Die Domkapitel und Bischöfe im Ordensland Preussen: Ideologie, Religiosität und Kirchenreform anhand der Bildlichen Quellen
DOI:
https://doi.org/10.12775/OM.2018.007Keywords
art history, the Middle Ages, military orders, Teutonic Order, Prussia, spirituality, bishops, iconographyAbstract
The Chapters and Bishops of the Teutonic State in Prussia: Ideology, Religiosity and the Church Reform on the Basis of Pictorial Sources
The paper focuses on the Church elite in Prussia in the context of the formation and development of the common religious identity in the region through the material sources (work of art). In the historic studies there is still no comprehensive research on the spirituality of high clergy and their activity for the shaping and controlling of the lay-people religiosity (popular religion). In the discussion on the inner spiritual model of canons and bishops as well as on the church reform and promotion of the devotio moderna, not only the written archive basis, but also the iconographic (pictorial) sources have to be analyzed. The author shows on the several examples of artworks (both of official and private use) the possibilities of exploitation medieval images in the study on the individual religious needs and exclusive practice of canons (especially: the decoration of private books and the images in the closed oratories and cloister chambers) and on the propaganda threads, realized as external testimony of religious attitudes, medium of self-presentation and visualization of ecclesiastical ideology in the liturgical spaces of Prussian cathedrals (Marienwerder (Kwidzyn), Konigsberg (Kaliningrad), Kulmsee (Chełmża), Frauenburg (Frombork)) and bishop’s seats (Heilsberg (Lidzbark Warmiński)).
References
PRIMARY SOURCES:
Codex Gertrudianus / Psalterium Egberti. Zugegriffen am 8. November 2018. http://www.librideipatriarchi.it/en/egberts-psalter-codex-gertrudianus/
Toruń, Biblioteka Uniwersytecka, Rps: 3/I, 9/I, 38/III, 31/III, 35/III, 48/III, 52/III, 75/III.
Codex Diplomaticus Prussicus. Urkunden-Sammlung zur ältern Geschichte Preusens aus dem Königl. Geheimen Archiv zu Königsberg nebst Regesten. Bd. III. Herausgegeben von Johannes Voigt. Königsberg: Gebrüdern Vornträger, 1848.
“Die pomesanischen Diözesansynoden.” Pastoralblatt für die Diözese Ermland 30, H. 3 (1898): 50–59.
Jan z Kwidzyna. “Prolog do Expositio symboli apostolorum.” Herausgegeben von Marian Borzyszkowski. Textus et studia. Historiam theologiae in Polonia excultae spectantia II/2 = Materiały do historii teologii średniowiecznej w Polsce 2, 5–38. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1974.
Johannes Marienau. “Sermo in. conc. prov. Elbingensi (Potentia patris regat…).” Herausgegeben von Otto Günther. In Otto Günther, “Eine Predigt vom preußischen Provinzialkonzil in Elbing 1427 und die Ermahnung des Carthäusers.” Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins 59 (1919): 69–111 (Quellenedition: 94–111).
Johannes Marienwerder. “Das Leben der seligen Dorothea von Preussen.” Nach der deutschen Lebensbeschreibung des Johannes Marienwerders in neuerer Schriftsprache herausgegeben von Franz Hipler, Zeitschrift für die Geschichte und Alterstumskunde Ermland 10 (1894): 297–504.
Johannes Marienwerder. Liber de festis Magistri Johannes Marienwerder. Offenbarungen der Dorothea von Montau. Herausgegeben von Annelise Triller, unter Mitwirkung Ernst Borchert, nach Vorarbeiten von Hans Westpfahl. Köln–Weimar–Wien: Böhlau, 1992.
Johannes Marienwerder. Septililium Beatae Dorotheae Montovensis auctore Joanne Marienwerder. Herausgegeben von Franciscus Hipler. Bruxelles: Analecta Bollandiana, 1885.
