The religious identity of the Teutonic Order Bailiwick of Utrecht, 1560–2006
DOI:
https://doi.org/10.12775/OM.2018.009Keywords
history, military orders, Early Modern and Modern History, Teutonic Order, Calvinism, Aristocratic Distinction, Charity, NetherlandsAbstract
The radical amendments to its statutes in 2006 notwithstanding, the Teutonic Order Bailiwick of Utrecht is still defined by its Protestant outlook and its roots in ancient nobility, an identity that dates back nearly four centuries. Between 1615 and 1640, despite having remained Catholic over a remarkably long period, it had broken with the central order in Germany, becoming an institution for Reformed, married noblemen. The admission requirements were four noble quarters and membership of the Reformed church. In this way, the order fitted seamlessly within the structures of the Dutch Republic. In the revolutionary period after 1795, the order sought to survive by keeping a low profile. In 1811 Napoleon dissolved the Bailiwick. After the restoration of Dutch independence, this measure was reversed by King William I. In the new kingdom, adherence to the old admission criteria demarcated the old nobility not only from the new aristocracy, but also from the old Catholic nobility in the South. After the rupture of the kingdom in 1830 and the introduction of the liberal constitution in 1848 – which introduced a parliamentary system, abolished the rights of the aristocracy and brought equality of religions – the Protestant nobility assumed a leading role in the defence of traditional values. Into this picture fits the reinforced Protestant identity of the Bailiwick of Utrecht. In the twentieth century, this identity expressed itself through the increasing importance of its donations policy.
References
PRIMARY SOURCES:
Arnhem. Gelders Archief. 568 Archief Familie Van Goltstein, inv. no. 193.
The Hague. Nationaal Archief. 2.01.21, inv. no. 906 no. 9.
Paris. Archives Nationales. AFIV inv. no. 530, doss. 4129, no. 79.
Utrecht. Archief Ridderlijke Duitsche Orde – Nieuw Archief (From 1811), inv. no. 3, bijlage 3, inv. no. 31; inv. no. 54–2, p. 20, 184, 191, 370, 460; inv. no. 54–3, p. 49, 53–54; inv. no. 54–5; inv. no. 54–6, p. 1–3, 34; inv. no. 93; inv. no. 104, art. 36–7, also p. 11; inv. no. 157–6; inv. no. 190, 56, inv. no. 191–2 (1925, 1935, 1950).
Utrecht. Archief Ridderlijke Duitsche Orde – Nieuw Archief (From 1811). no inv. number: Akte van Statutenwijziging Ridderlijke Duitsche Orde, Balije van Utrecht, (2006), art. 8–2a, p. 4, xxxiii; Statuut van de Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht, art. 3, 15; Jaarrekeningen Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht (1968–2005), 5–8, 13–14; Koopakte tussen Ministerie van Financiën Dienst der Domeinen en Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht betreffende Overdracht commandeurswoning Springweg, 15 January 1993; Copieën betrekking hebbende op de overgang van Hofpoort naar Springweg, (1986–1995).
Utrecht. Archief Ridderlijke Duitsche Orde – Oud Archief (1200–1811), inv. no. 8; inv. no. 11–3, fol. 64 and 135; inv. no. 11–4, fol. 374–375; inv. no. 19; inv. no. 131; inv. no. 192; inv. no. 199; inv. no. 337.
Utrecht. Het Utrechts Archief. 233 Staten van Utrecht, inv. no. 234–92 Derde serie van de resoluties (sept–dec. 1760); inv. no. 1146 Lappen-notulen van het Provinciaal Bestuur, (1796–1798), 4.
Archieven der Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht. Vol. 1. Edited by Jan Jacob de Geer van Oudegein. Utrecht: Kemink, 1871.
Wapenboek der Ridders van de Duitsche Orde Balije van Utrecht sedert 1581. Edited by Willem Jan d’ Ablaing van Giessenburg. The Hague: Van Doorn, 1871.
SECONDARY SOURCES:
Arnold, Udo, and Bernhard Demel. “Die kalvinistische Ballei Utrecht.” In 800 Jahre Deutscher Orden. Ausstellung des Germanischen Nationalmuseums Nürnberg in Zusammenarbeit mit der Internationalen Historischen Kommission zur Erforschung des Deutschen Ordens, edited by Udo Arnold and Gerhard Bott, 252–257. Gütersloh: Bertelsmann, 1990.
Arnold, Udo, and Maike Trentin–Mayer. Deutscher Orden 1190–2000. Ein Führer durch das Deutschordensmuseum in Bad Mergentheim. Bad Mergentheim: Deutschordensmuseum, 2004.
Berg, Johannes Theodorus Jozef van den. De toegang tot het Binnenhof. De maatschappelijke herkomst van de Tweede Kamerleden 1849–1970. Bussum: Van Holkema en Warendorf, 1983.
