Cistercian Nuns of Zarnowitz (Żarnowiec) and the Teutonic Order in the years 1309‒1454
DOI:
https://doi.org/10.12775/OM.2020.014Keywords
history, the Middle Ages, military orders, Cistercian nuns, Zarnowitz (Żarnowiec), Eastern Pomerania, Teutonic Order, conflictSAbstract
The subject of this study is an attempt to determine major matters over which direct relations between the congregation of Cistercian nuns of Zarnovitz (Pol. Żarnowiec) and the Teutonic Order, kept during its rule over Eastern Pomerania. As has been indicated, the grounds for contacts between the cloister and the Teutonic Order were established by the Grand Master or his representatives, in this case the commander of Danzig and the fish master (Fischmeister), based in Putzig. The nature of these contacts were mostly cases regarding the confirmation of borders and the purchases of property. From the point of view of the Teutonic Order, the Cistercian nuns’ cloister was in that regard strictly connected with the abbey of Oliwa. In the first half of the 15th century, a certain independence of the prioress can be seen, which is reflected in her direct contacts with the Grand Master. We do not know whether it was a manifestation of the prioress’s own initiative undertaken in regard to matters of property, or actions of the Teutonic Order, who may have wanted to loosen the actual relations of the monastery with the abbey of Oliva. Another area of mutual contacts were cases regarding the delineation of properties between the cloister and the Teutonic order and, in particular, resolving border disputes with knights. In these cases, the Teutonic Order acted as an arbitrator. A separate matter was the bestowal by the Grand Master of the right to present the parson in the parish of Putzig to the Cistercian nuns, and the intervention of the Teutonic Order’s procurator in Rome regarding the later incorporation of the parish. Alongside issues regarding confirmations of border territories and property purchases of the convent in Zarnowitz, remarks referring to the character of the relationship of the Cistercian nuns with the convent in Oliva are also formulated in this paper, in addition to the significance of the relationship in direct contacts of the prioress and the sisters with the Teutonic Order.
References
Primary sources:
Gdańsk. Archiwum Państwowe. 942 (Akta klasztoru cysterek w Żarnowcu), nos. 17a, 18, 21, 22, 47‒48, 74, 202.
Gdańsk. Archiwum Państwowe. 300,D (Akta miasta Gdańska, Dokumenty do 1814 r. i listy do 1525 r.), 45E, nos. 128, 131, 132.
Berlin. Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz. XX. HA, Ordensbriefarchiv, nos. 4665, 8310, 8780, 10052, 12579, 28213, 28271.
Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens. Vol. 3. 1447–1453. Edited by Max Toeppen. Leipzig: DunckerHumblot, 1882.
Bullarium Poloniae. Vol. 4. 1417–1431. Edited by Irena Sułkowska-Kuraś, Stanisław Kuraś, and Hubert Wajs. Romae–Lublini: Fundacja Jana Pawła II. / Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej / Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1992.
Chronica Olivensis. Auctore Stanislao abbate Olivensi. Edited by Wojciech Kętrzyński. In Monumenta Poloniae Historica, vol. 6, 310–350. Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1893.
Die Berichte der Generalprokuratoren des Deutschen Ordens an der Kurie. Vol. III. Inst. 2. 1424–1428. Edited by Hans Koeppen. Veröffentlichungen der Niedersächsischen Archivverwaltung, 29. Göttingen: VandenhoeckRuprecht, 1971.
Die Berichte der Generalprokuratoren des Deutschen Ordens an der Kurie. Vol. IV. Inst. 1. 1429–1436. Edited by Kurt Forstreuter and Hans Koeppen. Göttingen: VandenhoeckRuprecht, 1973.
Johann Lindau’s Geschichte des dreizehnjährigen Krieges. Edited by Theodor Hirsch. In Scriptores rerum Prussicarum, vol. 4, 490–637. Leipzig: Verlag von S. Hirzel, 1870.