Johannes Marienwerder. Vita Dorotheae Montoviensis Magistri Johannis Marienwerder. Herausgegeben von Hans Westpfahl, unter Mitwirkung Anneliese Triller. Köln–Graz: Böhlau, 1964.
Johannes Merkelin. Liber de instructione simplicium sacerdotium. Tl. 1–2. Herausgegeben von Marian Borzyszkowski. Textus et studia. Historiam theologiae in Polonia excultae spectantia XII/1–2. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1982.
Urkundenbuch des Bisthums Culm. Bd. I, Das Bisthum unter dem Deutschen Orden 1243–1466. Herausgegeben von Carl Peter Woelky. Neues Preussisches Urkundenbuch. Westpreussischer Theil, II. Abtheilung: Urkunden der Bisthümer, Kirchen und Klöster I. Danzig: Commissionsverlag von Theodor Bertling, 1885.
SECONDARY SOURCES:
Bielak, Włodzimierz. Devotio moderna w polskich traktatach duszpasterskich powstałych do połowy XV wieku. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2002.
Biskup, Radosław. Das Domkapitel von Samland (1285–1525). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2007.
Borzyszkowski, Marian. “Wczesny humanizm w Czechach a devotio moderna.” Rezension von Frühhumanismus. Seine Entwicklung in Böhmen und deren europäische Bedeutung für die Kirchenreformbestrebungen im 14. Jahrhundert von Edouard Winter. Studia Warmińskie 4 (1967): 359–362.
Borzyszkowski, Marian. “Problematyka filozoficzna i teologiczna w twórczości Jana z Kwidzyna (1343–1417).” Studia Warmińskie 5 (1968): 111–199.
Borzyszkowski, Marian. “Problematyka filozoficzna i teologiczna w twórczości Jana z Kwidzyna (1343–1417). Dokończenie.” Studia Warmińskie 6 (1969): 85–171.
Borzyszkowski, Marian. “Komentarz do Prologu Expositio Symboli Apostolorum Jana z Kwidzyna.” In Jan z Kwidzyna. “Prolog do Expositio symboli apostolorum,” herausgegeben von Marian Borzyszkowski. Textus et studia. Historiam theologiae in Polonia excultae spectantia II/2 = Materiały do historii teologii średniowiecznej w Polsce 2, 39–61. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1974.
Chodyński, Antoni Romuald. “Epitafium Bartholomeusa Boreschowa, ok. poł. XV w.” In Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku 25 czerwca – 12 września 2010 roku. Bd. 1, Katalog wystawy, herausgegeben von Barbara Pospieszna, 192–193. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Chodyński, Antoni Romuald. “Portret czy wizerunek paradygmatyczny. Forma i symbolika epitafium Bartholomeusa Boreschowa z około połowy XV wieku.” Studia Zamkowe 6 (2012): 27–43.
Czyżak, Marta. “Medieval manuscripts as ego-documents on examples of the prayer book of Wikbold Dobilstein and the biblical-moralistic collection of Johann Albrechtau in the 4th quarter of the 14th century.” In Editionswissenschaftliches Kolloquium 2013. Neuere Editionen der sogenannten “Ego-Dokumente” und andere Projekte in den Editionswissenschaften, herausgegeben von Helmut Flachenecker, Janusz Tandecki und Krzysztof Kopiński. Publikacje Niemiecko-Polskiej Grupy Dyskusyjnej do Spraw Edycji Źródeł 7, 18–25. Toruń: Towarzystwo Naukowe, 2015.
Czyżak, Marta. “Interdyscyplinarne prace badawcze nad Katalogiem rękopisów średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu.” In: Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu, herausgegeben von Juliusz Raczkowski und Monika Jakubek-Raczkowska. Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu 2, 95–106. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2017.
Dekarli, Martin. “Henry Totting of Oyta and the Prague Nominalis Schola Communis between 1366–1409: A Preliminary Draft.” In The First Decades of Prague University: Transforming Intellectual Space in 14th Century Central Europe, herausgegeben von Jan Odstrčilík, Francesca Battista, und Riccardo Burgazzi, 53–70. Prague: Karolinum Press, 2016.