Blok, Lodewijk. Stemmen en kiezen. Het kiesstelsel in Nederland in de periode 1814–1850. Groningen: Wolters–Noordhoff / Egbert Forsten, 1987.
Boogman, Johan Christiaan. Rondom 1848. De politieke ontwikkelingen van Nederland 1840–1858. Bussum: Unieboek, 1978.
Bruin, Cornelis Johannes. “Een verloren zaak. Adel als persoonlijke verdienste in het Koninkrijk der Nederlanden.” In De bloem der natie. Adel en patriciaat in de Noordelijke Nederlanden, edited by Johan Aalbers and Maarten Roy Prak, 141–164. Meppel–Amsterdam: Boom, 1987.
Bruin, Cornelis Johannes. “Honderd jaar Johanniter Orde in Nederland. De heroprichting van een middeleeuwse orde.” In Honderd jaar Johanniter Orde in Nederland 1909–2009, edited by Monda Heshusius, Johanna Maria van Winter, and Kees Bruin, 35–41. Zwolle: Waanders, 2009.
Bruin, Renger E. de. Bedreigd door Napoleon. De Ridderlijke Duitsche Orde, Balije van Utrecht, 1753–1838. Hilversum: Verloren, 2012.
Bruin, Renger E. de. “Een protestants adelsbolwerk in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Het herstel van de Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht in 1815.” In Belg en Bataaf. De wording van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, edited by Frank Judo and Stijn Van de Perre, 205–224. Antwerpen: Polis, 2015.
Bruin, Renger E. de. “Eine gelungene Neuordnung. Die Ballei Utrecht des Deutschen Ordens, 1753–1795“ Ordines Militares Colloquia Torunsia Historica. Yearbook for the Study of the Military Orders 21 (2016): 189–220.
Bruin, Renger E. de. “Hidden in the Bushes: The Teutonic Order of the Bailiwick of Utrecht in the 1780–1806 Revolutionary Period.” In The Military Orders. Vol. 5, Politics and Power, edited by Peter Edbury, 349–361. Farnham, Surrey: Ashgate, 2012.
Bruin, Renger E. de. “The narrow escape of the Teutonic Order Bailiwick of Utrecht, 1811–1815” In The Military Orders. Vol. 6.2, Culture and Conflict in Western and Northern Europe, edited by J. Schenk and M. Carr, 222–232. London–New York: Routledge, 2017.
Brusse, Paul, and Wijnand Wilhelmus Mijnhardt. Towards a New Template for Dutch History: De-urbanization and the Balance between City and Countryside. Translated by Beverly Jackson. Zwolle: Waanders, 2011.
Demel, Bernhard. “Die Deutschordensballei Utrecht in der Reichs- und Ordensüberlieferung von der frühen Neuzeit bis in die Zeit Napoleons.“ In Unbekannte Aspekte der Geschichte des Deutschen Ordens, edited by Bernhard Demel, 9–122. Vienna–Cologne–Weimar: Böhlau, 2005.
Daalder, Hans. “The Netherlands: Opposition in a Segmented Society.” In Political Oppositions in Western Democracies, edited by Robert Alan Dahl, 199–236. New Haven–London: Yale University Press, 1966.
Dronkers, Jaap, and Huibert Schijf. “Van de publieke naar de culturele of economische sector? Een vergelijking tussen de Nederlandse adel en het patriciaat in de twintigste eeuw.” Virtus. Jaarboek voor adelsgeschiedenis 11 (2004): 104–117.
Dronkers, Jaap, Auke Huistra, and Yme Kuiper. “Hoe ‘adellijk’ is de adel in het huidige Nederland? Antropologische en sociologische kanttekeningen bij de in 2005 gehouden enquête onder de Nederlandse adel.” Virtus 13 (2006): 44–61.
Eijnatten, Joris van, and Fred van Lieburg. Nederlandse religiegeschiedenis. Hilversum: Verloren, 2005.
Erbacher, Hermann. “Die Evangeliche Landeskirche in Baden.” In Die unierten Kirchen, edited by John Webster Grant, 118–138. Die Kirchen der Welt 10. Stuttgart: Evangelisches Verlagswerk, 1973.
Fabius, F.J.W. De Ridderlijke Duitsche Orde van verleden tot heden. Utrecht: School voor de Grafische Vakken te Utrecht, 1961.
Forclaz, Bertrand. Catholiques au défi de la Réforme. La coexistence confessionnelle à Utrecht au XVIIe siècle. Paris: Honoré Champion, 2014.
Frijhoff, Willem. Embodied Belief: Ten Essays on Religious Culture in Dutch History. Hilversum: Verloren, 2002.
