Ideologizacja rodziny w czasopismach kobiecych w PRL. Modele propagandowe i mechanizmy przekazu
DOI:
https://doi.org/10.12775/PCh.2023.006Słowa kluczowe
ideologizacja rodziny, realny socjalizm, modele propagandowe, czasopisma kobiece, mechanizmy propagandyAbstrakt
Celem artykułu jest ukazanie zjawiska ideologizacji rodziny polskiej w oficjalnym wymiarze kultury realnego socjalizmu, czyli w mediach. Przedmiotem analizy uczyniono najbardziej popularną prasę kobiecą w PRL o charakterze społeczno-wychowawczym i poradniczym. Przedstawiając zjawisko ideologizacji rodziny, starano się ukazać dwa jej aspekty, tj. 1) sposób obrazowania i interpretacji wybranych treści dotyczących życia małżeńsko-rodzinnego w poszczególnych dekadach systemu oraz 2) mechanizmy przekazu propagowanych treści. W pierwszym przypadku dokonano rekonstrukcji modeli rodziny występujących na łamach badanej prasy w latach 50., 60. i 70., a w drugim przedstawiono techniki, zasady i środki stosowane w przekazie propagandowym. Podstawowy problem badawczy zawarty jest w pytaniu: Jakie modele życia rodzinnego propagowała badana prasa kobieca w wybranych okresach realnego socjalizmu i jakie mechanizmy przekazu stosowała w odniesieniu do propagowanych treści? W analizowanych zagadnieniach przyjęto następujące założenia teoretyczne: 1) obraz rodziny propagowany w czasopismach podlegał silnej ideologizacji i upolitycznieniu, 2) rodzina była traktowana jako narzędzie polityczno-wychowawcze w służbie aparatu władzy, 3) interpretacje wybranych aspektów życia rodzinnego obniżały rangę i znaczenie rodziny w świadomości społecznej, 4) stosowano różne mechanizmy propagandowego przekazu osłabiające struktury poznawcze i psychiczne kobiet. Zasadniczą bazę materiałową badań stanowiło czasopismo „Przyjaciółka” wydawane w wybranych okresach lat 50., 60. i 70. Bazę uzupełniającą stanowiło czasopismo „Kobieta i Życie” oraz opracowania autorstwa A. Kłoskowskiej z lat 50. i F. Adamskiego z lat 60. W rekonstrukcji modeli rodziny z lat 50. i 60. zastosowałam metodę analizy treści, a w badaniach modelu rodziny z lat 70. frekwencyjno-tematyczną analizę
przekazów badanych treści oraz model komunikacyjny H. Lasswella. Teoretycznym odniesieniem analiz rodziny w okresie PRL była koncepcja rodziny w ujęciu K. Marksa, F. Engelsa i W. I. Lenina. Wyniki badań wykazały, że przekazywane treści podlegały silnemu zideologizowaniu i upolitycznieniu, osłabiały znaczenie rodziny oraz deformowały sens wartości rodzinnych. Propagowany obraz był jednostronny i zredukowany. Rodzina była traktowana jako narzędzie w służbie komunistycznego państwa. Techniki przekazu generowały poczucie psychicznego rozdarcia, niewiedzy i intelektualnego zagubienia wśród czytelniczek.
Bibliografia
Adamski, F. (1968). Modele małżeństwa i rodziny w kulturze masowej [Models of marriage and family in mass culture]. Studia Socjologiczne, 29(2), 93–109.
Adamski, F. (1969). Rola „Przyjaciółki” w kształtowaniu modelu współczesnej rodziny [The role of “Przyjaciółka” in shaping the model of the contemporary family]. Zeszyty Prasoznawcze, 3, 53–69.
Adamski, F. (1970). Modele małżeństwa i rodziny a kultura masowa [Models of marriage and family and mass culture]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Adamski, F. (1978). Konflikty małżeńskie i ich źródła na łamach „Kobiety i Życia” [Marriage conflicts and their sources in the pages of “Kobieta i Życie”]. Zeszyty Prasoznawcze, 1, 23–32.
Adamski, F. (1984). Socjologia małżeństwa i rodziny. Warszawa: PWN.
Arendt, H. (1976).The Origins of Totalitarianism. San Diego, New York, London: A Harvest Book Harcourt Brace & Company.
Boni, M. (1992). Funkcje życia domowo-rodzinnego w doktrynie komunistów polskich (1945–1950) [Functions of home and family life in the doctrine of Polish communists (1945–1950)]. In P. Łukasiewicz & A. Siciński (Eds.), Dom we współczesnej Polsce. Szkice [A house in contemporary Poland. Sketches] (pp. 99–113). Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Bren, P. & Neuburger, M. (Eds.) (2012). Communism Unwrappted. Consumption in Cold War Eastern Europe. Oxford: Oxford University Press.