Dethlefsen, Richard. Die Domkirche in Königsberg i. Pr. nach ihrer jüngsten Wiederherstellung. Berlin: Wasmuth, 1912.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen. Bearbeitet von Johannes Heise. Bd. 11, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Marienwerder östlich der Weichsel. Danzig: Commissions-Verlag, 1898.
Die Domkapitel des Deutschen Ordens in Preußen und Livland. Herausgegeben von Radosław Biskup und Mario Glauert. Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Beiheft 17. Münster: Aschendorff, 2004.
Die „Neue Frömmigkeit“ in Europa. Herausgegeben von Marek Derwich und Martial Staub. Veröffentlichungen der Max-Planck-Institut für Geschichte 205. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2004.
Domasłowski, Jerzy. “Dwa przedstawienia średniowiecznego traktatu teologicznego w pomorskim malarstwie ściennym.” Rocznik Olsztyński 16 (1989): 271–292.
Domasłowski, Jerzy. “Gotyckie malowidła ścienne krużganku zamku biskupiego w Lidzbarku Warmińskim i ich europejski kontekst.” In Zamek malowany. Ratunkowe prace konserwatorskie krużganków zamku lidzbarskiego, herausgegeben von Janusz Cygański, 35–59. Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur, 2011.
Dygo, Marian. “O kulcie maryjnym w Prusach Krzyżackich w XIV–XV wieku.” Zapiski Historyczne 52, H. 2 (1987): 5–36.
Gerwing, Manfred. “…state in fide vera, viriliter agite, omnia vestra in caritate fiant. Zum dreifachen Weg im Malogranatum.” In Die „Neue Frömmigkeit“ in Europa, herausgegeben von Marek Derwich und Martial Staub. Veröffentlichungen der Max-Planck-Institut für Geschichte 205, 85–110. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2004.
Glauert, Mario. Das Domkapitel von Pomesanien (1284–1527). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2003.
Grabowska-Lysenko, Alicja. “Ikonografia bł. Doroty z Mątów Wielkich.” In Kwidzyńska rekluza. Uniwersalne i regionalne przejawy kultu bł. Doroty z Mątów, herausgegeben von Janusz Hochleitner, 175–194. Kwidzyn: Muzeum w Kwidzynie, 2014.
Günther, Otto. “Eine Predigt vom preußischen Provinzialkonzil in Elbing 1427 und die Ermahnung des Carthäusers.” Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins 59 (1919): 69–111.
Head, Thomas. “Art and Artifice in Ottonian Trier.” Gesta 36, H. 1 (1997): 65–82.
Helms, Simon. Luther von Braunschweig. Der Deutsche Orden in Preußen zwischen Krise und Stabilisierung und das Wirken eines Fürsten in der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts. Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens 67. Marburg: N. G. Elwert Verlag, 2009.
Hess, Cordelia. Heilige machen im spätmittelalterlichen Ostseeraum. Die Kanonisationsprozesse von Birgitta von Schweden, Nikolaus von Linköping und Dorothea von Montau. Europa im Mittelalter. Abhandlungen und Beiträge zur historischen Komparatistik 11. Berlin: De Gruyter, 2008.
Hipler, Franz. Bibliotheca Warmiensis oder Literaturgeschichte des Bistums Ermland. Bd. 1, Abriss der Ermländischen Literaturgeschichte nebst dem Spicilegium Copernicanum. Monumenta Historiae Warmiensis IV. Braunsberg–Leipzig: Eduard Peter, 1872.
Jäggi, Carola. “Ravenna in the Sixth Century: the Archaeology of Change”. In Ravenna. Its Role in Earlier Medieval Change and Exchange, herausgegeben von Judith Herrin und Jinty Nelson, 87–109. London: University of London, Institute of Historical Research, 2016.
