Obraz edukacji religijnej w Galicji 2. połowy XIX wieku w opinii współpracowników lwowskiej Szkoły
DOI:
https://doi.org/10.12775/PCh.2017.009Słowa kluczowe
edukacja religijna, szkoły ludowe w Galicji, czasopismo pedagogiczne Szkoła, wychowanie moralne, relacje Kościoła i szkołyAbstrakt
Druga połowa XIX wieku to czas doniosłych zmian dla ziem polskich znajdujących się pod zaborem austriackim. Uzyskana wówczas autonomia umożliwiła rozwój szkolnictwa, zrzeszanie się środowisk naukowych i nauczycielskich oraz realizację koncepcji wychowania narodowego. Wychowanie to wyraźnie doceniało rolę religii w kształtowaniu tożsamości narodowej Polaków. Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób realizowano edukację religijną w Galicji tamtego okresu na najniższym szczeblu kształcenia, czyli w szkołach ludowych. Za podstawowe źródło przyjęto pierwsze galicyjskie czasopismo pedagogiczne Szkoła, wydawane przez nauczycieli i działaczy oświatowych zrzeszonych w Towarzystwie Pedagogicznym. To założone w 1868 roku pismo poświęcano przede wszystkim problemom szkół ludowych, a szerzenie idei wychowania narodowego, było na jego łamach wyraźnie widoczne. Nie mogło tam zatem zabraknąć także odwołań do edukacji religijnej. Współpracownicy pisma, znani pedagodzy i działacze oświatowi, w tym także osoby duchowne, podejmowali problemy relacji Kościoła i szkoły, ich uwarunkowań prawnych, praktyk religijnych uczniów i nauczycieli, udziału pedagogów w edukacji religijnej czy wreszcie oceny katechizmów i konkretnych wskazówek metodycznych dla katechetów. Ich opinie pozwalają odtworzyć obraz galicyjskiej edukacji religijnej 2. połowy XIX wieku.
Bibliografia
„Plan naukowy dla nauki religii w szkołach ludowych pospolitych I klasowych podzielonych i niepodzielonych”. Szkoła 1 (1890): 4–6.
„Projekt ustawy o katechetach i nauczycielach religii w szkołach ludowych”. Szkoła 40 (1888): 369–370.
„Przepisy dla nauczycieli szkół ludowych, pospolitych i wydziałowych, dotyczące wychowania, nauczania oraz prowadzenia młodzieży (uchwalone przez konferencję okręgową nauczycieli okręgu szkolnego przemyskiego w roku 1885 i zatwierdzone przez C.K. Radę Szkolną okręgową w Przemyślu)”. Szkoła 15–18 (1887): 114–115, 123–125, 132–133, 139–141.
„Ustawa z dnia 25 maja 1868 r. mocą której wydaje się zasadnicze ustanowienia względem stosunku szkoły do kościoła”. Szkoła II/7 (1868): 61–62.
Adamus, Antoni. „Kształcenie uczuć religijnych”. Szkoła 41 (1891): 485–487.
Baranowski, Bolesław Adam. „Sprawozdanie Bolesława Adama Baranowskiego odczytane na posiedzeniu Zjazdu Towarzystwa Pedagogicznego dnia 27 sierpnia 1908 r. pt. Czterdziestolecie Towarzystwa Pedagogicznego”. W: Księga Jubileuszowa Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego 1868–1908, 1–23. Lwów: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, 1908.
Baranowski, Bolesław. „Praktyki religijne uczniów”. Szkoła 19 (1884): 149–151.
Bartonówna, Eugenia. „Moralno-religijne wychowanie młodzieży w szkole ludowej”. Szkoła 1 (1890): 2–4.
Bibliografia dziejów oświaty i wychowania w Galicji 1772–1918, cz. I: Źródła drukowane, red. Andrzej Meissner, Julian Dybiec, 103–109. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2007.
Bobrowska-Nowak, Wanda. „Problemy pedagogiczne na łamach «Szkoły» w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia”. Przegląd Historyczno-Oświatowy 2 (1971): 261–277.
Borucka, Maria. „Jak ma postępować nauczyciel wobec proboszcza, dworu i gminy aby pozyskać dla siebie miłość i szacunek a dla szkoły ich współdziałanie?”. Szkoła 21 (1890): 237–240.
Brauner, Rafał. „Jeszcze kilka słów w sprawę arcyważnej (o chajderach galicyjskich)”. Szkoła 17 (1875): 130–133.
Chmielewski, Józef. „Dwanaście artykułów nauczyciela ludowego”. Szkoła 22 (1886): 170.
Chmielewski, Józef. „Jakie są przymioty dobrego nauczyciela”. Szkoła 15 (1876): 137–139.