Doniec, R. (2019). Między edukacją a indoktrynacją. Dobra rodziny na łamach czasopism kobiecych w Polsce lat 70. Na przykładzie czasopism „Przyjaciółka” i „Kobieta i Życie” [Between education and indoctrination. The good of the family in women’s magazines in Poland in the 70s. On the example of the magazines “Przyjaciółka” and “Kobieta i Życie”]. Pedagogika Społeczna, 74(4), 199–222.
Doniec, R. (2022). Przemiany modelu kobiety w PRL na łamach czasopism kobiecych „Przyjaciółka” i „Kobieta i Życie” [The transformation of the woman model in the People’s Republic of Poland in the women’s magazines “Przyjaciółka” and “Kobieta i Życie”]. Ateneum Kapłańskie, 178(677), 74–95.
Głowiński, M. (2009). Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe [Newspeak and sequels. Old and new sketches]. Kraków: Universitas.
Hejnicka-Bezwińska, T. (1996). Zarys historii wychowania (1944–1989). Oświata i pedagogika pomiędzy dwoma kryzysami [Outline of the history of education (1944–1989). Education and pedagogy between two crises]. Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.
Jasińska, A. & Siemieńska, R. (1980). Rola rodziny w propagowanym wzorze osobowości socjalistycznej a jej miejsce w hierarchii wartości społeczeństwa polskiego [The role of the family in the propagated model of socialist personality and its place in the hierarchy of values of Polish society].Przegląd Humanistyczny, 11/12, 77–78.
Klich-Kluczewska, B. (2017). Biopolitics and (Non)-Modernity. Population Micro-Policy, Expert Knowledge and Family in Late-Communist Poland. Acta Poloniae Historica, 115, 151–174.
Kłoskowska, A. (1959). Modele społeczne i kultura masowa [Social models and mass culture]. Przegląd Socjologiczny, 13(2), 46–71.
Kurzynowski, A. (2000). Przemiany wzorów karier zawodowych kobiet w latach 1950–1989 [Changes in patterns of professional careers of women in the years 1950–1989]. In A.Żarnowska & A. Szwarc (Eds.), Kobiety i praca. Wiek XX i XIX [Women and work. 20th and 19th century] (pp. 189–215). Warszawa: DiG.
Parsons, T. (1972). Szkice z teorii socjologicznej. Warszawa: PWN.
Szlagowska, A. (2014). Modele kobiecości i kontrola urodzeń w Polsce w latach 1945–1989 [Models of femininity and birth control in Poland in 1945–1989]. In E. Chabros & A. Klarnau (Eds.), Kobiety „na zakręcie” 1933–1989 [Women ‘on the bend’ 1933–1989] (pp. 247–260). Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej.
Sztompka, P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa [Sociology. Society analysis]. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Świda-Ziemba, H. (1998). Człowiek wewnętrznie zniewolony [An internally enslaved man]. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
Świda-Ziemba, H. (2010). Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii [Youth of the People’s Republic of Poland. Portraits of generations in the context of history]. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Wójcik, G. (2014). Emancypacja kobiet w okresie lat 60. i 70. Na łamach czasopisma „Kobieta i Życie” [Emancipation of women in the 1960s and 1970s. In the pages of the magazine “Kobieta i Życie”].Kultura Popularna, 40(2), 118–129.
Press
• “Przyjaciółka,” 20 and 25, 1950.
• “Przyjaciółka,” 5(151), 4 II 1951, p. 7, p. 13.
• “Przyjaciółka,” 6(152), 11 II 1951, p. 13.
• “Przyjaciółka,” 9(155), II 1951.
• “Przyjaciółka,” 10(156), 11 III 1951, p. 3.
• “Przyjaciółka,” 13(159), 1 IV 1951, p. 13.
• “Przyjaciółka,” 10(156), 11 III 1951, p. 3.
• “Przyjaciółka,” 18(164), 1951.
Renata Doniec
• “Przyjaciółka,” 20(166), 20 V 1951.
• “Przyjaciółka,” 22(168), 3 VII 1951, p. 5.
• “Przyjaciółka,” 7(1553), 18 II 1951, p. 3.
• “Przyjaciółka,” 13(159), 1 IV 1951, p. 13.
• “Przyjaciółka,” 18(893), 2 V 1965, p. 5.
• “Przyjaciółka,” 10(885), 7 III 1965.
• “Przyjaciółka,” 2(1399), 12 I 1975, p. 8.
• “Przyjaciółka,” 10(1407), 9 III 1975, p. 5.
• “Przyjaciółka,” 5(402), February 2, 1975, p. 7.
• “Przyjaciółka,” 5(1402), February 2, 1975, p. 3.
• “Kobieta i Życie,” 13, 1975, p. 14.
• “Kobieta i Życie,” 28, 1975.
• “Przyjaciółka,” 29(904), 18 VII 1965, p. 13.
• “Przyjaciółka,” 18(893), May 2, 1965, p. 5.
• “Przyjaciółka,” 17(892), 25 IV 1965, p. 13.
• “Przyjaciółka,” 14(889), April 4, 1965, p. 13.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 333
Liczba cytowań: 0