Jakubek-Raczkowska, Monika. “Amoris saggitae et spicula. Cielesne aspekty mistyki bł. Doroty z Mątów – próba reinterpretacji.” Studia Elbląskie 15 (2014): 165–187.
Jakubek-Raczkowska, Monika. “Mentis oculos levavit. Obrazowe aspekty mistyki Doroty z Mątów.” Studia Elbląskie 14 (2013): 289–306.
Jakubek-Raczkowska, Monika. „Tu ergo flecte genua tua.” Sztuka a praktyka religijna świeckich w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego do połowy XV wieku. Pelplin: Bernardinum, 2014.
Jakubek-Raczkowska, Monika, und Juliusz Raczkowski. “Średniowieczny wystrój zespołu Wielkiego Refektarza na Zamku Średnim w Malborku.” In Wielki Refektarz na Zamku Średnim w Malborku. Dzieje – wystrój – konserwacja, herausgegeben von Janusz Trupinda, 41–80. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Jarzebowski, Marc. Die Residenzen der Preußischen Bischöfe bis 1525. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2007.
Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Herausgegeben von Marta Czyżak, unter Mitwirkung von Monika Jakubek-Raczkowska und Arkadiusz Wagner. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2016.
Krajniak, Radosław. “Prałaci kapituły katedralnej w Chełmży w okresie krzyżackim (do 1466r.).” In Kościół i duchowieństwo w średniowiecznej Polsce i na obszarach sąsiednich, herausgegeben von Radosław Biskup und Andrzej Radzmiński. Ecclesia clerusque temporibus medii aevi 3, 73–117. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
Krajniak, Radosław. Duchowieństwo kapituły katedralnej w Chełmży do 1466 roku: studium prozopograficzne. Toruń–Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2013.
Krajniak, Radosław. “Z badań nad biografiami członków warmińskiej kapituły katedralnej w pierwszym okresie jej funkcjonowania (do połowy XIV wieku).” Zapiski Historyczne 80, H. 1 (2015): 65–83.
Krzyżaniakowa, Jadwiga. “Henryk Totting z Oyty i jego prascy uczniowie.” Roczniki Historyczne 61 (1995): 87–109.
Kwiatkowska, Wiesława. “Średniowieczna biblioteka klasztoru franciszkanów w Toruniu.” Folia Toruniensia 1 (2000): 9–30.
Kwiatkowski, Stefan. Klimat religijny w diecezji pomezańskiej u schyłku XIV wieku i w pierwszych dziesięcioleciach XV wieku. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 84/1. Toruń: Towarzystwo Naukowe, 1990.
Kwiatkowski, Stefan. Zakon Niemiecki w Prusach a umysłowość średniowieczna. Scholastyczne rozumienie prawa natury a etyczna i religijna świadomość krzyżaków do około 1420 r. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1998.
Kwiatkowski, Stefan. “Wpływ doktryny Jana Taulera na hagiograficzną sylwetkę Doroty z Mątowów w piśmiennictwie Jana z Kwidzyna.” In Balticum. Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII–XVII wieku ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, herausgegeben von Zenon Hubert Nowak, 189–196. Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego, 1992.
Labuda, Adam S. “Malarstwo tablicowe państwa krzyżackiego drugiej połowy XIV wieku.” In Jerzy Domasłowski, Alicja Karłowska-Kamzowa, und Adam S. Labuda, Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, 66–90. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
Majoch, Sławomir. “Rzeźba Chrystusa dźwigającego krzyż z konkatedry w Chełmży. Forma i funkcja.” Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu 12 (2003): 72–91.
Mentzel-Reuters, Arno. Arma spiritualia: Bibliotheken, Bücher und Bildung im Deutschen Orden. Beiträge zum Buch- und Bibliothekswesen 47. Wiesbaden: Harrassowitz, 2003.
Mentzel-Reuters, Arno. “Preußische Diözesanstatuten und Reformen im Deutschen Orden.” In Von der Ordnung zur Norm: Statuten in Mittelalter und Früher Neuzeit, herausgegeben von Gisela Drossbach, 55–70. Paderborn: Schöningh, 2010.