Investment behaviour, political change and economic growth in the Netherlands 1780–1920. Research project NWO (2017–2023). Gelderblom, O.C. Last modified 2018. Accessed 9 April 2018. https://www.nwo.nl/onderzoek-en-resultaten/onderzoeksprojecten/i/74/28074.html
Geraerts, Jaap. Patrons of the Old Faith. The Catholic Nobility in Utrecht and Guelders c. 1580–1702. Leiden: Brill, 2018.
Gietman, Conrad. “Katholieke adel in een protestants gewest, 1621–1795” In Adel en ridderschap in Gelderland. Tien eeuwen geschiedenis, edited by Coen O.A. Schimmelpenninck van der Oije and Jacob Donkers, 177–209. Zwolle: WBooks, 2013.
Grögor–Schiemann, Daniela. Die Deutschordensballei Utrecht während der Reformationszeit: die Landkommende zwischen Rebellion und Staatsbildung. Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens 68. Weimar: VDG, 2015.
Hildebrandt, Franz-Rheinhold. “Die Evangelische Kirche der Union.” In Die unierten Kirchen, edited by John Webster Grant, 29–105. Die Kirchen der Welt 10. Stuttgart: Evangelisches Verlagswerk, 1973.
Hobsbawm, Eric J., and Terence O. Ranger. The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
Houkes, Annemarie. “Het succes van 1848. Politiek in de Aprilbeweging.” In Staf en storm. Het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland in 1853, edited by Jurjen Vis and W. Janse, 87–104. Hilversum: Verloren, 2003.
Irgang, Winfried. “Johann Caspar von Ampringen (20.3.1664–9.9.1684).“ In Die Hochmeister des Deutschen Ordens 1190–1994, edited by Udo Arnold, 227–235. Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens 40. Marburg: N.G. Elwert Verlag, 1998.
Israel, Jonathan I. The Dutch Republic. Its Rise, Greatness and Fall. Oxford: Oxford University Press, 1998.
Janssens, Paul. “De politieke invloed van de adel in het Koninkrijk der Nederlanden.” In Staats- en Natievorming in Willem I’s Koninkrijk (1815–1830), edited by C.A. Tamse and Els Witte, 98–121. Brussel: VUB Press, 1992.
Kamen, Henry. The Duke of Alba. New Haven–London: Yale University Press, 2004.
Kaplan, Benjamin J. Calvinists and Libertines. Confession and Community in Utrecht 1578–1620. Oxford: Clarendon Press, 1995.
Kaplan, Benjamin J. Divided by Faith. Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. Cambridge MA: Harvard University Press, 2007.
Kennedy, James C. A Concise History of the Netherlands. Cambridge: Cambridge University Press, 2017.
Koch, Jeroen. Koning Willem I, 1772–1843. Amsterdam: Boom, 2013.
Kuiper, Yme. Adel in Friesland 1780–1880. Groningen: Wolters–Noordhoff, 1993.
Lijphart, Arend. The Politics of Accommodation: Pluralism and Democracy in the Netherlands. Berkeley: University of California Press, 1968.
Meulen, Dik van der. Koning Willem III 1817–1890. Amsterdam: Boom, 2013.
Meuwissen, Daantje. Gekoesterde traditie: de portretreeks met de landcommandeurs van de Utrechtse Balije van de Ridderlijke Duitsche Orde. Hilversum: Verloren, 2011.
Moes, Jaap. Onder aristocraten: over hegemonie, welstand en aanzien van adel, patriciaat en andere notabelen in Nederland, 1848–1914. Hilversum: Verloren, 2012.
Mol, Johannes A.,“Deutschherren und Johannitter im Bistum Utrecht und ihre Pfarreien.“ In Rittenorden und Kirche im Mittelalter, edited by Zenon Hubert Nowak. Ordines Militares. Colloquia Torunensia Historica IX, 113–127. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1997.
Mol, Johannes A. “The Hospice of the German Nobility. Changes in the Admission Policy of the Teutonic Knights in the Fifteenth Century.” In Mendicants, Military Orders and Regionalism in Medieval Europe, edited by Jürgen Sarnowsky, 115–130. Aldershot: Ashgate, 1999.
Mol, Johannes A. “Trying to survive. The Military Orders in Utrecht, 1580–1620.” In The Military Orders and the Reformation. Choices, State Building and the Weight of Tradition, edited by Johannes A. Mol, Klaus Militzer, and Helen Nicholson, 181–208. Hilversum: Verloren, 2006.
RDO Balije van Utrecht. Ridderlijke Duitsche Orde. Last modified 2018. Accessed 21 February 2018. http://www.rdo.nl/
Reyebeau, Marc. Een Geschiedenis van België. 6th ed. Tielt: Lannoo, 2006.
Schaller, Theo. “Die Pfälzische Landeskirche.“ In Die unierten Kirchen, edited by John Webster Grant, 106–117. Die Kirchen der Welt 10. Stuttgart: Evangelisches Verlagswerk, 1973.
