Changes in the structure of the population of Toruń and the Toruń county from the mid-19th century to World War II.
DOI:
https://doi.org/10.12775/RT.2019.002Keywords
Toruń, religion, nationality, the county of Toruń, West Prussia, World War I, partitionsAbstract
The article discusses the issue of changes in the structure of the population of Toruń and the Toruń county from the second half of the 19th century to the interwar period. The article contains an analysis of statistical material obtained from various types of sources. For the period of the second half of the 19th century to 1914, statistical summaries were used for individual counties of West Prussia for the years 1871, 1885, 1895, 1905 and 1910. Information from Prussian statistics for the period of the 19th and early 20th centuries was also used. For the interwar period the censuses of 1921 and 1931 were extremely helpful. The population, denomination, nationality and socio-economic situation in this period in Toruń and the county were discussed here. Throughout this period Toruń was not only an important industrial centre, but it was also a fortress and it had a garrison, which had affected the development of the city and its character since the Prussian period. Rural communes and court territories were mainly agricultural areas, diversified in terms of religious and national structure. From the short review of statistical and demographic information, there emerges a picture of huge changes in the denominational and national structure of the population, where the key chronological boundaries were World War I and the time when Poland regained independence. It was the result of the repolonization process that took place throughout the county in the 1920s. The increase in the number of Polish and Catholic inhabitants, along with a clear decrease in the number of the German and Evangelical populations (although denominations and nationalities cannot be directly identified) reflected political changes and the creation of the Polish state again after more than a hundred years.
References
Alabrudzińska E., Ewangelicy w Toruniu w latach 1920-1945 [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku, T. 3, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1993.
Alabrudzińska E., Kościoły ewangelickie na Pomorzu w okresie międzywojennym. Stosunki wewnętrzne i postawa wobec innych wyznań [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, T. 6, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1998.
Alabrudzińska E., Stosunki religijne w Toruniu (1815–1914), [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1: W czasach zaboru pruskiego (1793–1920), red. M. Biskup, Toruń 2003.
Bartko M., Lau W., 100 lat cukrowni Chełmża 1882-1982, Chełmża 1982.
Belzyt L., Dzieje Chełmży w okresie międzywojennym (1920-1939), Toruń 2001.
Belzyt L., Pruska statystyka językowa (1825-1911) a Polacy zaboru pruskiego, Mazur i Śląska, Zielona Góra 2013.
Belzyt L., Sprachlische Minderheiten im preussischen Staat 1815-1914. Die preussische Sprachenstatistik in Bearbeitung und Kommentar, Marburg 1998.
Bieniaszewska A., Toruński pejzaż żydowski, Toruń 2013.
Bieniaszewska A., Żydzi w Chełmży, Toruń 2018.
Biskup K., Narębski L., Prusko-niemiecka twierdza Toruń (1815–1914), [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1: W czasach zaboru pruskiego (1793–1920), red. M. Biskup, Toruń 2003.
Bugowski R., Miasto w ruchu, Toruń 2018.
Ciesielska K., Zakrzewski T., 450 lat Toruńskiego Podgórza 1555-2005, Toruń 2005.
Ciesielska K., Ustrój i organizacja władz i kancelarii miasta Torunia w latach 1793–1919, Warszawa 1972.
Eisenbach A., Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785–1870 na tle europejskim, Warszawa 1988.
Karpus Z., Chełmża w okresie międzywojennym [w:] Dzieje Chełmży, red. M. Wojciechowski, Chełmża 1994.
Karpus Z., Jeńcy wojenni i emigracja polityczna z Rosji na Pomorzu w latach 1914-1939 (Procesy asymilacyjne, stosunek miejscowego społeczeństwa) [w:] Migracje polityczne i ekonomiczne w krajach nadbałtyckich w XIX i XX wieku, red. J. Borzyszkowski, M. Wojciechowski, Toruń-Gdańsk 1995.
Karpus Z., Rosjanie i Ukraińcy na Pomorzu w latach 1920-1939 [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, T. 6., Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1998.
Karpus Z., Rosjanie i Ukraińcy w Toruniu w latach 1920-1939 [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu,, T. 3, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1993.
Mędrzecki W., Liczebność i rozmieszczenie grup narodowościowych w II Rzeczypospolitej w świetle wyników II spisu powszechnego (1931 r.), „Dzieje Najnowsze”, 1983, nr 1-2, s. 231-252.
Metamorfozy społeczne. T. 5: Religia a społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, red. T. Stegner, Warszawa 2013.
Mikulski K., Początki zaboru pruskiego (1793–1806), [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1: W czasach zaboru pruskiego (1793–1920), red. M. Biskup, Toruń 2003.
Nowak Z. H., Z dziejów toruńskich Żydów w czasach międzywojennych [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939), T. 1, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1991.
Nowak Z.H., Dzieje gminy żydowskiej w Toruniu (1815-1939). Zarys [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku, T. 3, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1993.
Nowak Z.H., Gmina wyznaniowa żydowska w Toruniu w latach 1920-1939 [w:] Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939), T. 4. Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. J. Sziling, Toruń 1995.
Nowak Z.H., Sprawa emancypacji Żydów w Prusach Zachodnich [w:] Emancypacja-asymilacja-antysemityzm. Żydzi na Pomorzu w XIX i XX wieku. T. 2. Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. Z. H. Nowak, Toruń 1992.