Cukras-Stelągowska, Joanna. „Od chederu do jesziwy w polskiej diasporze... – dwustopniowy system żydowskiego szkolnictwa religijnego i jego współczesne transformacje”. Paedagogia Christiana 1/23 (2009): 121–135.
Dobrowolski, Jerzy. „Kilka słów o indywidualności nauczyciela”. Szkoła 9 (1889): 83–84.
Dutkowa, Renata. „Polityka szkolna w Galicji 1866–1890”. W: Galicja i jej dziedzictwo, t. 3: Nauka i oświata, red. Andrzej Meissner, Jerzy Wyrozumski, 137–149. Rzeszów: Wydawnictwo WSP, 1995.
Dutkowa, Renata. Polityka szkolna w Galicji między autonomią a centralizmem (1861–1875). Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1995.
Falkowska, Joanna. „Pierwiastek religijny w wychowaniu narodowym. Postulaty okresu autonomii galicyjskiej”. Paedagogia Christiana 2/30 (2012): 29–45.
Falkowska, Joanna. Myśl wychowania narodowego w Galicji okresu autonomii. Twórcy i idee. Toruń: Adam Marszałek, 2013.
Frąckiewicz, Michał, Spis przedmiotów zawartych w XXV rocznikach „Szkoły”. Lwów: Towarzystwo Pedagogiczne, 1894.
Gabryelski, Edward. „Kilka uwag nad katolickimi Katechizmami szkół ludowych”. Szkoła 47 (1874): 442–444.
Gadowski, Walenty. „W sprawie artykułu p. Maciołowskiego”. Szkoła 2 (1893): 17–19.
Glazer. „Stanowisko nauki religii i j. hebrajskiego w szkole czteroklasowej miejskiej na Kazimierzu w Krakowie”. Szkoła 15 (1871): 119–120.
Glazer. „Szkoła izraelicka na Kazimierzu w Krakowie”. Szkoła 8 (1871): 59–60.
Głaz, Elżbieta. „Zygmunt Sawczyński – pedagog, polityk i działacz oświatowy”. W: Galicja i jej dziedzictwo, t. 9: Biografie pedagogiczne, red. Czesław Majorek, Jerzy Potoczny, 41–58. Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1997.
Grabowska-Pieńkosz, Dorota. Zapisani w pamięci. Nauczyciele zaboru austriackiego w literaturze pamiętnikarskiej. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2016.
Hajkowska, Monika. „Koncepcja wychowania dziewcząt i chłopców Jana Jakuba Rousseau i jej recepcja w literaturze pedagogicznej XX w.”. Lubelski Rocznik Pedagogiczny XX (2000): 189–199.
Hołub, Beata. „Studium historyczno-geograficzne narodowości w Galicji Wschodniej w świetle spisów ludności w latach 1890–1910”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio B: Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia, LXVIII/2 (2013): 15–40.
Jachimowski, Józef. „W jaki sposób szkoła działać będzie korzystnie na rozwój charakteru swoich uczniów?”. Szkoła 6–7 (1898): 52–53, 61–62.
Jakimowski, Marian. „Na jakie przeszkody natrafia moralne wychowanie młodzieży szkolnej i jakimi środkami można je usunąć?”. Szkoła 23–24 (1899): 217–219, 231–233.
Karbowiak, Antoni. Polskie czasopisma pedagogiczne. Warszawa: Kasa im. Mianowskiego, 1912.
Katechizm większy dla szkół ludowych podług ks. J. Deharba, oprac. Ks. M. Morawski TJ, Lwów: Ossolineum, 1892.
Krukowski, Józef. Przewodnik praktyczny do nauczania katechizmu dzieci III. i IV. klasy szkół ludowych objaśniający katechizm podług ks. Deharbe. Kraków, 1883.
Krukowski, Józef. Przewodnik praktyczny do nauczania katechizmu w klasie pierwszej szkół ludowych. Kraków, 1876; wyd. II: Kraków, 1883.
Krupa, Marianna. „Szkoła ludowa w Galicji w latach 1772–1790”. Rozprawy z Dziejów Oświaty 24 (1981): 57–83.
Ks. z Zaleszan, Wojciech. „Urywki pedagogiczne – II. Nauczyciel w stosunku do księdza”. Szkoła 7 (1869): 97–99.
Landes, Neh. „Szkoły żydowskie pokątne (chajdery) wobec ustawy szkolnej z dnia 30 marca 1873”. Szkoła 16 (1875): 121–123.
Łapot, Mirosław. „Nauczycielki religii mojżeszowej w szkołach publicznych w Galicji w latach 1867–1939”. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Seria: Pedagogika XX (2011): 407–418.
Łuczyńska, Barbara. „Udział Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych w integrowaniu nauczycieli szkół średnich Galicji 1884–1909”. W: Galicja i jej dziedzictwo, t. 3: Nauka i oświata, red. Andrzej Meissner, Jerzy Wyrozumski, 253–268. Rzeszów: Wydawnictwo WSP, 1995.
