The beginnings of philosophical translation in Poland
DOI:
https://doi.org/10.12775/RP.2021.002Keywords
translation, philosophical translation, history of translation, Cicero, Aristotle, 16th century, 17th centuryAbstract
The article constitutes an attempt to present some of the oldest translations of philosophy into Polish using the methodology suggested by Lieven D’hulst, based on the seemingly simple model: Quis? Quid? Ubi? Quibus auxiliis? Cur? Quomodo? Quando? Cui bono? (Who? What? Where? With whose help? Why? How? When? For whose sake?). In the introduction, the author presents the state of historical research, primarily that in French, and attempts to contextualise in it the study of philosophical translation, understood as non-literary translation. The most important works in historical translation studies are quoted – for example, The History of Translations into French (Histoire des traductions en langue française) – and proposals for Translator Studies are propounded. The latter are compared to the methodology proffered by D’hulst. Next, six works are presented: the first translations of Aristotle and Cicero into Polish. All works discussed date back to the late 16th and early 17th centuries and were published in Łosk (in the Grand Duchy of Lithuania) and Kraków. In accordance with D’hulst’s guidelines, the paper places equal emphasis on such elements of analysis as the translators (Quis?) and other people involved in the publishing of the translated works (Quibus auxiliis?), the context in which the translations were created (Ubi? Quando?), and elements of translation strategy (Quomodo?). The latter were studied using the method of comparative analysis of the translators’ strategies, mostly in the context of philosophical terms. Elements of domestication and foreignization as well as the presence of the translator’s paratext were considered. In the summary the author attempts to briefly answer the question of the influence of these texts on Polish readers (Cui bono?).
References
Andrzejewska J., 1997–2018, Czytelnictwo, [w:] Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/czytelnictwo;4007934.html (dostęp: 30.04.2021).
Aristoteles, 1605, Polityki Aristotelesowey to iest rządu Rzeczypospolitey z dokładem ksiąg ośmioro, tłum. S. Petrycy, Kraków.
Aristoteles, 1618a, Ethyki Aristotelesowey to iest iako sie każdy ma na świecie rządzić z dokładem ksiąg dziesięciorga, tłum. S. Petrycy, Kraków.
Aristoteles, 1618b, Oekonomiki Aristotelesowey to iest rządu domowego z dokładem księgi dwoje, tłum. S. Petrycy, Kraków.
Aristoteles, 1894, Aristotle’s Ethica Nicomachea, Oxford, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0086.tlg010.perseus-grc1 (dostęp: 30.04.2021).
Aristoteles, 1935, Aristotle in 23 Volumes. Volume 18, Cambridge, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0086.tlg029.perseus-grc1 (dostęp: 30.04.2021).
Aristoteles, 1957, Aristotle’s Politica, Oxford, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0086.tlg035.perseus-grc1 (dostęp: 30.04.2021).
Aristoteles, 1964, Polityka z dodaniem Pseudo-Arystotelesowskiej Ekonomiki, tłum. L. Piotrowicz, Warszawa.
Aristoteles, 1982, Etyka nikomachejska, tłum. D. Gromska, Warszawa.
Balcerzan E. (red.), 1984, Wielojęzyczność literatury i problem przekładu artystycznego, Wrocław.
Ballard M., 2013, Histoire de la traduction, Bruxelles.
Basaj M., Siatkowski J. (red.), 2006, Bohemizmy w języku polskim: słownik, Warszawa.
Bąk S. et al., 1966–2011, Słownik polszczyzny XVI wieku, Wrocław.
Bogucka M., 1991, Dzieje kultury polskiej do 1918 roku, Wrocław.
Bończa Bukowski de P., Heydel M., 2013, Polska myśl przekładoznawcza, [w:] Polska myśl przekładoznawcza: antologia, P. de Bończa Bukowski, M. Heydel (red.), Kraków, s. 7–37.
Brückner A., 1958, Dzieje kultury polskiej, t. 3, Warszawa.
Chevrel Y., Cointre A., Tran-Gervat Y.-M. (red.), 2014, Histoire des traductions en langue française. XVIIe et XVIIIe siècles, Paris.
Chevrel Y., D’hulst L., Lombez C. (red.), 2012, Histoire des traductions en langue française. XIXe siècle (1815–1914), Paris.
Chevrel Y., Masson J.-Y., 2012, Avant-propos, [w:] Histoire des traductions en langue française. XIXe siècle (1815–1914), Y. Chevrel, L. D’hulst, C. Lombez (red.), Paris.
Cicero M.T., 1593, O powinnościach, tłum. S. Koszutski, Wilno [przedruk 1766, Wilno].
