Dwa staropolskie zaklęcia z XV w.
DOI:
https://doi.org/10.12775/SZ.2017.11Słowa kluczowe
język staropolski, rękopisy XV-wieczne, modlitwa, formuła magiczna, zaklęcie, Old Polish language, 15th-century manuscripts, oratio, magic formula, incantatioAbstrakt
Two old-Polish incantations of the fifteenth century
The fifteenth-century manuscript no. R. XV. 3 belonging to the Archive of the Polish Province of Dominican Fathers in Cracow contains magic formulas (pages 192r–193v). These are so-called ‘incantationes’: against a rabid dog, against a rabid dog bite, against a thunder, against all the poison, against venomous worms and against rabies (Contra rabiem venenosi canis, Contra morsum rabidi canis, Contra toniturua, Benediccio panis pro pecudibus... contra omnem venenum, Contra venenosos vermes, Contra rabies). The last two of them is unique because it was written in Polish. Up to now, only three other medieval magic spells written in Polish were known to us. They were published in 1895 by Aleksander Brückner in Volume XXIV of Rozprawy Akademii Umiejętności.
The incantations against venomous worms and against rabies are a valuable monuments of the Old Polish language not only due to the nature of this texts, but also because of the fifteenth-century words and word forms that were unknown until now. This small size formulas is a linguistic testimony of medieval medical practices and an expression of faith in God combined with superstitious beliefs.
Bibliografia
Basaj M., Siatkowski J., Bohemizmy w języku polskim. Słownik, Warszawa 2006
Biegeleisen H., Lecznictwo ludu polskiego, Kraków 1929
Borowiec K., Średniowieczne teksty interferowane, w: Juwenalia historycznojęzykowe. 1, Poznań 2015, s. 9–24
Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005
Bracha K., Pismo, słowa i symbole. Pomiędzy średniowieczną pobożnością a magią, w: Inskrypcje toruńskie, red. I. Sawicka, Toruń 1999, s. 7–24
Brückner A., Kazania średniowieczne, cz. 2, w: Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny, t. 24, Kraków 1895, s. 317–390
Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927
Czernik S., Trzy zorze dziewicze. Wśród zamawiań i zaklęć, Łódź 1968 (wyd. 2, 1985)
Derolez A., The Palaeography of Gothic Manuscript Books. From the Twelfth to the Early Sixteenth Century, Cambridge 2003
Engelking A., Rytuały słowne w kulturze ludowej. Próba klasyfikacji, w: Język a kultura, t. 4: [Funkcje języka i wypowiedzi], red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991, s. 75–85
Falimirz S., O ziołach i o mocy ich, Kraków 1534, <http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=2228&from=pu- blication> [dostęp: 25.07.2017]
Jankowiak L.A., Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1–2, Warszawa 2005–2006
Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice. Konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego, red. M. Koczerska, Warszawa 2007
Kleszczowa K., Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Katowice 1996
Kleszczowa K., Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Katowice 2003
Leśniewska-Sawicka M., Waśkow M., Medycyna ludowa, gusła i zabobony jako metody lecznicze praktykowane w XXI wieku, „Medycyna Rodzinna”, 15, 2012, nr 1, s. 10–14 Linde M.S.B., Słownik języka polskiego, t. 1–6, Lwów 1856–1860
„Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie”, 8, 1902, <http://www.wbc.poznan.pl/Content/120639/ index.djvu> [dostęp 25.07.2017]
Nowak K., Jak dawniej leczono, czyli o akcie siedemnastowiecznej porady medycznej, w: Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, t. 2, red. K. Kleszczowa, A. Rejter, Katowice 2008, s. 119–130
Siekierka H.I., Notacje monodii chorałowej na Śląsku na podstawie kodeksów Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu. Studium paleograficzno-semiologiczne, Lublin 2011
Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36, red. M.R. Mayenowa, K. Mrowcewicz, Wrocław–Warszawa 1966–2012, <http://kpbc.umk.pl/publication/17781> [dostęp 25.07.2017]
Słownik staroczeski/Vokabulář webový, < http://vokabular.ujc.cas.cz/> [dostęp 25.07.2017]
Słownik staropolski, t. 1–11, red. S. Urbańczyk, Warszawa–Kraków 1953–2002, <http://www.pjs.ijp-pan.krakow. pl/sstp.html> [dostęp 25.07.2017]
Szostak J., Vademecum lecznictwa domowego z roku 1563, Brzezia Łąka 2016
Ulrich J., Volkssagen aus Pommern und Rügen, Stettin 1886
„Wisła. Miesięcznik Geograficzno-Etnograficzny”, 19, 1905
Włodarski M., Polska poezja świecka XV wieku, wyd. 4 zm., Wrocław 1997
Wörterbuchnetz, <http://woerterbuchnetz.de/> [dostęp 25.07.2017]
Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, oprac. K. Górski i in., Wrocław 1955
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 570
Liczba cytowań: 0