Maciołowski, Julian. „O kształceniu uczuć religijnych”. Szkoła 1 (1893): 2–4.
Majorek, Czesław. „Towarzystwo Pedagogiczne i «Szkoła» wobec projektów reform kształcenia nauczycieli ludowych w Galicji z lat 1868–1869”. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie 43 (1972): 289–300.
Majorek, Czesław. „Urzędowa koncepcja ideału nauczyciela szkoły ludowej w Galicji doby autonomicznej”. Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych X (1970): 207–222.
Martyński. „Jeszcze uwagi nad Katechizmem dla szkół ludowych”. Szkoła 50 (1874): 472–474.
Meissner, Andrzej. „Bolesław Adam Baranowski – przedstawiciel galicyjskiej pedagogiki urzędowej”. W: Galicja i jej dziedzictwo, t. 9: Biografie pedagogiczne, red. Czesław Majorek, Jerzy Potoczny, 81–92. Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1997.
Meissner, Andrzej. „Bronisław Trzaskowski (1824–1906)”. W: Studia z dziejów oświaty XVIII–XX wieku, red. Mirosława Chamcówna, 67–79. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 1993.
Meissner, Andrzej. Spór o duszę polskiego nauczyciela. Społeczeństwo galicyjskie wobec problemów kształcenia nauczycieli. Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1999.
Ochenduszko, Tadeusz. „Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem”. 2015. https://www.1lo.rzeszow.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=731&Itemid=1694 (dostęp: 3.11.2017).
Oskard, Andrzej. „Uwagi nad obawami tych, co w nowej ustawie w Radzie szkolnej krajowej niekorzyść dla kościoła chcą upatrywać”. Szkoła 1 (1868/I): 10–18.
Parasiewicz, Szczęsny. „Nie ma teraz dzieci”. Szkoła 46 (1884): 379.
Pelczar, Roman. „Miejsce wiejskich szkół elementarnych i ich nauczycieli w życiu społeczności chłopskich w Galicji”. Galicja. Studia i materiały 1 (2015): 114–133.
Petryka, Edward. „Jakie przymioty powinien posiadać dobry nauczyciel? (odczytano na walnym zgromadzeniu pedagogicznym w Chrzanowie dnia 12 kwietnia 1870 r.)”. Szkoła 18–19 (1870): 273–278, 289–293.
Redakcja. „Baranowski Bolesław Adam”, W: Polski Słownik Biograficzny, t. I, red. Władysław Konopczyński, 267–277. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1935.
Redakcja. „Nauka religii w szkołach galicyjskich”. Szkoła 49 (1891): 589–593.
Redakcja. „Sobieski Stanisław”. W: Polski Słownik Biograficzny, t. XXXIX, red. Henryk Markiewicz, 510–511. Warszawa–Kraków: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1999–2000.
Sobieski, Stanisław. „Czego mamy obecnie żądać po nauczycielu szkół ludowych”. Szkoła I/3–4 (1868): 152–157, 231–237.
Starkel, Romuald. „W sprawie katechetów”. Szkoła 42 (1886): 329–330.
Stopczyński, Jan. „Jasełka w szkole”. Szkoła 3 (1889): 27–28.
Stopińska-Pająk, Agnieszka. „Wkład czasopisma «Szkoła» w rozwój myśli pedagogicznej”. W: Galicja i jej dziedzictwo, t. 8: Myśl edukacyjna w Galicji, 1772–1918, red. Czesław Majorek, Andrzej Meissner, 169–179. Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1997.
Świątek, Adam. „«Poległ wśród boju nauczycielskiego». Wspomnienia pośmiertne na łamach czasopisma «Szkoła» jako źródło do historii nauczycielstwa galicyjskiego”. W: Addenda do dziejów oświaty. Z badań nad prasą XIX i początków XX wieku, red. Iwonna Michalska, Grzegorz Michalski, 119–130. Łódź: Uniwersytet Łódzki 2013.
Świątek, Adam. „Problem patriotycznego wychowania ludu na łamach lwowskiej «Szkoły» w czasach autonomii galicyjskiej”. W: Czasopiśmiennictwo XIX i początków XX wieku jako źródło do historii edukacji, red. Iwonna Michalska, Grzegorz Michalski, 169–184. Łódź: Uniwersytet Łódzki, 2010.
Święcicki, Paulin. „Stanowisko nauczyciela wiejskiego”. Szkoła 36 (1870): 561–565.
Trzaskowski, Bronisław. „Kilka uwag w sprawie religijnego wychowania młodzieży szkolnej”. Szkoła 1 (1892): 11–13.
