O polskiej autonomii narodowo-terytorialnej na Litwie (wiosna – lato 1991 roku)
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2017.1.07Keywords
Republika Litewska 1991, mniejszości narodowe na Litwie, konflikty etniczne na Litwie, autonomia narodowo-terytorialna, Związek Polaków na LitwieAbstract
On the Polish national and territorial autonomy in Lithuania (the Spring–Summer of 1991)
Abstract
A new system of Polish-Lithuanian relations was shaped manly by the passivity of Poles inhabiting the eastern Lithuania in the plebiscite organised by the Lithuanian government on 9 February 1991, and a decision of the authorities of Vilnius and Šalčininkai (Polish: Sołeczniki) regions to hold a referendum, initiated by Mikhail Gorbachev, on the future of the Soviet Union to turn it into a new, loose confederation of states, which was not recognized by the Lithuanian authorities.
Such an attitude of Lithuanian Poles was determined by several factors. Firstly, the Soviet social and economic structure; secondly, for a large part of people the old governments of the Vilnius and Šalčininkai districts and the memory of the Lithuanian Soviet Socialist Republic guaranteed stability and predictability. The soviet structures were more trusted than a newly introduced, not strong yet Lithuanian social and political order. The sense of threat was intensified by an unquestionable domination of Lithuanians on all levels of the new hierarchy. Social and political reforms were perceived by the Polish minority in Lithuania through the prism of a rule of the majority. For the rest of the Lithuanian society (except of the Russian minority) such an attitude was completely incomprehensible.
In such complex geopolitical circumstances Poles from the regions of Vilnius and Šalčininkai decided to convene a congress of deputies of the Vilnius and Šalčininkai regions to Mostiškės. According to a project adopted at the Congress, the Vilnius district was to become „an autonomous administrative-territorial unit within the Lithuanian Republic”, with a broad political autonomy. In the opinion of Lithuanians, however, the region of Vilnius should not be “an autonomous administrative-territorial unit of the Lithuanian State”, but form a part of Lithuanian federation.
This meant that the Poles wanted to enlarge the status of the Vilnius region and to strengthen its autonomy within Lithuania. The implementation of such a project would mean a decentralisation of the state. In a complex geopolitical situation of that time all attempts at the decentralisation of the country was regarded by the Lithuanian political elite as the threat of the security of the young Lithuanian state, its sovereignty and territorial integrity.
О польской национально-территориальной автономии в Литве (весна-лето 1991 г.)
Пассивность поляков, живших в Восточной Литве, в плебисците, организованном литовскими властями 9 февраля 1991 и решение властей Виленского и Солечницкого районов организовать референдум о преобразовании Советского Союза в новую, более свободную конфедерацию, объявленный Горбачевым и признанный литовскими властями нелегальным, формировали новую систему польско-литовских отношений.
Причины такой позиции литовских поляков были предопределены несколькими обстоятельствами. Во-первых, старой, советской общественно-экономической структурой. Во-вторых, прежними властями Виленского и Солечницкого районов, а также памятью o Литовской ССР, которые для значительной части жителей гарантировали стабильность и предсказуемость. Советские структуры вызывали больше доверия, чем новый, еще не укрепленный, литовский общественный и политический строй. Дополнительно, чувство опасности среди жителей усиливалось из-за подавляющего преобладания литовцев на всех уровнях новой власти. Общественно-политические реформы оценивались представителями польского меньшинства сквозь призму господства большинства. Для остальной части литовского общества (за исключением русского меньшинства) такой подход был совсем непонятен.
В настолько сложном геополитическом положении поляки из Виленского и Солечницкого районов решились на созыв съезда депутатов в Мостишках. Согласно, принятому на съезде проекту статус Виленского края был определен как „автономная административно-территориальная единица в составе Литовской Республики ”. Для нее предусматривалась широкая политическая автономия. В свою очередь, согласно литовцам, Виленский край не должен быть автономной административно-территориальной единицей литовского государства, а „государственной единицей” соединенной федеративными узами с Литвой.
Это означает, что целью поляков являлось расширение статуса Виленского края и укрепление его автономии по отношению к центральным властям. Осуществление такого проекта означало децентрализацию Литвы. В сложных геополитических условиях этого периода литовские политические элиты истолковывали попытки децентрализации страны как угрозу безопасности молодого литовского государства, его суверенитета и территориальной целостности.
References
Opracowania:
Bobryk A., Odrodzenie narodowe Polaków w Republice Litewskiej 1987–1997, Toruń 2006.
Kurcz Z., Mniejszość polska na Wileńszczyźnie. Studium socjologiczne, Wrocław 2005.
Publikacje prasowe:
Balcewicz Z., Pewne wnioski z wyników sondażu, „Kurier Wileński” 28 (12.02.1991).
Baužytė J., Mostiškėse deginami tiltai, „Tiesa” 100 (24.05.1991).
Bielawska J., O projektach rządowych mowy raczej nie było, „Kurier Wileński” 124 (28.06.1991).
Bielawska J., R. Piotrowski, Droga prowadzi przez Wilno, „Kurier Wileński” 103 (29.05.1991).
Bielawska J., W maju odbędzie się zjazd, „Kurier Wileński” 80 (26.04.1991).