Schimmelpenninck van der Oije, Coen O.A. “De Ridderschappen in Noord en Zuid, 1815–1830.” Bulletin Trimestriel/Driemaandelijks Bulletin (de l’/van de) Association de la Noblesse du Royaume de Belgique/Vereniging van de Adel van het Koninkrijk België 276, (octobre/oktober 2013): 24–33.
Smeth van Alphen, F.F. de, A.P. Kruydenberg, E. Blankevoort, and T. von Bönninghausen tot Herinkhave. “Adel in Nederland: niet meer zichtbaar, wel merkbaar. Resultaten van de enquête onder leden van de Nederlandse adel, november 2005.” Virtus. Jaarboek voor Adelsgeschiedenis 13 (2006): 7–43.
Schrier, Gerard van der, and Rob Groenland. “A reconstruction of 1 August 1674 thunderstorms over the Low Countries.” Natural Hazards and Earth System Sciences 17 no. 2 (2017): 157–170.
Stapel, Rombert J. “Onder dese ridderen zijn oec papen. De priesterbroeders van de Duitse Orde in de balije Utrecht (1350–1600).” Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis 11 (2008): 205–248.
Stapel, Rombert J. “Power to the Educated?. Priest-brethern and their Education, Using Data of the Utrecht Bailiwick of the Teutonic Order, 1350–1660.” In The Military Orders. Vol. 5, Politics and Power, edited by Peter Edbury, 337–348. Farnham, Surrey: Ashgate, 2012.
Täubl, Friedrich. Der Deutsche Orden im Zeitalter Napoleons. Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens 4. Bonn: Wissenschaftliches Archiv, 1966.
Tammes, Klaas C. Frederik Louis Willem baron van Brakell van den Eng. Biografie van een landbouwpionier. Ommeren: Arend Datema Instituut, 2015.
Valkenburg, Cornelis Constantijn van. “Adelsbeleid sedert 1813.” In De Hoge Raad van Adel: geschiedenis en werkzaamheden, edited by Matthias Adriaan Beelaerts van Blokland et al., 55–73. The Hague: Staatsuitgeverij, 1966.
Verséwel de Witt Hamer, Thomas J. Geloven verplicht. Een elite-onderzoek baar ridderlijke orden in het Koninkrijk der Nederlanden (1965–2015). The Hague: Nederlandsche Leeuw, 2017.
Vey Mestdagh, J.H. de. De Utrechtse Balije der Duitse Orde. Ruim 750 jaar geschiedenis van de Orde in de Nederlanden. Utrecht–Alden Biesen, 1988.
Vogelzang, Fred. “Adel op de pastorie. Aristocratische huwelijken van predikanten in de negentiende eeuw.” Virtus 24 (2017): 129–149.
Vogt, Hermann. “Die kleinen Unionen in Deutschland.“ In Die unierten Kirchen, edited by John Webster Grant, 139–150. Die Kirchen der Welt 10. Stuttgart: Evangelisches Verlagswerk, 1973.
Vos, Maarten Jan Hoe Duits was de Duitsche Orde? Duitse edellieden in het kapittel van de Balije van Utrecht, 1815–1946. Research report, 2016.
Vries, Jan de. “Searching for a Role: The Economy of Utrecht in the Golden Age of the Dutch Republic.” In Masters of Light. Dutch Painters in Utrecht during the Golden Age, edited by Joneath A. Spicer and Lynn Federle Orr, 49–59. New Haven: Yale University Press, 1997.
Witte, Els. “De constructie van België 1828–1847.” In Nieuwe Geschiedenis van België. Vol. 1, 1830–1905, edited by Els Witte, 213–226. Tielt: Lannoo, 2005.
Wolleswinkel, Egbert J. Nederlands Adelsrecht. Wettelijke adeldom als historisch gegroeid instituut. The Hague: Nederlandsche Leeuw, 2012.
Wüst, Marcus. Studien zum Selbstverständnis des Deutschen Ordens im Mittelalter. Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens 73. Weimar: VDG, 2013.
Yasuhira, Genji. “Civic Agency in the Public Sphere. Catholics’ Survival Tactics in Utrecht, 1620s–1670s.” PhD Dissertation, Tilburg University, 2019.
Zanten, Jeroen van. Koning Willem II, 1792–1849. Amsterdam: Boom, 2013.
Zuidervaart, Huib J. Ridders, Priesters en Predikanten in Schelluinen. De geschiedenis van een Commanderij van de Ridderlijke Duitsche Orde, Balije van Utrecht. Hilversum: Verloren, 2013.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
CC BY ND 4.0. The Creator/Contributor is the Licensor, who grants the Licensee a non-exclusive license to use the Work on the fields indicated in the License Agreement.
Stats
Number of views and downloads: 831
Number of citations: 0
