Pieśń i gra obrzędowa „Zelman” u Oskara Kolberga i innych. Materiały i interpretacje
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud101.2017.09Słowa kluczowe
etnohistoria, gra obrzędowa, folklor, Oskar Kolberg, legenda, pieśń obrzędowa, stosunki etniczne, ZelmanAbstrakt
W XIX wieku Oskar Kolberg zapisał i udokumentował na Rusi ponad dziesięć wersji pieśni ludowej i gry obrzędowej znanej pod nazwą „Zelman”. Można je interpretować z dwóch perspektyw: historycznej i mitologicznej. W pierwszym przypadku ich kontekstem jestlegenda odzierżawieniucerkwi prawosławnych przez Żydów, natomiast w drugim ujęciu Zelman wiązany jest z bóstwami starożytnej mitologii. Badacze, jak M. Hruszewski, od dawnaodrzucali wszelkie powiązania między pieśnią i obrzędem „Zelman” a Zelmanem Wolfowiczem, który żył w XVIII wieku w Drohobyczu. Ich zdaniem, opowieść o przejmowaniuświątyń przez Żydów jest jedynie legendą.Autor artykułu przedstawia społeczne, religijne i polityczne tło tej legendy i analizuje jej związek z„haijówką”, obrzędem wielkanocnym, oraz omawia wersje legendy, pieśni i zabawy, które istnieją do dnia dzisiejszego.Tradycję tęuznał za część trwałej spuścizny ukraińsko-polsko-żydowskiej, którado dziś zachowała swoje znaczenieBibliografia
Antyborzec, E. (215). Monografie regionalne Oskara Kolberga. Założenia i realizacja. Poznań: Instytut im. Oskara Kolberga.
Bartmiński, J. (1990). Folklor – język – poetyka. Wrocław-Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Beauvois, D. (2016). Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie, 1793-1914 (przeł. K. Rutkowski). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej.
Bilous, V. (2000). Etnografični doslidžennâ na zahidnoukraïns’kih zemlâh u tretijčverti XIX st. Lwów: Institut narodoznavstva NAN Ukraїni.
Cieślikowski, J. (1985). Wielka zabawa. Folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Czubala, D. (2014). Polskie legendy miejskie. Studium i materiały. Katowice: Thesaurus Silesiae.
Davidûk V. (2010a). Ïde, їdeZelman (do pitannâ genezi odnogo igrowogo personaža), Фol’kloristični Зošiti, 13, 54-59. Pozyskano z http://archive.nbuv:gov.ua/portal/soc_gum/Fz/2010_13/2.pdf.
Davidûk, V. (2010b). Narodna mifologijâ Ukraїnciv: pohodžennâ golovnih persona iv v svitlipaleontologiї, Narodoznawči Зošiti, 1-2, 94-113. Pozyskano z http://nz.ethnology.lviv.ua>archiv/2010-1-2/16.pdf.
Dołęga-Chodakowski, Z. (1967). O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem (1818). W: Tenże. O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem oraz inne pisma i listy (oprac. J. Maślanka). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Engelking, A. (2012). Kołchoźnicy: antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Franko, I. (1895). Najnowsze prądy w ludoznawstwie, Lud, 1, 4-16.
Gajkowa, O. (1976). Ruś Czerwona Oskara Kolberga. W: Ruś Czerwona, cz. I (DWOK, t. 56), V-XXV. Wrocław-Poznań: PTL.
Gloger, Z. (1903). Encyklopedia staropolska ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo P. Laskauer i W. Babicki.
Gogol, M. (2002). Taras Bulba (przeł. A. Ziemny, posłowie J. Tazbir). Warszawa: Czytelnik.
Herodot, (1954). Dzieje (przeł. i opracował S. Hammer). Warszawa: Czytelnik.
Homa, A. (2015). Dawne zwyczaje i obrzędy weselne wsi Wyszatyce (pow. Przemyśl) w pamięci jej mieszkańców, Twórczość Ludowa, nr 3-4, 19-22.
Hruszewskij (Gruševs’kij), M. (1922). Istoriâ Ukraїni – Rusi, t. VIII, č. II, Kijów: Viden.
Kolberg, O. (1877). Wielkie Księstwo Poznańskie, cz. III. W: DWOK, t. 11 (1963). Wrocław-Poznań: PTL.
Kolberg, O. (1882). Pokucie, cz. I. W: DWOK, t. 29 (1962). Wrocław-Poznań: PTL.
Kolberg, O. (1890). Chełmskie, cz. I. W: DWOK, t. 33 (1964). Wrocław-Poznań: PTL.
Kolberg, O. (1891). Przemyskie (wydał I. Kopernicki). W: DWOK, t. 35 (1964). Wrocław-Poznań: PTL.