Nechutová, Jana. “Reform- und Bußpreidger von Waldhauser bis Hus.” In Kirchliche Reformimpulse des 14./15. Jahrhunderts in Ostmitteleuropa, herausgegeben von Winfried Eberhard und Franz Machilek, 239–254. Köln–Weimar–Wien: Böhlau, 2006.
Nowiński, Janusz. Ars Eucharistica. Idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej. Warszawa: Neriton, 2000.
Oliński, Piotr. “Bücherliste aus dem Inventar des St. Elisabeth-Hospitals in Danzig. Analyse eines Quellenfragments.” In Quellen kirchlicher Provenienz. Neue Editionsvorhaben und aktuelle EDV-Projekte, herausgegeben von Helmut Flachenecker und Janusz Tandecki, 161–171. Toruń: Towarzystwo Naukowe, 2011.
Paravicini, Werner. Die Preußenreisen des europäischen Adels. Tl. I. Beihefte der Francia 17/I. Sigmaringen: Deutsches Historisches Institut Paris, 1988.
Päsler, Ralf. “Ein neuer Textzeuge des ‘Granum Sinapis’ aus der Königsberger Dombibliothek.” Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur 136 (2007): 58–67.
Pilecka, Elżbieta. “Splendor władzy w średniowiecznej rezydencji biskupów warmińskich.” In Sztuka w kręgu władzy. Materiały LVII Ogólnopolskiej Sesji Naukowej SHS poświęconej pamięci Profesora Szczęsnego Dettloffa (1987–1961) w 130 rocznicę urodzin, Toruń 13–15 listopada 2008, herausgegeben von Elżbieta Pilecka und Katarzyna Kluczwajd, 53–75. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2009.
Pospieszna, Barbara. “Z piasku i popiołu Kegin unser libin frouwin bilde. Sztuka mozaiki w państwie zakonnym w Prusach.” In Monumentalna figura Madonny na kościele NMP w Malborku. Konteksty historyczne, artystyczne i konserwatorskie, herausgegeben von Janusz Hochleitner, 95–110. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2015.
Raczkowski, Juliusz. “Die Marien-Aussage der Chorausstattung des Doms zu Königsberg/Pr. vor dem Hintergrund der Ideologie des Deutschen Ordens in Preußen.” In Terra Sanctae Mariae. Mittelalterliche Bildwerke der Marienverehrung im Deutschordensland Preußen, herausgegeben von Gerhard Eimer, Ernst Gierlich, Matthias Müller, und Kazimierz Pospieszny. Kunsthistorische Arbeiten der Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen 7, 119–135. Bonn: Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen, 2009.
Raczkowski, Juliusz. “Malowidła ścienne w katedrze w Kwidzynie, 4 ćw. XIV w.” In Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku 25 czerwca – 12 września 2010 roku. Bd. 1, Katalog wystawy, herausgegeben von Barbara Pospieszna, 167. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2010.
Raczkowski, Juliusz. “Medieval murals recently uncovered in the chamber above the gate of the castle of the chapter of the diocese of Pomesania in Kwidzyn: Preliminary analysis: iconography, style, dating and functional role of the chamber.” Ordines Militares Colloquia Torunensia Historica. Yearbook for the Study of the Military Orders 22 (2017): 287–304.
Raczkowski, Juliusz. Monumentalne zespoły kolegium apostolskiego na terenie dawnego państwa zakonnego w Prusach. Pelplin: Bernardinum, 2013.
Raczkowski, Juliusz. “Późnogotyckie malowidła w górnym chórze katedry kwidzyńskiej.” Studia Zamkowe 2 (2006): 185–204.
Raczkowski, Juliusz. “Problematyka konserwatorska malowideł w chórze katedry w Kwidzynie w kontekście historycznym oraz w świetle najnowszych odkryć.” In Studenci o konserwacji. Materiały III Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków, Toruń, 22–24 lutego 2001 r., herausgegeben von Tomasz Korzeniowski, 151–164. Toruń: Koło Naukowe Studentów Konserwacji Dzieł Sztuki UMK, 2001.