Tyrowicz, Marian. „Parasiewicz Szczęsny”. W: Polski Słownik Biograficzny, t. XXV, red. Henryk Rostworowski, 194. Wrocław: Ossolineum, 1980.
Udzielowa, Helena. „Jakimi środkami i w jaki sposób powinna szkoła ludowa kształcić w młodzieży uczucia moralno-religijne”. Szkoła 47–48 (1886): 369–371, 378–380.
VIII Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa Muzeum Etnograficznego w Krakowie za rok 1918 i 1919. Kraków: Towarzystwo Muzeum Etnograficznego, 1920.
Walewander, Edward. Wychowanie chrześcijańskie w nauczaniu i praktyce Kościoła katolickiego na ziemiach polskich w II połowie XIX wieku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1996.
Wałęga Agnieszka. „«Szkoła» najstarsze galicyjskie czasopismo pedagogiczne wobec myśli pedagogicznej pozytywizmu warszawskiego”. W: W stulecie śmierci Jana Władysława Dawida, red. Hanna Markiewiczowa, 110–119. Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej, 2014.
Wałęga, Agnieszka. “Die deutsche Pädagogik in der Zeitschrift «Szkoła». Ein Beitrag zur Rezeptionsgeschichte im 19. Jahrhundert“. Studienreihe der Polnischen Historischen Mission. Leben zwischen und mit den Kulturen. Studien zu Recht, Bildung und Herrschaft in Mitteleuropa 2 (2015): 131–147.
Wałęga, Agnieszka. „«Szkoła» źródłem w badaniach historyczno-pedagogicznych polskich instytucji edukacyjnych doby zaborów”. Studia Paedagogica Ignatiana 19/2 (2016): 253–270.
Wałęga, Agnieszka. „«Z zaborów…». Galicyjska «Szkoła» wobec problemów rozwoju oświaty w Królestwie Polskim (1905–1918)”. W: Szkolnictwo, opieka i wychowanie w Królestwie Polskim. Od jego ustanowienia do odzyskania przez Polskę niepodległości 1815–1918, red. Hanna Markiewiczowa, Iwona Czarnecka, 80–89. Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej, 2016.
Wałęga, Agnieszka. „Dziedzictwo polskiej teorii i praktyki pedagogicznej na kartach «Szkoły»”. W: Polskie dziedzictwo pedagogiczne – idee i instytucje, red. Joanna Falkowska, 59–75. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2016.
Wałęga, Agnieszka. „Dziedzictwo wielkopolskiej myśli pedagogicznej w przekazie «Szkoły» (1868–1939)”. W: Wielkopolska i Wielkopolanie w dziejach polskiej edukacji, red. Edyta Głowacka-Sobiech, Katarzyna Kabacińska-Łuczak, 475–489. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza, 2017.
Wałęga, Agnieszka. „Galicyjska «Szkoła» jako przykład czasopisma pedagogicznego okresu zaborów”. Acta Universitatis Nicolai Copernici – Pedagogika XXIX (2013): 9–28.
Wałęga, Agnieszka. „Nauczyciele galicyjscy w świetle «Szkoły»”. W: Badania biograficzne w pedagogice. Studia źródłowe i bibliograficzne, red. Władysława Szulakiewicz, 199–211. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2015.
Wałęga, Agnieszka. „O zadaniach wychowawczych rodziny. Koncepcje współpracowników czasopisma «Szkoła»”. Wychowanie w rodzinie X/2 (2014): 137–158.
Wałęga, Agnieszka. „Przywrócić polską oświatę. Zasługi Józefa Dietla w dziele repolonizacji szkolnictwa”. W: Przełomy edukacyjne. Dziedzictwo polskiej teorii i praktyki, red. Władysława Szulakiewicz, 94–110. Toruń: Adam Marszałek, 2011.
Wałęga, Agnieszka. „Rodziny polskie wobec wyzwań i zagrożeń I połowy XX wieku (w świetle «Szkoły»)”. Wychowanie w rodzinie XIV/2 (2016): 209–230.
Wasung, Jan Nepomucen. „Stosunek nauczycieli ludowych do miejscowych duszpasterzy”. Szkoła 2 (1889): 244–246.
Wnęk, Jan. „Problemy polskiego szkolnictwa zaboru pruskiego i rosyjskiego na kartach «Szkoły» 1868–1914”. Biuletyn Historii Wychowania 24 (2008): 23–46.
Wroczyński, Ryszard. „Wstęp”. W: Jan Henryk Pestalozzi, Pisma pedagogiczne, oprac. Ryszard Wroczyński, V–LVII. Wrocław: Ossolineum, 1972.
Zarański, Stanisław. Ocenienie „Szkoły” pisma poświęconego sprawom szkół ludowych i średnich tudzież seminariów nauczycielskich. Kraków: Drukarnia pisma Czas, 1868.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 733
Liczba cytowań: 0
