frankfurcie/O. „Eurokita”, w Słubicach „Pinokio”; Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie/O., Collegium Pollonicum, Centrum Interdyscyplinarnych Polskich Studiów. Poza tym w ostatnich latach po polskiej stronie powstało 12 nowych stowarzyszeń, które mają w swojej nazwie polsko-niemiecki człon, co świadczy o rosnącym zainteresowaniu współpracą. Podobnie jest po niemieckiej stronie. Rośnie przy tym potrzeba tworzenia sieci instytucji i organizacji, które nie będą tylko ze sobą konkurowały, np. o środki finansowe, ale będą ze sobą współpracowały w dążeniu do wspólnych celów. Tymczasem wiele polsko-niemieckich inicjatyw ma akcyjny charakter, brakuje systematyczności i ustawiczności działania. Dużą barierą jest nadal język mimo wielu możliwości uczenia się po obu stronach granicy, począwszy od przedszkola. Brakuje też merytorycznego i organizacyjnego wsparcia polsko-niemieckich inicjatyw czy wskazówek opartych na ewaluacji i badaniach empirycznych, jak tę współpracę organizować. Lukę tę próbuje wypełnić od kilku lat Europejskie Centrum Transnarodowej Partycypacji (http://participation-transnational. eu/?language=pl), które dokumentuje współpracę polsko-niemiecką w obszarze kultury, sportu, polityki; oferuje ekspertyzy, pomaga w nawiązywaniu kontaktów, wspiera współpracę między podmiotami zaangażowanymi w polsko-niemiecką współpracę.
Literaturhinweise
Allemann-Ghionda C. (2013), Bildung für alle, Diversität und Inklusion: Internationale
Perspektiven, Ferdinand Schöningh: Paderborn, München, Wien, Zürich.
Anghel R. G., Gerharz, E., Rescher G., Salzbrunn M. (Hrsg.) (2008). The Making of
World Society. Perspectives from Transnational Research, transcript Verlag: Bielefeld.
Arbeitsgemeinschaft Europäischer Grenzregionen (Hrsg.) (2008), Zusammenarbeit Europäischer Grenzregionen. Bilanz und Perspektiven, Nomos: Baden-Baden.
Association of European Border Regions (Hrsg.) (2008), Cooperation between European Border Regions. Review and Perspectives, Nomos: Baden-Baden.
Barber B. (2003), Strong democracy: participatory politics for a new age, University of California: London.
Barthel F. (2010), Auswirkungen der Immigration polnischer Bürger auf den Landkreis Uecker-Randow am Beispiel Löcknitz. Im Fokus: Wohnungsmarkt, Siedlungsentwicklung
sowie Bildungs- und Erziehungseinrichtungen, Hochschulverlag: Neubrandenburg.
Beck D. (2006), Weiterentwicklung der Hochschulkooperation in der Großregion, Dt. Hochsch. für Verwaltungswissenschaften: Speyer.
Becker F. (2005). Die Grenzstadt als Laboratorium der Europäisierung, In: Berking H., Löw M. (Hrsg.), Die Wirklichkeit der Städte, Nomos: Baden-Baden, S. 87–103.
Beerkes, E. (2005), Transnational actors in the European Higher Education Area. European opportunities and institutional embeddedness, In: Kaiser, W. / Starie,
P. (Hrsg.), Transnational European Union. Towards a common political space, Nomos: Baden-Baden, S. 170–190.
Bellamy R., Castiglione D., Shaw J. (2006), Making European Citizens. Civic Inclusion in a Transnational Context, Palgrave Macmillan UK – Palgrave Macmillan:
London.
Bender P. (2005), Polen und Deutsche. Eine historische Bilanz, In: Riechers A., Schröter C., Kerski B. (Hrsg.), Dialog der Bürger. Die gesellschaftliche Ebene der
deutsch-polnischen Nachbarschaft, fibre: Osnabrück, S. 39–50.
Berenzin M., Schain M. (Hrsg.) (2003), Europe without Borders. Remapping Territory, Citizenship and Identity in a Transnational Age, Johns Hopkins University Press, Baltimore.
Bogner R., Leber M. (Hrsg.) (2012), Die Literaturen der Großregion Saar-Lor-Lux-Elsass in Geschichte und Gegenwart, Universaar: Saarbrücken. Boje T., Potucek M. (Hrsg.) (2011), Social Rights, Active Citizenship, and Governance in the European Union, Nomos: Baden-Baden.
Brocke H., Karsten A. (2007), Zu einer gemeinsamen Kultur der Zusammenarbeit zwischen der Zivilgesellschaft und kommunaler Politik und Verwaltung. Menschenrechtsbildung und Jugendpartizipation, Centre Français de Berlin: Berlin.
Busch M., Teichmüller N. (Hrsg.) (2013), Europa leben und gestalten. Transnationale Bildungs- und Beteiligungsformen in der deutsch-polnischen Grenzregion [polnische Version: Żyć Europą i ją kształtować. Transnarodowe formy edukacji i zaangażowania społecznego w polsko-niemieckim regionie przygranicznym], Schloß Trebnitz – Bildungs- und Begegnungszentrum e.V.: Müncheberg OT Trebnitz.
