Edukacja i wychowanie czy indoktrynacja i propaganda? Ideowe oblicza oświaty w placówkach Związku Patriotów Polskich na przykładzie Południowego Kazachstanu (1944–1946)
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2025.1.05Słowa kluczowe
Związek Patriotów Polskich w ZSRR, szkolnictwo polskie w ZSRR, sierocińce w ZSRR, zesłańcy, Kazachstan, deportacje, indoktrynacja, propagandaAbstrakt
Organizacja szkolnictwa dla polskich dzieci w ZSRR po 1943 r. wiązała się z wprowadzeniem do programów nauczania i wychowania elementów ideologii komunistycznej i propagandy stalinowskiej. Za odtwarzanie i rozbudowywanie sieci placówek oświatowych odpowiadał Związek Patriotów Polskich w ZSRR – organizacja propagująca hasła o „przyjaźni polsko-radzieckiej” i sojuszu powojennej Polski ze wschodnim sąsiadem. Praktyka funkcjonowania pod szyldem ZPP szkół, przedszkoli, sierocińców i internatów pokazywała zróżnicowane natężenie występowania obowiązkowej propagandy. Przyglądając się temu zagadnieniu na przykładzie Południowego Kazachstanu (czyli obwodu południowokazachstańskiego), można dostrzec skalę zjawiska indoktrynacji i podjąć próbę oceny, czy w praktyce bardziej starano się tam przekazywać wiedzę, czy też edukacja była jedynie pretekstem do pracy polityczno-wychowawczej.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych w Warszawie
Związek Patriotów Polskich w ZSRR
Archiwum Prezydenta Republiki Kazachstan w Ałmaty
Fond 708, Komitet Centralny Komunistycznej Partii (bolszewików) Kazachstanu
Centralne Państwowe Archiwum Republiki Kazachstan w Ałmaty
Fond 1692, Ministerstwo Oświaty Kazachskiej SRR
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie
Ambasada RP w Kujbyszewie (zbiory online)
Źródła drukowane
Dzyra J., Wspomnienia z zesłania, http://www.sybiracy.wckp.lodz.pl/jdzyra.html.
Kieruzel T., Ciągle myślało się o jedzeniu, „Zesłaniec” (2020), nr 80, s. 75–80.
Koerpel B., Epizody, Szamotuły 2014.
Krupiński S., Okruchy wspomnień, Zgorzelec 2004.
Wschodnie losy Polaków, t. 1, wybór W. Myśliwski, Łomża 1991.
Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych, red. J. Kobryń, Bystrzyca Kłodzka 2008.
Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych. Część druga, red. J. Kobryń, J. Kobryń, Bystrzyca Kłodzka 2010.
Opracowania
Boćkowski D., Czas nadziei. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej w ZSRR i opieka nad nimi placówek polskich w latach 1940–1943, Warszawa 1999.
Boćkowski D., Jak pisklęta z gniazd. Dzieci polskie w ZSRR w okresie II wojny światowej, Wrocław 1995.
Bugaj T., Dzieci polskie w ZSRR i ich repatriacja 1939–1952, Jelenia Góra 1986.
Głowacki A., Deportacje dzieci i młodzieży w głąb Związku Sowieckiego w latach 1940–1941, w: Polskie dzieci na tułaczych szlakach 1939–1950, red. J. Wróbel, J. Żelazko, Warszawa 2008, s. 25–41.
Głowacki A., Na pomoc zesłańczej edukacji. Działalność wydawnicza Komitetu do spraw Dzieci Polskich w ZSRR (1943–1946), Łódź 2017.
Głowacki A., Ocalić i repatriować. Opieka nad ludnością polską w głębi terytorium ZSRR (1943– 1946), Łódź 1994.
Głowacki A., Problemy edukacji dzieci polskich zesłańców (1941–1946), „Przegląd Historyczno-Oświatowy” (2016), nr 1–2, s. 173–193.
Marciniak W., „Na gościnnej ziemi radzieckiej”. Obraz zsyłki ludności polskiej w ZSRR w dokumentach Związku Patriotów Polskich, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 17 (2013), s. 125–145.
Marciniak W., Odzyskać nadzieję, wrócić do Ojczyzny. Związek Patriotów Polskich w Południowym Kazachstanie 1944–1946, Łódź 2021.
Marciniak W., Związek Patriotów Polskich jako organizator repatriacji obywateli polskich z ZSRR w latach 1945–1946, „Pamięć i Sprawiedliwość” (2014), nr 1 (23), s. 339–367.
Trela E., Edukacja dzieci polskich w Związku Radzieckim w latach 1941–1946, Warszawa 1983.
Trela E., Polskie placówki oświatowe i wychowawcze w Związku Radzieckim w latach 1943–1946. Liczebność i rozmieszczenie, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1981.
Netografia
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 101
Liczba cytowań: 0
