Tradycja rękopiśmienna „Rokoszu gliniańskiego” w XVII–XVIII w.
DOI:
https://doi.org/10.12775/SZ.2017.09Słowa kluczowe
rokosz gliniański, publicystyka polityczna, obieg rękopiśmienny, rękopis, Rzeczpospolita szlachecka, Rebellion of Gliniany, political commentary journalism, handwritten circulation, manuscript, the noble CommonwealthAbstrakt
Handwritten tradition of the Gliniany Rebellion, the seventeenth–eighteenth centuries
The Rokosz gliniański (The rebellion of Gliniany) is one of the most popular political texts of the noble Commonwealth of the seventeenth and eighteenth centuries, as is evidenced by the number of 189 copies I have established, including 177 that have still been preserved. The text describes a fictitious rebellion of the nobles that allegedly took place in 1379 near Gliniany, where the nobility was supposed to punish with death several or a dozen or so senators who had acted against the interests of Poland and the Polish nobility. Popularity of this text was caused by its ideological message, justifying the legal basis of the noble “Golden Freedom” and suggesting to the nobility the way to solve conflicts with the king and senators supporting him. Neither the actual circumstances of its composition nor its authorship are known. Since the eighteenth century on, it has been assumed in the literature on the subject that the text was written during the so-called Zebrzydowski’s Rebellion of 1606–1608. An analysis of political writings circulating at that time reveals that the myth of the old rebellion of Gliniany was very popular in the period, but no copy has been found that could be dated to the early seventeenth century without reservations. The oldest preserved copies of the Rokosz gliniański could be dated to the 1630s and 1640s at the earliest. An analysis of the occurrence of this text in various collections of public life material from the seventeenth and eighteenth century (manuscripts of the miscellanea and silva rerum types) made it possible to present trends in its popularisation – the apogee of its popularity was in the time of King August II (1697–1733), and its twilight – in the final years of the Commonwealth (1772–1795). An analysis of its textual variations revealed also a dominant importance of the text circulation in handwritten copies. And although under the Saxon kings (1707–1763) the Rokosz gliniański was printed four times, from among ca. 65 analysed eighteenth-century copies only five were made from the printed version. Despite the handwritten copying, the text of the Rokosz gliniański preserved its integrity for 150 years, with changes introduced only to its style and proper names.
Bibliografia
Źródła
Akta zjazdu stężyckiego w roku 1606 (Liber generationis Stężyce), wyd. A. Rembowski, Biblioteka Ordynacji Krasińskich, t. 9–12, Warszawa 1886–1892
Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, oprac. B.S. Kupść, K. Muszyńska, Wrocław 1967
Pisma polityczne z czasów panowania Jana Kazimierza Wazy 1648–1668. Publicystyka, eksorbitancje, projekty, memoriały, t. 1: 1648–1660, oprac. S. Ochmann-Staniszewska, Wrocław 1989
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, t. 2: Proza, t. 3: Proza, wyd. J. Czubek, Kraków 1918
Opracowania
Bartkiewicz K., Obraz dziejów ojczystych w świadomości historycznej w Polsce doby Oświecenia, Poznań 1979
Bielowski A., Jan Stanisław Jabłonowski, w: Pamiętnik Jana Stanisława Jabłonowskiego wojewody ruskiego, Lwów 1862
Buczak R., Kontrowersje i ponadczasowy wydźwięk legendy „Rokoszu Gliniańskiego” w sarmackiej wizji dziejów Augustyna Kołudzkiego, „In Gremium. Studia nad Historią, Kulturą i Polityką”, 2, 2008, s. 45–59
Cynarski S., Herburt Jan Szczęsny, w: PSB, t. 9, Wrocław 1960 Gierowski J.A., W cieniu Ligi Północnej, Wrocław 1971
Czarniecka A., Nikt nie słucha mnie za życia... Jan III Sobieski w walce z opozycyjną propagandą (1684–1696), Warszawa 2009
Korzeniowski J., Zapiski z rękopisów Cesarskiej biblioteki publicznej w Petersburgu i innych bibliotek petersburgskich. Sprawozdanie z podróży naukowych odbytych w 1891–1892 i w 1907 r., Kraków 1910
Kurek J., U schyłku panowania Augusta II Sasa. Z dziejów wewnętrznych Rzeczypospolitej (1729–1733), Katowice 2003
Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606–1609). Studium z dziejów walki przeciw kontrreformacji, cz. 1: Od Stężycy do Janowca, Wrocław 1960
Matwijów M., Ostatnie sejmy przed abdykacją Jana Kazimierza 1667 i 1668, Wrocław 1992
Orzeł J., Historia, tradycja, mit. W pamięci kulturowej szlachty Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Warszawa 2016
Partyka J., Rękopisy dworu szlacheckiego doby staropolskiej, Warszawa 1995
Roszak S., Archiwa sarmackiej pamięci. Funkcje i znaczenie rękopiśmiennych ksiąg silva rerum w kulturze Rzeczypospolitej XVIII wieku, Toruń 2004
Szczerbicka L., Jan Szczęsny Herburt – zarys monografii, w: Ze studiów nad literaturą staropolską, t. 5, Wrocław 1957, s. 208–290
Tazbir J., Dlaczego wiek XVII był stuleciem rękopisów, w: tenże, Od Haura do Isaury. Szkice o literaturze, Kraków 1989, s. 7–22
Tazbir J., Dwa obiegi tekstu w dawnej Polsce: rękopiśmienny i drukowany. Propozycje badawcze, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa: Antropologia Kultury, Etnografia, Sztuka”, 51, 1997, nr 1/2
Wšetečka R., Rady Kallimacha, w: Pamiętnik słuchaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1887
Wyszomirska M., Rokosz gliniański i „Rady Kallimacha” a doktryna złotej wolności, w: Nad społeczeństwem staropolskim, t. 1: Kultura, instytucje, gospodarka w XVI–XVIII stuleciu, red. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 199
Liczba cytowań: 0