Bazylika Grobu Pańskiego i powstanie kompleksu Haram al-Sharif w Jerozolimie
DOI:
https://doi.org/10.12775/TiCz.2021.013Słowa kluczowe
Jerozolima, bazylika Grobu Pańskiego, Kopuła na Skale, architektura, chrześcijaństwo, islam.Abstrakt
W IV wieku Jerozolima stała się miastem chrześcijańskim. Cesarz Konstantyn zbudował wspaniały kompleks Grobu Pańskiego. Na tamto miejsce zostały przeniesione wszystkie prerogatywy dawnej świątyni żydowskiej. Po zniszczeniach dokonanych przez Persów (614 r.), patriarcha Modest tylko w części mógł odbudować i odnowić tę wspaniałą świątynię. Jej opis przekazał nam Arkulf, który oglądał w 670 r. pozostałości struktur z poprzedniego okresu. W 638 r. święte miasto zostało zajęte przez kalifa Omara. W ten sposób rozpoczęła się sakralizacja Jerozolimy w tradycji islamskiej. Dla muzułmanów Jerozolima była pierwszą qibla, czyli wyznaczała kierunek modlitwy. To także miasto, do którego Mahomet odbył swoją cudowną, nocną podróż. Z tego powodu Jerozolima stała się trzecim świętym miejscem islamu, po Mekce i Medynie. Kalif Abd al-Malek (685-705) wzniósł w Jerozolimie muzułmańskie sanktuarium, rywalizujące z Mekką. Podobieństwo planu architektonicznego Haram al-Sharif i kompleksu konstantyńskiego bazyliki Grobu Pańskiego jest ewidentne. Przede wszystkim chodzi o oś, na której wzniesiono Kopułę Skały i meczet Al-Aksa. Te budowle były niejako przeciwstawione Anastazis i Martyrium konstantyńskiemu. Pod względem architektonicznym meczet Kopuły Skały jest budowlą o charakterze memoriału, tak jak rotunda Anastazis. Z kolei meczet al Aksa i Martyrium to miejsca zgromadzeń i sprawowania kultu.Bibliografia
Arkulf, De Locis Sanctis, Corpus Christianorum, Series Latina (= CCL) 175, ed. L. Bieler, Turnhout 1965, s. 183-234.
Baldi D., Enchiridion Locorum Sanctorum. Documenta S. Evangelii Loca Respicientia, Jerusalem 1982(3).
Bielawski J. (tłum. i komentarz), Koran, Warszawa 2007.
Breviarius de Hierosolyma, ed. R. Weber, CCL 175, Turnhout 1969, s. 109-112.
Brightman F.-E., Liturgies Eastern and Western, Oxford 1896.
Chronique de Michel le Syrien, Patriarche Jacobite d´Antioch (1166-1199), t. 2, ed. J.-B. Chabot, Paris 1899-1910.
Cyryl Jerozolimski, Catcheses, ed. W.K. Reischl, J. Rupp, München 1860, tłum. W. Kania, Biblioteka Ojców Kościoła 14, Kraków 2000.
Euzebiusz z Cezarei, Historia Ecclesiastica, ed. E. Schwartz, T. Mommsen, Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten Jahrhunderte (= GCS 9, 1-3): Eusebius Werke 2, 1-3, Leipzig 1903-1909, tłum. polskie A. Lisiecki, Pisma Ojców Kościoła 3, Poznań 1924 [reprint Kraków 1993].
Geyer P. (red.), Itinera Hierosolymitana saeculi III-VIII, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 39, Vindobonae 1898.
Goeje M.J. (red.), Al-Muqaddasi. Descriptio imperii moslemici, Frankfurt 1992 [reprint].
Itineraria et alia geographica, ed. E. Franceschini- R. Weber R., CCL 175, Turnhout 1965.
Iwaszkiewicz P. (red.), Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wstęp M. Starowieyski (Ojcowie Żywi 13), Kraków 1996.
Maraval P.-Díaz y Díaz M.C., Égérie. Journal de voyage (Itinéraire), Sources Chrétiennes (= SCh) 296, Paris 1982.
Prokopiusz z Gazy, De aedificiis Justinian, ed. D. Roques, E. Amato, J. Schamp, Constructions de Justinien, Alessandria 2011.
Sokrates Scholastyk, Historia Ecclesiastica, ed. G.C. Hansen, GCS (Neue Folge 1), Berlin 1995, tłum. S. Kazikowski, Warszawa 1972.