Radzimiński, Andrzej. “Z dziejów kształtowania i organizacji kapituł krzyżackich, Inkorporacje pruskich kapituł katedralnych do zakonu krzyżackiego.” In Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, herausgegeben von Zenon Hubert Nowak. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 86/3, 123–135. Toruń: Towarzystwo Naukowe, 1995.
Rode, Herbert. “Die Chorschrankenmalereien des Kölner Domes als Abbild des Sacrum Imperium.” Kölner Domblatt 6–7 (1952): 20–38.
Rychterová, Paulína. “Konzepte der religiösen Erziehung der Laien in spätmittelalterlichen Böhmen. Einige Überlegungen zur Debatte über die sog. böhmische Devotio moderna.” In Kirchliche Reformimpulse des 14./15. Jahrhunderts in Ostmitteleuropa, herausgegeben von Winfried Eberhard und Franz Machilek, 219–238. Köln–Weimar–Wien: Böhlau, 2006.
Samerski, Stefan. “Dorothea und kein Ende. Zur Prozess- und Kultgeschichte der hl. Dorothea von Montau.” In Cura animarum. Seelsorge im Deutschordensland Preussen, herausgegeben von Stefan Samerski, 200–216. Köln–Weimar–Wien: Böhlau, 2013.
Seńko, Władysław, und Adam Ludwik Szafrański. “Mateusz z Krakowa i jego dzieło,” In Mateusza z Krakowa Opuscula theologica dotyczące spowiedzi i komunii, herausgegeben von Władysław Seńko und Adam Ludwik Szafrański. Textus et studia. Historiam theologiae in Polonia excultae spectantia II/1 = Materiały do historii teologii średniowiecznej w Polsce 1, 9–232. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1974.
Šmahel, František. “The Faculty of Liberal Arts 1367–1419.” In František Šmahel, Die Prager Universität im Mittelalter / The Charles Univeristy in the Midlle Age. Gesammelte Aufsätze / Selectet Studies. Education and Society in the Middle Ages and Renaissance 28, 213–315. Leiden–Boston: Brill, 2007.
Sumowski, Marcin. “Jan Marienau biskup chełmiński (1416–1457).” Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3/273 (2011), 501–519.
Thérel, Marie-Louise. À l’origine du décor du portail occidental de Notre-Dame de Senlis: Le triomphe de la Vierge-Église. Sources historiques, littéraires et iconographiques. Paris: ed. Du C.N.R.S, 1984.
Wenta, Jarosław. Studien über die Ordensgeschichtsschreibung am Beispiel Preußens. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2000.
Westpfahl, Hans. “Beichtbüchlein des Deutschen Ordens.” In Acht Jahrhunderte Deutscher Orden in Einzeldarstellungen. Festschrift für Marian Tumler, herausgegeben von Klemens P. Wieser. Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens 1, 241–268. Bad Godesberg: Verlag Wissenschaftliches Archiv, 1967.
Winter, Edouard. Frühhumanismus. Seine Entwicklung in Böhmen und deren europäische Bedeutung für die Kirchenreformbestrebungen im 14. Jahrhundert. Berlin: Akad. Verlag, 1964.
Żankowski, Ryszard. “Badania i rekonstrukcja wyglądu oraz treści przedstawień zniszczonych dekoracji malarskich z końca XIV wieku w krużgankach.” In Marcin Kozarzewski, Ryszard Żankowski und Adam Szweda, Polichromie krużganków zamku w Lidzbarku Warmińskim, 57–113. Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur, 2016.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
CC BY ND 4.0. The Creator/Contributor is the Licensor, who grants the Licensee a non-exclusive license to use the Work on the fields indicated in the License Agreement.
Stats
Number of views and downloads: 409
Number of citations: 0
