O przypadku, rodzaju i związanych z nimi zjawiskach w języku polskim (po raz któryś)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2009.002Słowa kluczowe
unit of language, operation, suboperation, accommodation, case, number, genderAbstrakt
Autor przedstawia własną wizję zjawisk fleksyjnych lub związanych z fleksją w języku polskim w zakresie kategorii przypadka oraz liczby w ich odniesieniu do rodzaju gramatycznego.Do głównych tez autora należy zaprezentowana przez niego motywacja klasycznego ujęcia trójrodzajowego rzeczowników w liczbie pojedynczej i znanego ujęcia dwurodzajowego rzeczowników w liczbie mnogiej ([umowny] rodzaj męskoosobowy i [umowny] rodzaj niemęskoosobowy). Szczególnym przedmiotem zainteresowania autora jest to, co uznaje on za osobną „operację” (w sensie przyjętym w jego pracach) zastępowania, w pewnych okolicznościach pragmatycznych, „męskoosobowego” mianownika liczby mnogiej rzeczowników (wraz z przydawkami) mianownikiem „niemęskoosobowym”, a co jest znane w literaturze pod nazwą „pejoratywności” lub „deprecjatywności”. Autor, w ślad za Bobrowskim, oponuje przeciwko wprowadzaniu odpowiedniego nowego parametru fleksyjnego dla rzeczowników polskich, choćby tylko męskich mających znaczenie osobowe (koncepcja Bienia i Saloniego). Autor precyzuje klasę operandów tej operacji oraz jej status funkcjonalny (jako należący zasadniczo do „funkcji poetyckiej”, a więc pragmatycznej), nazywając całość łacińskim terminem ludicrativus. W artykule opisane zostały różne inne „operacje” i „suboperacje” jakoś związane z rodzajem, a także z pluralizacją, szczególnie w odniesieniu do imion własnych (głównie osobowych), z uwzględnieniem specyfiki ludicrativu w zastosowaniu do tej kategorii. Osobno i dość szczegółowo omówione zostały zjawiska dotyczące grup z liczebnikiem; m.in. podany został wstępny opis grup z liczebnikiem tzw. zbiorowym przy singulariach tantum, takich jak potomstwo, rodzeństwo.
Bibliografia
BIEŃ J., SALONI Z., 1982, Pojęcie wyrazu morfologicznego i jego zastosowanie do opisu fleksji polskiej (wersja wstępna), Prace Filologiczne XXXI, s. 31–45.
BOBROWSKI I., 2005, Rodzaj gramatyczny rzeczownika a jego liczba, Język Polski LXXXV, s. 83–89.
BOBROWSKI I., 2006, Jeszcze o rodzaju gramatycznym rzeczownika, Polonica XXVI–XXVII, s. 231–243.
BOBROWSKI I., 2006a, Pejoratywizacja, in: I. Bobrowski, K. Kowalik (eds.), Od fonemu do tekstu, Kraków: Lexis, s. 89–93.
BOGUSŁAWSKI A., 1978, Towards an operational grammar, Studia Semiotyczne VIII, s. 29– 90. [Polish transl. by R. Gozdawa-Gołębiowski: Preliminaria gramatyki operacyjnej, Polonica XIII, 1989, s. 163–223].
BOGUSŁAWSKI A., 1986, Accusative singular operations on Polish nouns, in: R. D. Brecht, J. S. Levine (eds.), Case in Slavic. Studies Dedicated to the Memory of Roman Jakobson, Columbus: Slavica Publishers, s. 152–169.
BOGUSŁAWSKI A., 1995, Bilingual general purpose dictionary. A draft instruction with commentaries, in: J. Wawrzyńczyk (ed.), Bilingual Lexicography in Poland. Theory and Practice, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW, s. 15–55.
BOGUSŁAWSKI A., 1997, On the puzzling ‘puzzled can’ in wh-questions, Journal of Pragmatics 29, s. 439–455.
BOGUSŁAWSKI A., 1998, O negacji w konstrukcjach z czasownikiem chcieć, in: E. Jędrzejko (ed.), Nowe czasy, nowe języki, nowe (i stare) problemy, Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, s. 105–127.
BOGUSŁAWSKI A., 1998a, Nochmals zu Genitiv und Akkusativ in russischen verneinten Verbalphrasen, Die Welt der Slaven 1, s. 1–32.
BOGUSŁAWSKI A., 1999, Spostponować prefigując. O polskiej substandardowej operacji „sr-”, in: J. Wawrzyńczyk (ed.), Semiosis Lexicographica 1, Warszawa, s. 7–12.
BOGUSŁAWSKI A., 2007, A Study in the Linguistics-Philosophy Interface, Warszawa: BEL Studio.
BOGUSŁAWSKI A., 2007a, Przyjacioły jak sokoły. Rzecz o tym, jak Polacy bawią się fleksją, in: M. Barański, Z. Trzaskowski (eds.), Preteksty, teksty, konteksty, Kielce: Akademia Świętokrzyska.
GŁOWACKI J., 2003, Szkolne kłopoty z rodzajem gramatycznym rzeczownika, Język Polski LXXXIII, s. 312–315.
GRZEGORCZYKOWA R., LASKOWSKI R., WRÓBEL H., 1998, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia [wyd. II], Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
ŁAZIŃSKI M., 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
ŁUCZYŃSKI E., 2004, Czy ustalanie rodzaju gramatycznego rzeczownika należy uzależniać od liczby?, Język Polski LXXXIV, s. 315–316.
MAŃCZAK W., 1956, Ile jest rodzajów w języku polskim?, Język Polski XXXVI, s. 116– 121.
OBRĘBSKA A., 1925/1946, Od archaizmu do nowej formy językowej, Język Polski X, 6, s. 161–170. [Repr. in: K. Budzyk (ed.), Stylistyka teoretyczna w Polsce, Warszawa 1946: Książka, s. 208–220. (The author: A. Obrębska-Jabłońska). Quotations after the 1946 edition.].
SALONI Z., 1988, O tzw. formach nieosobowych męskoosobowych we współczesnej polszczyźnie, Biuletyn PTJ XLI, s. 155–156.
SALONI Z., 1992, Co istnieje, a co nie istnieje we fleksji polskiej?, Prace Filologiczne XXXVII, s. 75–87.
SALONI Z., 2007, O rodzaju gramatycznym rzeczowników typu eminencja, Przegląd Humanistyczny LI, s. 211–217.
ZALIZNJAK A. A., 1964, K voprosu o grammatičeskich kategorijach roda i oduševlennosti v sovremennom russkom jazyke, Voprosy jazykoznanija 4, s. 25–40.
ZALIZNJAK A. A., 1967, Russkoe imennoe slovoizmenenie, Moskva: Nauka.
ZARON Z., 2004, Aspekty funkcjonalne polskiej kategorii rodzaju. Charakterystyka fleksyjna, Warszawa–Puńsk: Wydawnictwo Aušra
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1305
Liczba cytowań: 0