Księga komturstwa gdańskiego. Edited by Karola Ciesielska and Irena Janosz-Biskupowa. Warszawa–Poznań–Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399–1409. Edited by Erich Joachim. Königsberg: ThomasOppermann, 1896.
Perlbach, Max. “Materiallien zur Geschichte Pommerellens hauptsächlich während der Ordenszeit.” Altpreussische Monatsschrift 40 (1903): 257–303.
Pommerellisches Urkundenbuch. Edited by Max Perlbach. Danzig, 1882.
Preußisches Urkundenbuch. Vol. II. 1309–1335. Edited by Max Hein and Erich Maschke. Königsberg: Gräfe und Unzer, 1939.
Preußisches Urkundenbuch. Vol. III. Inst. 1. 1335–1341. Edited by Max Hein. Königsberg: Gräfe und Unzer, 1944.
Preußisches Urkundenbuch. Vol. III. Inst. 2. 1342–1345. Edited by Hans Koeppen. Marburg: N. G. Elwert Verlag, 1958.
Preußisches Urkundenbuch. Vol. V. Inst. 1. 1352–1356. Edited by Klaus Conrad. Marburg: N. G. Elwert Verlag, 1969.
Preußisches Urkundenbuch. Vol. VI. Inst. 1. 1362–1366. Edited by Klaus Conrad. Marburg: N. G. Elwert Verlag, 1986.
Regesta Historico-Diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525. Pars I. Vol. 1. 1198–1454. Edited by Erich Joachim and Walther Hubatsch. Göttingen: VandenhoeckRuprecht, 1948.
Regesta Historico-Diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525. Pars I. Vol. 3. 1511–1525. Edited by Erich Joachim and Walther Hubatsch. Göttingen: VandenhoeckRuprecht, 1973.
Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1786. Edited by Joseph Maria Canivez. Vol. 3. ab anno 1262 ad annum 1400. Louvain: Bureaux de la Revue, 1935.
Secondary sources:
Biskup, Marian. “Das Verhältnis des Deutschen Ordens zu den anderen Orden in Preußen.” In Ritterorden und Kirche im Mittelalter, edited by Zenon Hubert Nowak, 61–79. Ordines militares Colloquia Torunensia Historica IX. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1997.
Biskup, Marian. “Średniowieczna sieć klasztorów w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach (do r. 1525).” Zapiski Historyczne 64, no. 1 (1999): 35–61.
Biskup, Marian. Trzynastoletnia wojna z zakonem krzyżackim 1454–1466. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Biskup, Marian, and Andrzej Tomczak. Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w. I. Rozmieszczenie własności ziemskiej. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1955.
Borkowska, Małgorzata. Legenda żarnowiecka. Gdańsk: Oficyna Czec, 1999.
Borkowska, Małgorzata. “Początki i koniec cysterskiej przynależności klasztoru w Żarnowcu.” In Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, edited by Andrzej Marek Wyrwa, Antoni Kiełbasa, and Józef Swastek, 873–882. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004.
Bruski, Klemens. “Dziedzice z Rzucewa i Osłonina w XIV i XV wieku.” In Krzyżowcy, kronikarze, dyplomaci, edited by Błażej Śliwiński, 9–21. Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza 4. Gdańsk–Koszalin: Wydawnictwo Miscellanea, 1997.
Bruski, Klemens. “Krokowa i okolice w średniowieczu.” In Dzieje Krokowej i okolic, edited by Andrzej Groth, 9–32. Gdańsk: Wydawnictwo “Marpress”, 2002.
Bruski, Klemens. Lokalne elity rycerstwa na Pomorzu Gdańskim w okresie panowania zakonu krzyżackiego. Studium prozopograficzne. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2002.
Bruski, Klemens. “Opactwa cystersów w Oliwie, Pelplinie i Byszewie – ich miejsce w dziejach Pomorza.” Studia Pelplińskie 18 (1987): 24–27.