Sozomen, Historia Ecclesiastica, ed. J. Bidez, G. Hansen, GCS 50, Berlin 1960, tłum. S. Kazikowski, Warszawa 1989.
Tarchnischvili M. (red.), Le grand lectionnaire de l’Église de Jérusalem (Ve -VIIIe), t. 1-2, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 188-189, Louvain 1959-1960.
Teodoret z Cyru, Historia Ecclesiastica, ed. A.-J. Festugiere, SCh 306, Paris 1983.
Theophanis chronographia, ed. C. de Boor, Lipsiae 1883.
Abd al-Ati H., Spojrzenie w islam, Łódź - Białystok 1993.
Ahmad S.M., Al-Maqdisi, w: Dictionary of Scientific Biography, t. 9, New York 1970-1980, s. 88-89.
Armstrong K., Jerozolima. Miasto trzech religii, Warszawa 2000.
Avni G., From Hagia Polis to al-Quds. The Byzantine Islamic Transition in Jerusalem, w: Unearthing Jerusalem. 150 years of Archaeological Research in the Holy City, ed. Galor K., Avni G., Winona Lake 2011, s. 391-402.
Bagatti B., Gerusalemme e Betlemme negli antichi mosaici, „La Terra Santa” 39 (1963), s. 101-105.
Bagatti B., Il tempio di Gerusalemme dal II all’VIII secolo, Rzym 1962.
Barnes T.D., Constantine and Eusebius, Cambridge 1981.
Benin S.D., Commandments, Covenants, and the Jews in Aphrahat, Ephrem, and Jacob of Sarug, w: Approaches to Judaism in medieval times (Brown Judaic Studies 54), t. 1, red. Blumenthal D.R., Chico-California 1984, s. 135-156.
Bielawski J., Koran. Święta księga islam, „Literatura na Świecie” 6 (1977), s. 5-9.
Blair S., What Is the Date of the Dome of the Rock?, w: Bayt al-Maqdis, part I, red. J. Raby, J. Johns, Oxford 1992, s. 59-87.
Brunelli R., Storia di Gerusalemme (Oscar storia 45), Milano 1992.
Chitty D.J., A pustynia stała się miastem… Wprowadzenie do dziejów monastycyzmu w Egipcie i Palestynie pod panowaniem chrześcijańskim (Źródła Monastyczne 45), Kraków - Tyniec 2008.
Cohen M.R., What was the Pact of ‘Umar? A literary-historical study, „Jerusalem Studies in Arabic and Islam” 23 (1999), s. 129-130.
Collins B.A., Al-Muqaddasi. The Man and His Work. With Selected Passages Translated from the Arabic, Ann Arbor 1974.
Comier Ph., O odwiecznym Koranie, „Communio” 4 (1992), s. 82-88.
Dov-Goitein S., The Historical Backgrund of the Erection of the Dome of the Rock, „Journal of the American Oriental Society” 70 (1950), s. 104-108.
Ess van J., Abed al-Malik and the Dome of the Rock. An Analysis of some Texts, w: Bayt al-Maqdis, part I, red. J. Raby, J. Johns Oxford 1992.
Gatti Perer M.L.-Pizzolato L.F. (red.), La Gerusalemme celeste: Immagini della Gerusalemme celeste dal III al XIV secolo, Milano 1983.
Ghoniem M. - Ahmed M. - Karim E. - Squires A.R. -Saifullah M.S.M., Prophet Muhammad’s Night Journey To Al-Masjid Al-Aqsa - The Farthest Mosque, w: www.islamic-awareness.org/Quran/Contrad/External/aqsa.html
Ghoniem M.-Saifullah M.S.M.,, Did `Abd al-Malik Build Dome Of The Rock To Divert The Hajj From Makkah?, w: www.islamic-awareness.org/History/Islam/Dome_Of_The_Rock/hajjdome.html
Gnilka J., Koran i chrześcijanie, tłum. M. Waluś, Kielce 2010.
Goitein S.D., Al-Kuds, w: Encyclopaedia of Islam, t. 5, red. C.E. Bosworth-E. van Donzel-B. Lewis-Ch. Pellat, Leiden 1986 [new ed.], s. 324-327.
Grabar O., The Shape of the Holy. Early Islamic Jerusalem, Princeton 1996.
Grabar O., The Umayyad Dome of the Rock in Jerusalem, „Ars Orientalis” 3 (1959), s. 33-62.
