Przyczynek do studium nad początkami niedzielnego lekcjonarza do celebracji eucharystycznej w Rzymie
DOI:
https://doi.org/10.12775/TiCz.2023.005Słowa kluczowe
Rzym, lektura pism, Marcjon, Justyn MęczennikAbstrakt
Nauka nie dysponuje źródłami, które wskazywałyby, jakie pisma były czytane podczas niedzielnych zgromadzeń liturgicznych przez pierwszych chrześcijan w Rzymie. W początkowym okresie korzystali oni z Septuaginty. Na przełomie I i II wieku pojawia się praktyka czytań pochodzących z corpus Paulinum. Podczas obecności w Rzymie Marcjona, pochodzącego z Azji Mniejszej, pojawia się praktyka czytania listów Pawłowych i okrojonej wersji Ewangelii według św. Łukasza. Ta praktyka zostaje odrzucona przez chrześcijan. To Justyn Męczennik, pochodzenia syryjskiego, odnotowuje w swojej Apologii I formę proklamowania lektury podczas niedzielnej Eucharystii. Jest wtedy czytana jedna lektura z pism prorockich lub pamiętników apostolskich. Prawdopodobnie to przewodniczący liturgii dokonywał wyboru odczytywanego fragmentu pism.
Słowa kluczowe: Rzym, lektura pism, Marcjon, Justyn Męczennik
Bibliografia
Źródła biblijne
Nestle-Aland, Nowy Testament grecki i polski. Tekst grecki: Novum Testamentum Graece. Na podstawie dzieła Eberharda i Erwina Nestle. Redakcja Barbara i Kurt Aland, Johannes Karavidopoulos, Carlo M. Martini, Bruce M. Metzger. Tekst polski: Biblia Tysiąclecia Wydanie V, redakcja wydania Roman Bogacz, Roman Mazur. Poznań: Pallottinum, 2017.
Źródła patrystyczne
Justyn Męczennik. „1 Apologia.” W 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Justyn Męczennik, tłumaczenie i opracowanie Leszek Misiarczyk, 43–89. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2012.
Justyn Męczennik. „Dialog z Żydem Tryfonem.” W 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Justyn Męczennik, tłumaczenie i opracowanie Leszek Misiarczyk, 159–318. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2012.
Klemens Rzymski. „List do Kościoła w Koryncie,” przekład Anna Świderkówna. W Pierwsi świadkowie. Wybór najstarszych pism chrześcijańskich, opracowanie Marek Starowieyski, 61–109. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 1988.
La dottrina dei Dodici Apostoli (Didachè), introduzione, testo, traduzione, note, appendice e indici di Willy Rordorf, traduzione di Maria Benedetta Artioli. Bologna: Studio Domenicano, 2009.
„Męczeństwo świętych męczenników Justyna, Charytona, Charyty, Euelpistosa, Hieraksa, Pajona i Liberiana.” W Męczennicy, wstępy, opracowanie i wybór tekstów Ewa Wipszycka, Marek Starowieyski, 211–216. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 1991.
Opracowania
Altaner, Berthold i Alfred Stuiber. Patrologia. Życie, pisma i nauka Ojców Kościoła, tłumaczenie Paweł Pachciarek. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990.
Attridge, Harold W. „Chrześcijaństwo od zburzenia Jerozolimy do cesarza Konstantyna (lata 70-312).” W Chrześcijaństwo a judaizm rabiniczny. Historia początków oraz wczesnego rozwoju, redakcja Hershel Shanks, tłumaczenie Waldemar Chrostowski, 249–316. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2016.
Bradshaw, Paul F. W poszukiwaniu początków kultu chrześcijańskiego. Źródła i metody badań wczesnej liturgii, tłumaczenie Piotr Kaznowski, Michał Koza. Kraków: Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny, 2016.
Brown, Peter. Tesori in cielo. La povertà santa nel cristianesimo delle origini, traduzione di Cristiano Cappellini, Mariachiara Giorda. Roma: Carocci Editore, 2018.
Campatelli, Maria. Lektura Pisma z Ojcami Kościoła, przekład Irena Burchacka. Warszawa: Promic - Wydawnictwo Księży Marianów, 2012.