Bruski, Klemens. “Puck w czasach krzyżackich.” In Historia Pucka, edited by Andrzej Groth, 77–84. Gdańsk: Wydawnictwo “Marpress”, 1998.
Czarciński, Ireneusz. “Polityka zakonu krzyżackiego wobec korporacji religijnych i świeckich.” In Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, edited by Zenon Hubert Nowak, 111–122. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 86/3. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1995.
Dąbrowski, Kazimierz. Rozwój wielkiej własności ziemskiej klasztoru cysterek w Żarnowcu od XIII do XVI wieku. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1970.
Dekański, Dariusz A.. “W sprawie narodowości i chronologii opatów oliwskich w pierwszej połowie XIV wieku.” Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1 (175) (1987): 109–117.
Dekański, Dariusz A. “Z dziejów opactwa cysterskiego w Oliwie ze szczególnym uwzględnieniem problematyki zmian majątkowych w latach 1308–1342.” In Ludzie, władza, posiadłości, edited by Jan Powierski and Błażej Śliwiński, 25–52. Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza 1. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1994.
Domańska, Hanna. Żarnowiec. Wrocław: Ossolineum, 1977.
Eberl, Immo. Die Zisterzienser. Geschichte eines europäischen Ordens. Stuttgart: Jan Thorbecke Verlag, 2002.
Franz, Walther. “Das Benediktinerinnenkloster St. Marien zu Königsberg”. Altpreußische Forschungen 11 (1934): 168–187.
Frydrychowicz, Romuald. Geschichte der Cistercienserabtei Pelplin und ihre Bau- und Kunstdenkmäler. Düsseldorf: L. Schwann, 1907.
Grzegorz, Maksymilian. Pomorze Gdańskie pod rządami zakonu krzyżackiego w latach 1308–1466. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2007.
Grzegorz, Maksymilian. Struktura administracyjna i własnościowa Pomorza Gdańskiego pod rządami zakonu krzyżackiego w latach 1309–1454. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
Grzegorz, Maksymilian. “Zabiegi instytucji kościelnych z terenu Pomorza Gdańskiego o zachowanie swych przywilejów i dóbr w okresie panowania zakonu krzyżackiego w latach 1309–1454.” Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Studia Historyczne 4 (1994): 58–61.
Heckmann, Dieter. Amtsträger des Deutschen Ordens in Preußen und in den Kammerballeien des Reiches (oberste Gebietiger, Komture, Hauskomture, Kumpane, Vögte, Pfleger, Großschäffer). Accessed 08. 10. 2020. http://www.hiko-owp.eu/wp-content/uploads/2015/11/Amtstr%C3%A4ger-DO-Preu%C3%9Fen.pdf
Kasiske, Karl. Das Deutsche Siedelwerk des Mittelalters in Pommerellen. Königsberg: Kommissionsverlag Gräfe und Unzer, 1938.
Kubicki, Rafał. “Przywileje na młyny w dobrach cysterek w Żarnowcu (Świecino 1406 r., Wierzchucino 1516 r.).” In Dzierżawcy, literaci, posłowie, edited by Błażej Śliwiński, 291–300. Studia z Dziejów Średniowiecza 16. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2011.
Kujot, Stanisław. Kto założył parafie w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej? Studium historyczne. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1903.
Kujot, Stanisław. Opactwo pelplińskie. Pelplin: author’s own publication, 1875.
Kurek, Jolanta. “Klasztory cysterek-benedyktynek w Chełmnie, Toruniu i Królewcu od średniowiecza do czasów potrydenckich. Powiązania i cechy wspólne.” Studia Pelplińskie 37 (2006): 295–317.
Kurek, Jolanta. “Obserwancja zakonna toruńskich cysterek-benedyktynek w latach 1311–1632.” In Sanctimoniales. Zakony żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku), edited by Andrzej Radzimiński, Dariusz Karczewski, and Zygmunt Zyglewski, 105–126. Bydgoszcz–Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010.
