Sprawa przywrócenia Trybunału Koronnego w 1774 roku
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2022.003Słowa kluczowe
Trybunał Koronny, sejm 1773–1775, Stanisław August, Adam Poniński, konfederacjaAbstrakt
Funkcjonowanie Trybunału Koronnego zostało przerwane w marcu 1769 r. i pozostawał on bezczynny przez kolejne pięć i pół roku z powodu trwającej konfederacji barskiej, a następnie rozpoczęcia się sejmu rozbiorowego. Sprawa wznowienia prac tej instytucji została podniesiona w maju 1774 r. z inicjatywy Stanisława Augusta i była elementem rozgrywki między monarchą a marszałkiem konfederacji sejmowej Adamem Ponińskim, dzierżącym z tego tytułu władzę sądowniczą. Autor artykułu dokonał analizy znanych mu redakcji projektu konstytucji o Trybunale Koronnym, pokazując przy tym kierunek ewolucji zawartych w niej koncepcji, oraz omówił przebieg dyskusji na forum delegacji sejmowej. Następnie przedstawił rywalizację monarchy z Ponińskim o podział kompetencji między jurysdykcję trybunalską a konfederację, toczącą się w drugiej połowie czerwca, i rolę, jaką w wydarzeniach tych odegrał Otto Magnus von Stackelberg.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych
Archiwum Publiczne Potockich: rkp 313/8.
Zbiór Popielów: rkp 123, 303.
Biblioteka Jagiellońska: rkp 6666.
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie: rkp 660, 672, 728, 734, 736, 799, 856, 3863, 3870.
Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie: rkp 321.
Starodruki
„Gazeta Warszawska”, 1774, nr 49, 18 VI.
Protokół albo opisanie zaszłych czynności na delegacji od stanów Rzeczypospolitej na sejmie extraordynaryjnym warszawskim do zawarcia traktatów z dworami wiedeńskim, petersburskim i berlińskim dnia 19 maja roku 1773 wyznaczonej, a dnia 19 marca roku 1775 zakończonej, t. 1, Warszawa 1775.
Wydawnictwa źródłowe
Correspondance inédite du roi Stanislas-Auguste Poniatowski et de Madame Geoffrin (1764-1777), wyd. Charles de Mouy, Paris 1875.
Entretiens du roi Stanislas-Auguste avec Otto Magnus von Stackelberg (1773-1775), oprac. D. Dukwicz, E. Zielińska, Warszawa 2017.
Instrukcje i reskrypty do ambasadorów rosyjskich w Rzeczypospolitej w latach 1772-1794, oprac. A. Danilczyk, J. Kordel, V. Anipiarkou, S. Łuczak, Warszawa 2019.
Kitowicz J., Pamiętniki czyli historia polska, oprac. P. Matuszewska, Warszawa 2009.
Korespondencja i gazetki rękopiśmienne Jędrzeja Kitowicza z lat 1771-1776, oprac. T. Ciesielski, S. Górzyński, F. Wolański, Warszawa 2017.
Volumina Legum, t. 3, 5, 7-8, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859-1860
Opracowania
Abramski A., Sądownictwo konfederackie w Polsce w latach 1764-1795, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1984, t. XXXVI, z. 2, s. 145-169.
Bednaruk W., Sejmiki lubelskie w okresie stanisławowskim (1764-1795), Lublin 2011.
Bednaruk W., Trybunał Koronny. Szlachecki sąd najwyższy w latach 1578-1794, Lublin 2008.
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1697-1794. Spis, oprac. A. Rachuba, P. Romaniuk, Warszawa 2004.
Deputaci Trybunału Koronnego 1578-1794. Spisy, cz. 1, oprac. H. Gmiterek, Warszawa 2017.
Deputaci Trybunału Koronnego 1578-1794. Spisy, cz. 2, oprac. D. Kupisz, Warszawa 2017.
Deputaci Trybunału Koronnego 1578-1794. Spisy, cz. 3, oprac. L. Wierzbicki, Warszawa 2017.
Deputaci Trybunału Koronnego 1578-1794. Spisy, cz. 4, oprac. W. Bondyra, Warszawa 2017.
Deputaci Trybunału Koronnego 1578-1794. Spisy, cz. 5, oprac. J. Ternes, Warszawa 2017.
Drozdowski M., Podstawy finansowe działalności państwowej w Polsce 1764-1793. Działalność budżetowa sejmu Rzeczypospolitej w czasach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, Poznań-Warszawa 2017.
Dukwicz D., „l’humanité […] m’oblige à contribuer aux progrès de l’instruction en Pologne” – czyli o kulisach ustanowienia Komisji Edukacji Narodowej, „Przegląd Historyczny”, 2018, t. CIX, nr 1, s. 73–93.
Dukwicz D., Rosja wobec sejmu rozbiorowego warszawskiego (1772-1775), Warszawa 2015.
Goyski M., Reformy Trybunału Koronnego. Studium z dziejów sądownictwa w Polsce, „Przegląd Prawa i Administracji”, 1909, t. 34.
Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich 1493-1793, Kraków 1948.
Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kraków-Warszawa 2014.
Konopczyński W., Konfederacja barska, t. 2, Poznań 2017.
Maisel W., Trybunał Koronny w świetle laudów sejmikowych i konstytucji sejmowych, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1982, t. XXXIV, z. 2, s. 73-108.
Michalski J., Problematyka reformy sądownictwa i prawa sądowego w okresie sejmu delegacyjnego lat 1767-1768, w: idem, Studia i szkice historyczne z XVIII i XIX wieku, Kraków 2020.
Michalski J., Rejtan i dylematy Polaków w dobie pierwszego rozbioru, w: idem, Studia i szkice historyczne z XVIII i XIX wieku, t. 1, Warszawa 2007.
Michalski J., Schyłek konfederacji barskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970.
Michalski J., Studia nad reformą sądownictwa i prawa sądowego w XVIII w., cz. 1, Wrocław-Warszawa 1958.
Michalski J., Wokół powrotu Karola Radziwiłła z emigracji pobarskiej, w: Studia i szkice historyczne z XVIII i XIX wieku, Kraków 2020.
Michalski J., Zagadnienie reformy sądownictwa i prawa sądowego w początkach panowania Stanisława Augusta, w: idem, Studia i szkice historyczne z XVIII i XIX wieku, Kraków 2020.
Muller W., Szczygielski W., Młodziejowski Andrzej Mikołaj h. Korab (1717-1780), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 21, red. E. Rostworowski, Wrocław-Kraków 1976, s. 428-432.
Sobczak J., Sąd konfederacji generalnej (1773-1775), „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, 1981, t. 14, z. 2, s. 65-72.
Stanek W., Konfederacje generalne koronne w XVIII wieku, Toruń 1991.
Stroynowski A., Adam Poniński – marszałek sejmu 1773-1775, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty historyczne”, 2016, t. 15, s. 133-154.
Stroynowski A., Emfiteutyczna reforma królewszczyzn, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1981, t. 33, z. 2, s. 83-99.
Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768-1770, Warszawa 1970.
Szyndler B., Stanisław Nałęcz Małachowski 1736-1809, Warszawa 1979.
Ugniewski, Media i dyplomacja. „Gazette de France” o sejmie rozbiorowym 1773-1775, Warszawa 2006.
Zielińska Z., Poniński Adam h. Łodzia (1732-1798), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 27, red. E. Rostworowski, Wrocław-Kraków 1983, s. 504-512.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kamil Jakimowicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 693
Liczba cytowań: 0