Busana, Maria Stella. L’edilizia abitativa nel mondo classico. Dalla fine del II millenio a.C. alla tarda antichità. Roma: Carocci Editore, 2018.
Cacciari, Antonio. Aspetti della formazione di un linguaggio liturgico in Giustino, w Liturgia ed evangelizzazione nell’epoca dei Padri e nella Chiesa del Vaticano II. Studi in onore di Enzo Lodi, a cura di Ermenegildo Manicardi, Fabio Ruggiero, 77–86. Bologna: EDB Edizioni Dehoniane Bologna, 1996.
Coarelli, Filippo. “Gli spazi della vita sociale.” W Roma imperiale. Una metropoli antica, a cura di Elio Lo Cascio, 221–247. Roma: Carocci Editore, 2014.
De Spirito, Giuseppe. “Balneum Timothinum.” W Lexicon topographicum urbis Romae, a cura di Eva Margareta Steinby, t. 1, 165–166. Roma: Edizioni Quasar 1993.
Di Berardino, Angelo. Istituzioni della Chiesa antica. Venezia: Marcianum Press, 2019.
Dunn, James D. G. Gli albori del cristianesimo. T. 3, Nè giudeo nè greco. T. 1, Nuovo inizio, traduzione di Franco Bassani. Torino: Paideia, 2018.
Ehrman, Bart D. I Cristianesimi perduti. Apocrifi, sette ed eretici nella battaglia per le Sacre Scritture, traduzione di Lorenzo Argentieri. Roma: Carocci Editore, 2018.
Ehrman, Bart D. Prima dei vangeli. Come i primi cristiani hanno ricordato, manipolato e inventato le storie su Gesù, traduzione di Matteoe Grosso. Roma: Carocci Editore, 2017.
Ehrman, Bart D. Sotto falso nome. Verità e menzogna nella letteratura cristiana antica, traduzione di Giancarlo Brioschi. Roma: Carocci Editore, 2018.
Freeman, Charles. Il cristianesimo primitivo. Una nuova storia, traduzione di Piero Arlorio, Torino: Einaudi, 2010.
Gamble, Harry Y. Libri e lettori nella chiesa antica. Storia dei primi testi cristiani, traduzione di Franco Bassani. Brescia: Paideia Editrice, 2006.
Genovese, Armando. “Ireneo di Lione. Vittoria di un cristianesimo su altri cristianesimi?” W Discussione sul Gesù storico, a cura di Giancarlo Biguzzi, Maurizio Gronchi, 121–141. Città del Vaticano: Urbaniana University Press, 2009.
Gianotto, Claudio. “Dagli ebrei seguaci di Gesù all’antagonismo fra cristiani ed ebrei.” W Storia del cristianesimo, direzione scientifica di Emanuela Prinzivalli. T. 1, L’età antica (secoli I–VII), a cura di Emanuela Prinzivalli, 69–96. Roma: Carocci Editore, 2015.
Giraudo, Cesare. “La Parola di Dio risuona nella liturgia: un bilancio.” Lateranum 74, fasc. 1 (2008): 91–114.
Grant, Robert MacQueen. Cristianesimo primitivo e società, edizione italiana a cura di Gulio Firpo, traduzione di italiana delle Benedettine di Civitella San Paolo. Brescia: Paideia Editrice, 1987.
Grelot, Pierre. Regole e tradizioni del cristianesimo primitivo, traduzione di Giuseppe Cestari. Casale Monferrato: Piemme, 1988.
Grilli, Massimo. “Rapporto tra i due Testamenti. Problematica storica e proposta per una ermeneutica liturgica oggi.” Rivista Liturgica 105, no. 3 (2018): 43–56.
Gryglewicz, Feliks. „Akwila.” W Encyklopedia Katolicka. T. 1, pod redakcją Feliksa Gryglewicza, Romualda Łukaszyka, Zygmunta Sułowskiego, kol. 285. Lublin: Towarszystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1989.