Olstowski P., Stosunki ludnościowe w województwie pomorskim [w] Historia Pomorza, T. V (1918-1939) Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, część 1. Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. Sz. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015.
Rezmer W., Mniejszości narodowe i wyznaniowe w garnizonie toruńskim w latach 1920-1939 [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku, T. 3, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1993.
Rezmer W., Mniejszości narodowe w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939), T. 1, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1991.
Salm J., Przemiany przestrzenne pruskiego Torunia (1815–1914), [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1 : W czasach zaboru pruskiego (1793–1920), red. M. Biskup, Toruń 2003.
Salmonowicz S., Administracja i prawo w prowincjach pomorskich [w:] Historia Pomorza, T. IV (1850-1918), część 1, Ustrój. Gospodarka, społeczeństwo, red. S. Salmonowicz, Toruń 2000.
Salmonowicz S., Podziały terytorialne i organizacja administracji w województwie pomorskim (1920-1939) [w:] Historia Pomorza, T. V (1918-1939) Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, część 1. Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. Sz. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015.
Salmonowicz S., Podziały terytorialne i ustrój polityczny ziem pomorskich w latach 1815-1850 [w:] Historia Pomorza, tom III (1815-1850), cześć 1: Gospodarka, społeczeństwo, ustrój, red. G. Labuda, Poznań 1993.
Stażewski M., Rzesza w obliczu migracji po I wojnie światowej – niektóre aspekty kwestii napływu niemieckich imigrantów z ziem byłego zaboru pruskiego [w:] Migracje polityczne i ekonomiczne w krajach nadbałtyckich w XIX i XX wieku, red. J. Borzyszkowski, M. Wojciechowski, Toruń-Gdańsk 1995.
Sudziński R., Społeczeństwo międzywojennego Torunia [w:] Historia Torunia. W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), Tom III, cześć II, red. M. Biskup, Toruń 2006.
Sudziński R., Gospodarka Pomorza Nadwiślańskiego w Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Historia Pomorza, T. V (1918-1939),
Sudziński R., Życie gospodarcze [w:] Historia Torunia. W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), Tom III, cześć II, red. M. Biskup, Toruń 2006.
Sziling J., Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w latach 1920-1939 [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939), T. 1. Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1991.
Wachowiak B., Sytuacja gospodarcza Prus Zachodnich w świetle sprawozdania Prowincjonalnej Dyrekcji Podatkowej w Gdańsku za 1840 rok, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Historia XXX – Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 322, Toruń 1997, s. 125-134.
Wajda K., Chełmża pod zaborem pruskim (do 1914 r.) [w:] Dzieje Chełmży, red. M. Wojciechowski, Chełmża 1994.
Wajda K., Ludność Torunia (1815–1914), [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1: W czasach zaboru pruskiego (1793–1920), red. M. Biskup, Toruń 2003.
Wajda K., Pod ponownym pruskim panowaniem (1815–1920), [w:] Toruń dawny i dzisiejszy, red. M. Biskup, Warszawa 1983.
Wajda K., Polacy i Niemcy w Prusach Zachodnich w XIX i początkach XX wieku [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, T. 6. Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1998.
Wajda K., Przemiany w składzie wyznaniowym i narodowościowym ludności Torunia w XIX i początkach XX wieku, [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku, T. 3, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1993.
Wajda K., Życie gospodarcze miasta (1815-–1914), [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1 : W czasach zaboru pruskiego (1793–1920), red. M. Biskup, Toruń 2003.
Waszkiewicz Z., Stosunki wyznaniowe w Toruniu (1920-1939) [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku, T. 3, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1993.
Wojciechowski M. Mniejszości narodowe w Toruniu w okresie międzywojennym (1920-1939) [w:] Historia Torunia. W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), Tom III, cześć II, red. M. Biskup, Toruń 2006.
Wojciechowski M., Antysemityzm na Pomorzu w okresie międzywojennym [w:] Emancypacja-asymilacja-antysemityzm. Żydzi na Pomorzu w XIX i XX wieku. T. 2. Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. Z. H. Nowak, Toruń 1992.
Wojciechowski M., Emigracja ludności niemieckiej z województwa pomorskiego w okresie międzywojennym (1920-1939) pruskiego [w:] Migracje polityczne i ekonomiczne w krajach nadbałtyckich w XIX i XX wieku, red. J. Borzyszkowski, M. Wojciechowski, Toruń-Gdańsk 1995.
Wojciechowski M., Mniejszość niemiecka w Toruniu w latach 1920-1939 [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku, T. 3, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1993.
Wojciechowski M., Polacy i Niemcy w Toruniu w latach 1920-1939 [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w województwie pomorskim w okresie międzywojennym (1920-1939), T. 1, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, red. M. Wojciechowski, Toruń 1991.
Wojnarski D., Powszechna historia gospodarcza, Warszawa 2004.
Zielińska A., Przemiany struktur demograficznych w Toruniu w XIX i na początku XX wieku, Toruń 2012.
Zielińska-Nowicka A., W poszukiwaniu lepszego jutra. Procesy migracyjne mieszkańców Torunia w I połowie XIX wieku, Toruń 2006.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 1671
Number of citations: 0