Kwiatkowski, Stefan. “Mniszki toruńskie i chełmińskie w 1453 roku w świetle korespondencji Zakonu Niemieckiego.” In Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Czacharowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, edited by Roman Czaja and Janusz Tandecki, 173–177. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1996.
Kwiatkowski, Stefan. “Powstanie i rozwój krzyżackich koncepcji przywództwa religijnego w Prusach.” In Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, edited by Zenon Hubert Nowak, 137–148. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 86/3. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1995.
Neitmann, Klaus. Der Hochmeister des Deutschen Ordens in Preußen – ein Residenzherrscher unterwegs. Untersuchungen zu den Itineraren der Deutschordenshochmeister im 14. und 15. Jahrhundert. Veröffentlichungen aus den Archiven Preußischer Kulturbesitz 30. Köln–Wien: Böhlau Verlag, 1990.
Neitmann, Klaus. Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen 1230–1449. Studien zur Diplomatie eines spätmittelalterlichen deutschen Territorialstaates. Neue Forschungen zur brandenburg-preußischen Geschichte 6. Köln–Wien: Böhlau Verlag, 1986.
Niess, Ulrich. Hochmeister Karl von Trier (1311–1324). Stationen einer Karriere im Deutschen Orden. Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens 47. Marburg: Elwert Verlag, 1992.
Oliński, Piotr. “Między zakonem krzyżackim a mieszczaństwem pruskim. Uwagi o klasztorach żeńskich w wielkich miastach pruskich.” In Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, edited by Andrzej Marek Wyrwa, Antoni Kiełbasa, and Józef Swastek, 883–897. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004.
Oliński, Piotr. “Motywy fundacji klasztorów przez zakon krzyżacki w Prusach w świetle dokumentów fundacyjnych (ze szczególnym uwzględnieniem dokumentów fundacyjnych żeńskiego klasztoru benedyktyńskiego w Królewcu i klasztoru augustianów-eremitów w Chojnicach).” In Kancelarie krzyżackie: stan badań i perspektywy badawcze: materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Malbork, 18–19 X 2001, edited by Janusz Trupinda, 191–209. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2002.
Oliński, Piotr. “Umowy modlitewne mniszek z klasztorów benedyktynek-cysterek w państwie zakonu krzyżackiego.” In Memoria viva: studia historyczne poświęcone pamięci Izabeli Skierskiej (1967–2014), edited by Grażyna Rutkowska and Antoni Gąsiorowski, 221–231. Warszawa–Poznań: Instytut Historii PAN, 2015.
Schultz, Franz. Geschichte der Kreise Neustadt und Putzig. Danzig: Danziger Allgemeinen Zeitung, 1907.
Sikora, Franciszek. “Początki klasztoru cysterek w Żarnowcu.” Zapiski Historyczne 48, no. 1–2 (1983): 7–29.
Szczur, Stanisław. “Traktat pokojowy Kazimierza Wielkiego z zakonem krzyżackim z 1343 r.” Zapiski Historyczne 56, no. 4 (1991): 7–43.
Śliwiński, Józef Piotr. Cystersi z Łekna – Oliwy – Pelplina od połowy XII do XV wieku / The Cistersians from Łekno – Oliwa – Pelplin since the middle of the 12th until the 15th century. Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej UWM, 2014.
Śliwiński, Józef. Zakon krzyżacki a cystersi z Oliwy i Pelplina. Niepublikowane źródła z pierwszej połowy XV w. (korespondencja). Nowe Miscellanea Historyczne 4, Pomorze 1. Warszawa: Wydawnictwo NDAP, 1999.
Wyrwa, Andrzej Marek. Opactwa cysterskie na Pomorzu. Zarys dziejów i kultury. Poznań: Patria Polonorum / Księgarnia św. Wojciecha 1999.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
CC BY ND 4.0. The Creator/Contributor is the Licensor, who grants the Licensee a non-exclusive license to use the Work on the fields indicated in the License Agreement.
Stats
Number of views and downloads: 546
Number of citations: 0