Grabar O., Umayyad Palaces Reconsidered, „Ars Orientalis” 23 (1993), s. 91-107.
Heitz C., Retentissement de l’Apocalypse dans l’art de l’époque carolingienne, w: L’Apocalypse de Jean. Traditions exégetiques et iconographiques (IIIe-XIIIe siécle), Genewa 1979, s. 217-244.
Ianniello V., Gerusalemme nel Corano, w: Gerusalemme. Realtà sogni speranze, red. G. Bissoli, Jerusalem 1996, s. 33-41.
Kalayan H., The Similarity in Planning the Dome of the Rock and the Church of Ascension in Jerusalem, „Annual of the Department of Antiquities of Jordan” 26 (1982), s. 405-409.
Key Fowden E., Sharing Holy Places, „Common Knowledge” 8 (2002), nr 1, s. 124-146.
Klimas N.S., Autentyczność Bożego Grobu w Jerozolimie. Badania historiograficzne, archeologiczno-architektoniczne i udokumentowane w zabytkach (I-X w.), Kalwaria Zebrzydowska 2018 [wyd. 2 popr.], s. 233-260.
Lugaresi L., „Non su questo monte, né in Gerusalemme”: modelli di localizzazione del sacro nel IV secolo. Il tentativo di ricostruzione del Tempio nel 363 D.C., „Cassiodorus” 2 (1996), s. 245-265.
Manns F. (red.), The Sacrifice of Isaac (SBF Analecta 41), Jerusalem 1995.
Modras K., Jerozolima w tradycjach kultury muzułmańskiej, „Roczniki Kulturoznawcze” 6 (2015), nr 3, s. s. 65-81.
Moore E.A., The Ancient Churches of Old Jerusalem. The Evidence of the Pilgrims, Bejrut 1961.
Mrozek A., Koran a kultura arabska, Warszawa 1967.
Mruk W., Wspaniałe miasto czy złota misa pełna skorpionów? Obraz Jerozolimy w dziele Al-Mukaddasiego Najpiękniejszy podział wiadomości o klimatach, „Res historica” 45 (2018), s. 71-86.
Murphy-O’Connor J., Przewodnik po Ziemi Świętej, tłum. M. Burdajewicz, Warszawa 1996.
Necipoğlu G., The Dome of the Rock as Palimpsest. Abd al-Malik’s Grand Narrative and Sultan Süleyman’s Glosses, „Muqarnas” (Frontiers of Islamic Art and Architecture Essays in Celebration of Oleg Grabar’s Eightieth Birthday), 25 (2008), s. 17-105.
Nosowski J., Teologia Koranu. Wykład systematyczny, Warszawa 1971.
Noth A., Problems of differentiation between Muslims and non-Muslims: Re-reading the „Ordinances of ‘Umar” (al-shurūt. al-‘umariyya), tłum. ang. M. Muelhaeusler, w: Muslims and others in early Islamic society, red. R. Hoyland, Aldershot 2004.
Orcel M., L’invention de l’islam. Enquête historique sur les origins, Paris 2012.
Petersen A., The Towns of Palestine under Muslim Rule AD 600-1600, Oxford 2005.
Piccirillo M.-Alliata E. (red.), The Madaba Map Centenary 1897-1997. Travelling through the Byzantine Umayyad period. Proceedings of the International Conference Held in Amman, 7-9 April 1997 (Studium Biblicum Franciscanum - Collectio Maior 40), Jerusalem 1999.
Samir K., Religion et culture en Proche - Orient arabe, „Proche Orient Chrétienne” 39 (1989), s. 251-309.
Sebag Montefiore S., Jerozolima. Biografia, tłum. M. Antosiewicz, W. Jeżewski, Warszawa 2011.
Shani R., The Iconography of the Dome of the Rock, „Jerusalem Studies On Arabic & Islam” 23 (1999), s. 158-207.
Stefaniuk T., Religijne, społeczne i kulturowe funkcje meczetu, „Kultura i wartości” 16 (2015), s. 83-102.
Szymański E., U źródeł świętej księgi islamu, „Euhemer” 3 (1964), s. 20-26.
Valognes J.-P., Vie et mort des Chrètiens d’Orient. Dés origines à nos jours, Paris 1995.
Walker P.W.L., Holy City, Holy Places? Christian Attitudes to Jerusalem and the Holy Land in the Fourth Century (Oxford Early Christian Studies 2), Oxford 1990.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Teologia i Człowiek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 2218
Liczba cytowań: 0