Bielawska J., Zjazd deputowanych do terenowych rad samorządów Wileńszczyzny, „Kurier Wileński” 100 (24.05.1991).
Borkowicz J., Niełatwo odrobić te wszystkie lata, „Gazeta Wyborcza” 35 (11.02.1991).
Chajewski A., Plewako S., Program odrodzenia Wileńszczyzny – polityczne zaplecze, „Kurier Wileński” 71 (13.04.1991).
Czepaitis W., Kilka uwag o wynikach plebiscytu, „Kurier Wileński” 30 (14.02.1991).
Degutis A., Derybos ar dalybos?, „Tiesa” 99 (23.05.1991).
Drozd L., Rajono liaudies deputatų tarybos sesija, „Draugystė” 9 (15.03.1991).
Ganusauskas E., Raudonų šūkių paunksnėje, „Lietuvos rytas” 22 (12.02.1991).
Garšva K., Lietuvos lenkų autonomijos kūrimo istorija, Lietuvos rytai, red. K. Garšva, L. Grumadienė, Vilnius 1993, s. 314–320.
Garšva K., Pietryčių Lietuvos autonomijos klausimai, Vilnius 1990.
Geštautas J., M. Gorbačiovas, Opozicija neturi perspektyvos, „Tiesa” 60 (28.03.1991).
Guiga V., Galime pasidžiaugti, „Tiesa” 28 (12.02.1991).
Kieda A., Referendum odbędzie się, „Przykazania Lenina” 20 (12.03.1991).
Lakis J., Vilnija politikos ir emocijų sankirtoje, „Tiesa” 92 (14.05.1991).
Landsbergis V., Tikiuosi, konflikto išvengsime, „Tiesa” 97 (21.05.1991).
Laurinavičius Č., V. Sirutavičius, Lietuvos istorija. Sąjūdis: nuo „persitvarkymo” iki Kovo 11-osios, t. 12, cz. 1, Vilnius 2008, s. 419–428.
Ławryniec M., N. Niezamow, Niekonsekwencja postaw i decyzji, „Kurier Wileński” 49 (13.03.1991).
Ławryniec M., Odbudowa państwowości, ugruntowanie sprawiedliwości, „Kurier Wileński” 95 (17.05.1991).
Maceikianec R., Przed nami jeszcze długa droga, „Kurier Wileński” 39 (27.02.1991).
Maciejkianiec R., Dlaczego nie wezmę udziału w referendum, „Kurier Wileński” 50 (14.03.1991).
Maciejkianiec R., Przed nami jeszcze długa droga, „Kurier Wileński” 39 (27.02.1991).
Mincewicz J., Jak roztopić górę lodową?, „Magazyn Wileński” 5 (1–15.03.1991).
Narbutt M., Zwycięstwo nad kłamstwem, „Rzeczpospolita” 35 (11.02.1991).
Obłaczyński J., Brak zaufania i… błysk nadziei, „Magazyn Wileński” 3–4 (1–28.02.1991).
Paliesius A., Balsavo 100 procentų, „Lietuvos aidas” 56 (20.03.1991).
Rapacki M., Odpowiedzialność, „Gazeta Wyborcza” 35 (11.02.1991).
Ribokas A., Jaki ma być powiat Wileński, „Kurier Wileński” 124 (28.06.1991).
Ribokas A., Projekty przyszłych zmian na mapie Litwy, „Kurier Wileński” 122 (26.06.1991).
Šabajavaitė L., Lietuvos socialinė transformacija 1990–1997 metai, Vilnius 1999, s. 99–109.
Sirutavičius V., Etniškumo politizacija Lietuvoje: lenkų autonomistų judėjimas, Sąjūdis ir Lietuvos valdžios politika 1988–1990 m. pradžioje, „Etniškumo studijos/Ethnicity studies” (2013), nr 2, Vilnius 2013, s. 120–148.
Sirutavičius V., Lenkų autonomijos problema. 1990 m. pavasaris – vasara, „Kultūros barai” (2014), nr 7/8–10.
Skwiecinska O., Polski kraj radziecki, „Gazeta Wyborcza” 119 (23.05.1991).
Songaila G., Kareiviai su urnomis, „Lietuvos aidas” 56 (20.03.1991).
Spurga S., I. Melianas, Vilniaus apskritis ir tautinių mažumų problemos, „Atgimimas” 11 (7–14.03.1991).
Stačiokas S., Ar spręsime Vilniaus lenkų teritorinės autonomijos klausimą?, „Atgimimas” 29 (11–18.07.1991).
Szostakowski J., „Wierzę w Wolną Europą”. Rozmowa z Janem Nowakiem-Jeziorańskim, „Kurier Wileński” 108 (5.06.1991).
Szostakowski J., DPPL nie zgadza z radykalami?, „Kurier Wileński” 37 (23.02.1991).
Szostakowski J., O Wileńszczyźnie – z pozycji LDDP, „Kurier Wileński” 68 (10.04.1991). Szostakowski J., Stanowisko ZPL, „Kurier Wileński” 7 (20.04.1991).
Лашкевич Н., Литва после опроса, „Известия” 37 (13.02.1991).
Лашкевич Н., Чего добиваются поляки Литвы?, „Известия” 122 (24.05.1991). Строганов Ю., „Нет” противостоянию, „Правда” 43 (19.02.1991).
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 418
Number of citations: 0