Hahn, Ferdinand. Il servizio liturgico nel cristianesimo primitivo, trad. Gino Cecchi. Brescia: Paideia Editrice, 1972.
Hamman, Adalbert G. Portrety Ojców Kościoła. Praktyczny przewodnik po patrologii, przekład i opracowanie zbiorowe. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1978.
Hamman, Adalbert G., Życie codzienne pierwszych chrześcijan (95–197), przełożyliAndrzej Guryn, Urszula Sudolska. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990.
Jossa, Giorgio. Il cristianesimo antico. Dalle origini al concilio di Nicea. Roma: Carocci Editore, 2013.
Kelly, John N. D. Początki doktryny chrześcijańskiej, przekł. Julia Mrukówna. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1988.
Koperek, Stefan. „Usłyszeć słowo Boże w liturgii.” Usłyszeć słowo Boże – żywe i ostrzejsze niż miecz, redakcja Anna Emanuela Klich, 91–102. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT, 2008.
Levine, Lee I. A. „Judaizm od zburzenia Jerozolimy do upadku drugiego powstania żydowskiego (lata 70-135).” W Chrześcijaństwo a judaizm rabiniczny. Historia początków oraz wczesnego rozwoju, redakcja Hershel Shanks, tłumaczenie Waldemar Chrostowski, 211–247. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2016.
Maritano, Mario. Famiglia e liturgia nella testimonianza neotestamentaria e nella tradizione cristiana, w Famiglia e liturgia, a cura di Domenico Falco, e Sergio Nicolli, 79–121. Siena: Cantagalli, 2009.
McGowan, Andrew Brian. Il Culto Cristiano dei primi secoli. Uno sguardo sociale, storico e teologico. edizione italiana a cura di Francesco Pieri. Bologna: Edizioni Dehoniane Bologna, 2019.
Misiarczyk, Leszek. Conversio philosopfica św. Justyna nad brzegiem morza w Dialogu z Żydem Tryfonem 1-8. W Mare nostrum. Morze w historii i kulturze krajów śródziemnomorskich, redakcja Tadeusz Kołosowski, 123–144. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2015.
Misiarczyk, Leszek. Wstęp. W 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Justyn Męczennik, tłumaczenie i opracowanie Leszek Misiarczyk, 7–39. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2012.
Nadolski, Bogusław. Liturgika. T. 3, Sakramenty, sakramentalia, błogosławieństwa. Poznań: Pallottinum, 2012.
Neyrey, Jerome H. Rendere gloria a Dio. Preghiera e culto nell’antichità in prospettiva culturale, traduzione di Franco Bassani. Brescia: Paideia Editrice, 2012.
Osborn, Eric. „Wejście w świat grecko-rzymski.” W Historia teologii. T. 1: Epoka patrystyczna, pod red. Angelo Di Berardino, Basil Studera, tłumaczenie Michał Gołębiowski, Justyna Łukaszewska, Jadwiga Ryndak, Piotr Zarębski, 117–162. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2002.
Paul, André. La Bibbia e l’occidente. Dalla biblioteca di Alessandria alla cultura europea, traduzione di Paolo Caena. Brescia: Paideia Editrice, 2009.
Penna, Romano. “L’origine della Chiesa di Roma e la sua fisionomia iniziale.” Lateranum 66, fasc. 2 (2000): 309–322.
Penna, Romano. Un solo corpo. Laicità e sacerdozio nel cristianesimo delle origini. Roma: Carocci Editore, 2020.
Pesce, Mauro. “Riflessioni sulla natura storica e culturale delle sacre scritture giudaiche.” Rivista Biblica 60, no. 4 (2012): 445–474.
Prinzivalli, Emanuela i Andrés Sáez. “Le molteplici strade del vangelo (I-II secolo) e il consolidamento ortodosso del III secolo.” W Storia del cristianesimo, direzione scientifica di Emanuela Prinzivalli. T. 1, L’età antica (secoli I–VII), a cura di Emanuela Prinzivalli, 97–132. Roma: Carocci Editore, 2015.
Redalié, Yann. “Unità e diversità nel Nuovo Testamento: fecondità di una dialettica.” W Le origini del cristianesimo. Una guida, a cura di Romano Penna, 335–362. Roma: Carocci Editore, 2018.