Busch M., Lis T., Teichmüller N. (Hrgs.) (2016), Bildung grenzenlos vernetzen. Transnationale Bildungs- und Partizipationslandschaften in europäischen Grenzregionen, Schloß Trebnitz – Bildungs- und Begegnungszentrum e.V.: Müncheberg OT Trebnitz.
Bußmann A. (2005). Die dezentrale grenzüberschreitende Zusammenarbeit mit Deutschlands Nachbarländern Frankreich und Polen. Zur möglichen Übertragbarkeit es Karlsruher Übereinkommens auf die deutsch-polnische Grenzregion [Diss 2003 – niepublikowana praca doktorska].
Cave M., Fehlen F., Gengler C. (2006), Leben in der Großregion. Studie der grenzüberschreitenden Gewohnheiten in den inneren Grenzräumen der Großregion SaarLor-
Lux/Rheinland-Pfalz/Wallonien, Éd. Saint-Paul: Luxembourg.
Dorgeloh S., Höck D., Waldmann K. (Hrsg.) (2003), Alles bleibt anders. Politische Jugendbildung in Ostdeutschland – Ansprüche, Wirkungen, Alternativen, Schwalbach.
Dorgeloh, S., Waldmann K. (2003), Schlussfolgerungen zu einem Projekt, In: Ders., Höck D., Ders. (Hrsg.), Alles bleibt anders. Politische Jugendbildung in Ostdeutschland Ansprüche, Wirkungen, Alternativen, Schwalbach, S. 12–23.
Duda G., Wojciechowski K. (Hrsg.) (2005), Trans-Uni. Herausforderungen des Managements bei der internationalen Hochschulzusammenarbeit in den Grenzregionen, HRK: Bonn.
Fischer K., Henning R. U. (2005), Sprachkompetenz – Voraussetzung für den Dialog der Bürger in einer Grenzregion, In: Riechers A., Schröter C., Kerski B. (Hrsg.), Dialog der Bürger. Die gesellschaftliche Ebene der deutsch-polnischen Nachbarschaft, fibre: Osnabrück, S. 127–133.
Friedrich D. (2011), Democratic Participation and civil society in the European Union, Palgrave Macmillan: London.
Gaventa J., Tandon R. (2010), Globalizing citizens. New dynamics of inclusion and exclusion, SpringerLink (Online service).
Gengler C. (Hrsg.) (2008), Best Practice-Austausch zwischen vier europäischen Grenzregionen, Éd. Saint-Paul: Luxembourg. Gensicke T., Olk T., Reim D., Schmithals J., Dienel H.-L. (2006), Entwicklung der Zivilgesellschaft in Ostdeutschland. Quantitative und qualitative Befunde, VS: Wiesbaden.
Hackert S., Teffel M., Wunderer D. (2010), „Jugendbegegnung sind für alle da...“, In: „Forum Jugendarbeit International“ 2008–2010, Bonn, S. 166–181.
Hafeneger B., Jansen M., Niebling T. (Hrsg.) (2005), Kinder- und Jugendpartizipation. Im Spannungsfeld von Interessen und Akteuren, Budrich: Opladen.
Hermann R., Risse T., Brewer M. (Hrsg.) (2004), Transnational Identities. Becoming European in the EU, Rowman&Littlefield Publisher: Oxford.
Kaiser W., Starie P. (Hrsg.) (2005), Transnational European Union. Towards a common political space, Rutledge: London, New York.
Kerski B. (2005), Die Rolle nichtstaatlicher Akteure in den Deutsch-Polnischen Beziehungen vor 1990, In: Riechers A., Schröter C., Ders. (Hrsg.), Dialog der Bürger. Die gesellschaftliche Ebene der deutsch-polnischen Nachbarschaft, WZB: Berlin, S. 59–98.
Kersting N. (Hrsg.) (2008), Politische Beteiligung, Einführung in dialogorientierte Instrumente politischer und gesellschaftlicher Partizipation, VS: Wiesbaden.
Koff H.(Hrsg.) (2007), Deceiving (Dis) Appearances. Analyzing current developments in European and north american border regions, PIE Lang: Bruxelles, Bern, Berlin, Frankfurt M., New York, Oxford, Wien.
Kriele A., Lesse U., Richter E. (Hrsg.) (2005), Politisches Handeln in transnationalen Räumen. Zusammenarbeit in europäischen Grenzregionen, Nomos: Baden- -Baden.
Krüger H. P. (2008), Politische Partizipation Jugendlicher in der Gemeinde. Ein internationaler Vergleich: Leipzig–Lyon, Peter Lang: Haale.
Lafleu, J.-M., Mariniello M. (Hrsg.) (2009), The transnational political participation of immigrants. A transatlantic perspective, Rutledge: London, New York.