Kolberg, O. (1907). Wołyń. Obrzędy, melodie, pieśni (wydał J. Tretiak przy współudziale S. Fischera i F. Szopskiego). W: DWOK, t. 36 (1964). Wrocław-Poznań: PTL.
Kolberg, O. (1976). Ruś Czerwona, cz. I (z rękopisów oprac. W. Kuraszkiewicz, B. Linette, M. Tarko). W: DWOK, t. 56. Wrocław-Poznań: PTL.
Kolber, O. (1994). Podole (z rękopisów opracowała D. Pawlak, red. tekstów gwarowych W. Kuraszkiewicz), W; DWOK, t. 47. Wrocław-Poznań: PTL.
Kolberg, O. (2004). Chełmskie. Suplement do t. 33 i 34 (oprac. E. Miller i B. Linette). W: DWOK, t. 82. Poznań: PTL i Instytut im. O. Kolberga.
Krzywicka, R. (1891). Gry i zabawy ludowe w Rościszewie, Wisła, 5 (3), 552-588.
Legenda obarendeiudeâmicerkwej na Ukraine – shatsky. (2016). Pozyskano z http://shatsky.livejournal.com/18811.html.
Lubicz-Czerwiński, I. (1816). Rys dziejów kultury i oświecenia Narodu Polskiego, od wieku X do końca XVII, we 2 częściach. Przemyśl.
Miller, E. (1995). Kolbergowskie metody zbierania i wydawania tekstów ludowych w świetle rękopisów. W: L. Bielawski, K. Dadak-Kozicka, K. Lesień-Plachecka (red.), Oskar Kolberg. Prekursor antropologii kultury (s. 15-36). Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
Miller, E. (2004). Chełmskie Oskara Kolberga. W: O. Kolberg, Chełmskie. Suplement do t. 33 i 34 (s. V-LXVI), DWOK, t. 82, Poznań: PTL i Instytut im. O. Kolberga.
Pan Zelman (2015). Pozyskano z https:www.youtube.com/watch?V=eSABO34/sVc.
Piasecki, E. (1932). Zabawy i gry ludowe w Polsce, W: Wiedza o Polsce, t. III, Etnografia Polski (s. 335-344). Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza o Polsce”.
Reszetucha, W. (1930). O znaczeniu i pochodzeniu haiłki „Zelman”. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, t. 10, 11-14.
Serczyk W. A. (1974). Tzw. „Ziemie ruskie” w działalności badawczej Oskara Kolberga. Prace Etnograficzne, z. 7 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, CCCLXXV), 21-33.
Serczyk W. (2001). Historia Ukrainy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Skrukwa, A. (2008). Pokucie Oskara Kolberga. W: A. Skrukwa i A. Kustro (oprac). Oskar Kolberg, Pokucie. Suplement do tomów 29-32 (V-XLIX), DWOK, t. 81. Poznań: Instytut im. Oskara Kolberga.
Stecûk, O. (2013). Legenda pro drogobic’kogo upira, Nezaležnij kulturologičnij časopis, 71. Pozyskano z http:// ji.lviv.ua>n71texts/Legendaprodrohobupyra.htm.
Szulc, K. (1880). Mythyczna historia polska i mythologia słowiańska. Poznań.
Tazbir, J. (2002). Posłowie. W: M. Gogol. Taras Bulba (s. 145-169), Warszawa: Czytelnik.
Tokarska-Bakir, J. (2004). Żydzi u Kolberga. W: J. Tokarska-Bakir. Rzeczy mgliste. Eseje i studia (s. 49-72). Sejny: Wydawnictwo „Pogranicze”.
Trudy EtnografičeskogootdelaImperatorskagoobŝestvalûbitelejestestvoznaniâ, antropologii i etnografii pri Moskovskom universitete, kn. 7, Moskva 1886.
Wiadomości…(1833). Wiadomości o Zborowie, Czasopismo Naukowe od Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Wydawane, 6 (1), 70-96.
Wszystko o co chcielibyście, ale wstydzicie się zapytać. Pozyskano z http://www.olejow.yoyo.pl/readarticl...article_id=152.
Vasilenko, V. (2004). Kul’tura Ukraїni. Džerel’ni materiali. Fol’klor. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wylęgała, A. (2013). Badacz z Polski na Ukrainie: problemy metodologiczne, Przegląd Socjologii Jakościowej, 9 (4), 140-149.
Zaleski, W. (Wacław z Oleska) (1833). Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego. Lwów.
Zawadzki, W. (1869). Obrazy Rusi Czerwonej. Poznań.
Zbyr, I. (2014). Oskar Kolberg i jogo zbirnik „Pokuttâ”, Lwów: L’vivs’kij nacional’nij universitet imieni Ivana Franka.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 383
Liczba cytowań: 0