Rordorf, Willy. Sabato e domencia nella Chiesa antica, edizione italiana a cura di Giovanni Ramella. Torino: SEI, 1979.
Sáez, Andrés i Emanuela Prinzivalli. “La Bibbia al centro: la formazione del canone e lo sviluppo dell’esegesi.” W Storia del cristianesimo, direzione scientifica di Emanuela Prinzivalli. T. 1, L’età antica (secoli I–VII), a cura di Emanuela Prinzivalli, 133–158. Roma: Carocci Editore, 2015.
Saxer, Victor. “L’organizzazione delle Chiese ereditate dagli apostoli (70-180).” W Storia del cristianesimo. Religione-Politica-Cultura. T. 1, Il Nuovo Popolo (dalle origini al 250), traduzione di M. Zappella, 351–413. Roma: Borla: Città nuova, 2003.
Schnelle, Udo. Paolo. Vita e pensiero, edizione italiana a cura di Stefano Franchini. Torino: Paideia, 2018.
Simonetti, Manlio. „Początki refleksji teologicznej na Zachodzie.” W Historia teologii. T. 1: Epoka patrystyczna, pod red. Angelo Di Berardino, Basil Studera, tłumaczenie Michał Gołębiowski, Justyna Łukaszewska, Jadwiga Ryndak, Piotr Zarębski, 267-290. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2002. 267–290.
Simonetti, Manlio. Il Vangelo e la storia. Il Cristianesimo antico (secoli I-IV). Roma: Carocci Editore, 2018.
Siniscalco, Paolo. “Le origini del cristianesimo a Roma.” W Christiana loca. Lo spazio cristiano nella Roma del primo millenio, a cura di Letizia Pani Ermini, 1–8. Roma: Fratelli Palombi, 2000.
Sobeczko, Helmut Jan. „Liturgia słowa Bożego w tradycji rzymskiej do reformy II Soboru Watykańskiego.” W Praedicamus Christum crucifixum. Słowo Boże w liturgii Kościoła, redakcja naukowa Andrzej Żądło, 107–123. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2010.
Sordi, Marta. I cristiani e l’impero romano. Milano: Jaca Book, 2017.
Starowieyski, Marek. „Interwencja biskupa Rzymu – św. Klemens Rzymski.” W Pierwsi świadkowie. Wybór najstarszych pism chrześcijańskich, opracowanie Marek Starowieyski, 53–60. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 1988.
Stockmeier, Peter. Fede e religione nella Chiesa primitiva, traduzione di Aristide Nannini. Brescia: Paideia Editrice, 1976.
Studer, Basil.“L’Eucaristia nella Chiesa dei padri: sacramento del sacrificio di Cristo e dei cristiani.” W Il sacrificio: evento e rito, a cura di Sergio Ubbiali, 129–153. Padova: Edizioni Messaggero: Abbazia di Santa Giustina, 1998.
Superson, Jarosław. „Istotne składniki treści czynności liturgicznych sprawowanych według Justyna Męczennika i ich ewolucja.” Liturgia Sacra 24, nr 1 (2018): 33–52.
Superson, Jarosław. „Pora Mszy św. w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.” Liturgia Sacra 15, nr 1 (2009): 5–15.
Theissen, Gerd. Vissuti e comportamenti dei primi cristiani. Una psicologia del cristianesimo delle origini, traduzione di Carlo Danna. Brescia: Queriniana, 2010.
Von Campenhausen, Hans. Ojcowie Kościoła, tłum. Kazimierz Wierszyłowski. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 1998.
Wallace-Hadrill, Andrew. “Case e abitanti a Roma,” traduzione di Raffaella Biundo, w Roma imperiale. Una metropoli antica, a cura di Elio Lo Cascio, 173–220. Roma: Carocci Editore, 2014.
Zambon, Marco. „Nessun dio è mai sceso quaggiù”. La polemica anticristiana dei filosofi antichi. Roma: Carocci Editore, 2019.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Jarosław Superson
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 367
Liczba cytowań: 0