Lambertz K.-H. (Hrsg.) (2010), Die Grenzregionen als Labor und Motor kontinentaler Entwicklungen in Europa. Berichte und Dokumente des Europarates sowie Reden zur grenzüberschreitenden Zusammenarbeit in Europa, Nomos: Baden-Baden.
Levitt P. (2001), The Transnational Villagers, Univeristy of California Press: California.
Mattar M. (1983), Die staats- und landesgrenzenüberschreitende kommunale Zusammenarbeit in der Großregion Saarland-Westpfalz-Lothringen-Luxemburg-Trier, In: Zusammenarbeit in Europäischen Grenzregionen, Bd. 4, R. G. Fischer: Frankfurt/ M.
Moro G. (2009), Citizens in Europe. Civic Activism and the Community Democratic Experiment, Springer: New York.
Münch C. (2006), Emanzipation der lokalen Ebene? Kommunen auf dem Weg nach Europa, VS: Wiesbaden.
Petrat A., Kindervater A., Rippl S., Boehnke K. (2009), Transnationale Zivilgesellschaften. Einsichten und Perspektiven aus Städten in der Grenzregion. Europa im Wandel, Peter Lang: Frankfurt/ M. Raich S. (1995), Grenzüberschreitende und interregionale Zusammenarbeit in einem „Europa der Regionen“, Nomos: Baden-Baden.
Riechers A. (2005), Dialog der Bürger. Die zivilgesellschaftliche Dimension der deutsch- -polnischen Beziehungen. Vergangenheit, Gegenwart und Zukunft, In: Ders., Schröter C., Kerski B. (Hrsg.), Dialog der Bürger. Die gesellschaftliche Ebene der deutsch-polnischen Nachbarschaft, fibre: Osnabrück, S. 15–38.
Riechers A., Schröter C., Kerski, B. (Hrsg.) (2005), Dialog der Bürger. Die gesellschaftliche Ebene der deutsch-polnischen Nachbarschaft, fibre: Osnabrück.
Riekmann W. (2011), Demokratie und Verein. Potenziale demokratischer Bildung in der Jugendarbeit, Springer: Wiesbaden.
Rumford C. (Hrsg.) (2009), Citizens and Borderwork in Contemporary Europe, Routledge: London, New York.
Schönwald A. (2012), Identitäten und Stereotype in grenzüberschreitenden Verflechtungsräumen. Das Beispiel der Grenzregion, Springer: Wiesbaden.
Schultz H. / Nothnagle A. (Hrsg.) (1996), Die Grenze der Hoffnung, Geschichte und Perspektive der Grenzregion an der Oder, Verlag für Berlin-Brandenburg, Potsdam.
Scott J. W. (2007), Cross-border Regionalization in an Enlarging EU. Hungarian-Austrian and German-Polish Cases, In: Koff, H. (Hrsg.), Deceiving (Dis)Appearances. Analyzing Current Developments in European and North American Border Regions, Peter Lang: Bern, S. 37–57.
Splichal S. (2012), Transnationalization of the Public Sphere and the Fate of the Public, Hampton Press: New York.
Sonntag M. (2013), Grenzen überwinden durch Kultur? Identitätskonstruktionen von Kulturakteuren in europäischen Grenzräumen, Peter Lang: Frankfurt/ M.
SRL (Hrsg.) (2003), Grenzerfahrungen – Gemeinsame Stadtentwicklung im deutsch- -polnischen Grenzraum. Tagungsdokumentation der SRL Halbjahrestagung Mai 2003 in Frankfurt/Oder, SRL: Berlin..
Stange W., Meinhold-Henschel S., Schack S. (2008), Mitwirkung (er)leben. Handbuch zur Durchführung von Beteiligungsprojekten mit Kindern und Jugendlichen, Bertelsmann: Gütersloh.
Weitzel C., Blomberg F., Fahrun H., Kocot R., Plociennik S. (Hrsg.) (2009), Partner, Nachbarn, Konkurrenten. Dynamik und Wandel an den Grenzen in Osteuropa, Nomos: Baden-Baden.
Widmaier B., Nonnenmacher F. (Hrsg.) (2011), Partizipation als Bildungsziel. Politische Aktion in der politischen Bildung, Wochenschau-Verl.: Schwalbach/Ts.
Wunderer D. (2010), Plädoyer für kleine Schritte. Entwicklung durch Erfahrungen in einem neuen Lernumfeld – das pädagogische Konzept für inklusive (Schüler-) Begegnungen in Kreisau/Krzyzow, In: IJAB (Hrsg.), Forum Jugendarbeit International 2008–2010, Bonn, S. 54–67.
Zillmer S. (2005), Chances for german-polish cooperation – a german point of view. Working Paper des Instituts für Regionalentwicklung und Strukturplanung, IRS: Elkner.
Downloads
Veröffentlicht
Zitationsvorschlag
Ausgabe
Rubrik
Stats
Number of views and downloads: 313
Number of citations: 0