Cicero M.T., 1603, Rozmowa o przyjaźni, tłum. B. Budny, Wilno [przedruk 1805, Połock].
Cicero M.T., 1884, Laelius de amicitia, Leipzig, http://www.forumromanum.org/literature/cicero/amic.html (dostęp: 30.04.2021).
Cicero M.T., 1913, De officiis. With an English Translation, Cambridge, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:latinLit:phi0474.phi055.perseus-eng1 (dostęp: 30.04.2021).
Cicero M.T., 1960, O państwie; O prawach; O powinnościach; O cnotach, tłum. W. Kornatowski, Warszawa.
Cicero M.T., 1963, O starości; O przyjaźni; Topiki; Fragmenty, tłum. W. Kornatowski, Warszawa.
Delisle J., Woodsworth J. (red.), 2012, Translators through history. Revised Edition, Amsterdam.
D’hulst L., 2014, Essais d’histoire de la traduction. Avatars de Janus, Paris.
Duché V. (red.), 2015, Histoire des traductions en langue française. XVe et XVIe siècles, Paris.
Jadacki J., 2015, Polish Philosophy of the 19th and 20th Centuries. Heritage Studies, Warszawa.
Kamper-Warejko J., 2017, Polski XVI-wieczny przekład poradnika Piotra Krescencjusza jako świadectwo przenikania kultur, „Rocznik Przekładoznawczy. Studia nad Teorią, Praktyką i Dydaktyką Przekładu”, 12, s. 153–169.
Kędelska E., Kwilecka I., Łuczak A., 1999–2012, Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy, Warszawa.
Klemensiewicz Z., 1985, Historia języka polskiego II, Warszawa.
Krahelska H. (red.), 1967, Filozofia polska, Warszawa.
Ladmiral J.-R., 2017, Le tournant philosophique dans la traduction. Wykład wygłoszony na konferencji „Traduction et philosophie”, Liège.
Le Blanc C., 2019, Histoire naturelle de la traduction, Paris.
Legeżyńska A., 1986, Tłumacz i jego kompetencje autorskie: na materiale powojennych tłumaczeń poezji A. Puszkina, W. Majakowskiego, I. Kryłowa i A. Błoka, Warszawa.
Lelewel J., 1823, Bibliograficznych ksiąg dwoje, t. 1, Wilno.
Meschonnic H., 1999, Poétique d’un texte de philosophe et de ses traductions: Humboldt, Sur la tâche de l’écrivain de l’histoire, [w:] H. Meschonnic, Poétique du traduire, Paris.
Palacz R., 1978, Nauczanie filozofii na Uniwersytecie Krakowskim, [w:] Nauczanie filozofii w Polsce w XV–XVIII wieku, L. Szczucki (red.), Wrocław, s. 7–85.
Polański K. (red.), 2003, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław.
Pym A., 1998, Method in Translation History, Manchester.
Pym A., 2009, Humanizing Translation History, „Hermes – Journal of Language and Communication Studies”, 42, s. 23–48.
Rée J., 2001, The Translation of Philosophy, „New Literary History”, 32, nr 2, s. 223–257.
Reynolds M., 2018, Literatura w historii (i historii przekładów), tłum. Z. Ziemann, „Przekładaniec”, 36, s. 7–24.
Sadkowski W., 2013, Odpowiednie dać słowu słowo, Toruń.
Skrzydlewski P., 2010, Ekonomika, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, A. Maryniarczyk (red.), Lublin, http://www.ptta.pl/pef/pdf/e/ekonomika.pdf (dostęp: 30.04.2021).
Soliński W., 1987, Przekład artystyczny a kultura literacka: komunikacja i metakomunikacja literacka, Wrocław.
Topolska B.M., 1979, Czytelnictwo książek wydanych na Litwie i Białorusi w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, cz. 1, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, 15, s. 204–237.
Topolska B.M., 1980, Czytelnictwo książek wydanych na Litwie i Białorusi w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, cz. 2, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, 16, s. 245–274.
Translation Studies Bibliography, https://benjamins.com/online/tsb/ (dostęp: 5.06.2019).
Venuti L., 1995, The Translator’s Invisibility, New York.
Winiarska I., 1994, Słownictwo specjalne pierwszego polskiego przekładu Etyki nikomachejskiej Sebastiana Petrycego z Pilzna, [w:] Studia z historii języka polskiego: praca zbiorowa, W. Kupiszewski (red.), Warszawa, s. 122–134.
Ziomek J., 1995, Renesans, Warszawa.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 641
Number of citations: 0