Tradycja apostolska w ujęciu Tertuliana

Abstract

U autorów epoki poapostolskiej przekaz nauczania ewangelicznego nie opiera się wyłącznie na spisanych księgach, lecz na tradycji katechetycznej. Uznano więc za miarodajny nie tylko przekaz pisany, lecz również tradycję ustną pochodzącą bezpośrednio od apostołów. Autorytet apostolski uważano za kryterium prawdziwości nauczania chrześcijańskiego. Norma doktrynalna oparta na świadectwie apostołów była równie ważna w teorii, jak i w praktyce. Jednocześnie zaczyna pojawiać się przekonanie, że „starsi” w służbie Kościoła, na mocy udzielenia im Ducha Świętego, byli ustanowionymi przez Boga stróżami nauczania apostolskiego.Począwszy od II wieku, w chrześcijaństwie kwestia tradycji5 zaczynała nabierać szczególnego znaczenia. Już Ignacy z Antiochii podkreślał potrzebę zgodności z nauką Zbawcy i Jego apostołów6. Natomiast biskup Smyrny Polikarp wspomina o „nauce przekazanej od początku”7. Wywodzi się ona od samego Chrystusa, chociaż należy przyjąć Jego Osobę „razem z Apostołami, którzy głosili nam ewangelię i prorokami, którzy zapowiedzieli przyjście Pana naszego”8. Dla Papiasza z Hierapolis9 najważniejszą rolę odgrywały przekazy ustne o charakterze historycznym, pochodzące od tych, których nazywa „starszymi” i świadkami Chrystusa Pana10. W tym ujęciu znaczącą rolę odgrywały niektóre czynniki, między innymi fakt, że już sama wiara chrześcijańska jawiła się jako doktryna oparta na ustnych przekazach objawionego depozytu. Stawiano przy tym kwestię stosunku Nowego Testamentu i tradycji. Oprócz tego istniała otwarta sfera stosunku tradycji w jej specyficznym znaczeniu i różnych „tradycji” Kościołów ówczesnej epoki. Chrześcijanie niewątpliwie zachowywali przekazy judeochrześcijańskiej gałęzi Kościoła, lecz depozyt wiary apostolskiej zderzył się ze specyficznie pojętymi „tradycjami żydowskimi”11 oraz „tradycjonalistyczną mentalnością” pogan12. Należało także sprecyzować pojęcie tradycji wobec zapędów heterodoksyjnych grup gnostyckich, głoszących na wzór religii misteryjnych, że są w posiadaniu „sekretnych przekazów”. Sami chrześcijanie zaczęli stawiać kwestię stosunku autorytetu i władzy w Kościele do niepisanej tradycji. To krótkie wyliczenie sfer związanych z tradycją daje wyobrażenie o wieloznaczności tego pojęcia. Było to popularne określenie, lecz rozumiane w najróżniejszy sposób. Świadczy o tym Nowy Testament13, a wieloaspektowość pojęcia tradycji znajduje swe odzwierciedlenie w najwcześniejszych pismach starochrześcijańskich. Już apologeta Justyn poświadcza, że pojęcie tradycji funkcjonowało w szerokim zakresie, chociaż w jego czasach nie zastrzeżono jeszcze żadnego terminu na oznaczenie autorytatywnego nauczania lub doktryny przekazanej w taki właśnie sposób14. Ważnym głosem w kwestii pojmowania tradycji były pisma Tertuliana15. Ten prawnik, mówca i praktyk życiowy w swoim pełnym oddaniu się przyjętemu i wyznawanemu ideałowi ewangelicznemu, był niewątpliwie szczery, choć widać, że był człowiekiem nie znającym w niczym umiaru i agresywnym polemistą. Stronice jego pism są przesycone bezwzględnością wobec przeciwników16. Te rysy jego twórczości sprawiły, że bardziej kładzie się nacisk na fakt, że stworzył on język teologiczny z prawdziwego zdarzenia, nadając „wielu wyrazom nowe treści”17. Tertulianowi także przypisuje się zasługę rozwijania procesu latynizacji chrześcijaństwa. Wydaje się jednak, że afrykański autor jak ewangeliczny pater familias potrafił ze skarbca Kościoła wyjmować rzeczy nowe i stare (por. Mt 13,52). W traktacie De praescriptione haereticorum Tertulian „rozwinął i uzasadnił prawnie tezy Ireneusza”18 wyłożone w III księdze Adversus haereses. Zasługą afrykańskiego autora jest również wyjaśnienie za pomocą środków wywodzących się z rzymskiej praktyki legislacyjnej istoty tradycji Kościoła.