Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu
Koncepcja, założenia projektu i plany wydawnicze
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2021.08Słowa kluczowe
słownik historyczno-geograficzny, zakon niemiecki, Prusy, Warmia, osadnictwoAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie koncepcji Słownika historyczno-geograficznego Prus w średniowieczu i w okresie wczesnonowożytnym, nawiązującej do analogicznych badań prowadzonych od lat sześćdziesiątych XX w. w odniesieniu do ziem polskich w średniowieczu. Szczegółowo omówiony został pierwszy etap prac, obejmujący Prusy Dolne oraz Warmię (zakres chronologiczny, specyfika administracyjna, podstawa źródłowa etc.). Artykułowi towarzyszy materiał kartograficzny ukazujący terytorialny zakres pierwszego etapu realizacji projektu.
Bibliografia
Allgemeine Kartensammlung: Provinz Ostpreußen. Spezialinventar, opr. W. Bliß, Köln-WeimarWien 1996.
Ambrassat A., Die Provinz Ostpreußen, wyd. 2, Königsberg i. Pr. 1912.
Archiwa Kościoła Katolickiego w Polsce. Informator, opr. M. Dębowska, Kielce 2002.
Baltische Ortsnamen in Ostpreußen, opr. G. Blažienė, Stuttgart 2005 (Hydronymia Europeana, Sonderbd. 3).
Die baltischen Ortsnamen im Samland, opr. G. Blažienė, Stuttgart 2000 (Hydronymia Europeana, Sonderbd. 2).
Białuński G., Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002 (tłum. niem.: Bevölkerung und Siedlung im ordensstaatlichen und herzoglichen Preußen im Gebiet der „Großen Wildnis“ bis 1568, tłum. M.G. Esch, Hamburg 2009).
Białuński G., Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początków XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996 (tłum. niem.: Siedlungswesen im Bereich der Großen Masurischen Seen vom 14. bis zum 18. Jahrhundert – Ämter Lötzen und Rhein, tłum. Ch. Myschor, Hamburg 2005).
Białuński G., Przemiany społeczno-ludnościowe południowo-wschodnich obszarów Prus Krzyżackich i Książęcych (do 1568 roku), Olsztyn 2001.
Bieniak J., Kształtowanie się terytorium ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, Zapiski Historyczne 51, 1986, z. 3.
Biskup M., Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu (o tzw. nowym plemieniu Prusaków), Kwartalnik Historyczny 98, 1991, nr 2.
Biskup M., Prusy Królewskie i Krzyżackie (1466-1525), w: Historia Pomorza, t. II, cz. 1, Poznań 1976.
Biskup M., Prusy Królewskie w II połowie XV i w XVI stuleciu, w: Panorama lojalności. Prusy Królewskie i Prusy Książęce w XVI wieku, Warszawa 2001.
Biskup M., rec.: E. Maschke, Preußen. Das Werden eines deutschen Stammesnamens, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1957, nr 3 (58).
Biskup M., Rozkwit państwa krzyżackiego w Prusach, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka – społeczeństwo – państwo – ideologia, wyd. 2, Gdańsk 1988.
Biskup M., Wstęp, w: Mikołaj Kopernik, Lokacje łanów opuszczonych, wyd. M. Biskup, tłum. J. Drewnowski, wyd. 2, Olsztyn 1983.
Bogdan D., Warmia w XVI-XVIII wieku. Dominium – księstwo – kraik?, w: Prusy Książęce i Prusy Królewskie w XVI-XVIII wieku, Kielce 1997.
Boockmann H., Ostpreußen und Westpreußen, wyd. 4, Berlin 2002 (Deutsche Geschichte im Osten Europas).
Boockmann H., Stationen der Geschichte Ostund Westpreußens, Lüneburg 1986.
Buczek K., Geograficzno-historyczne podstawy Prus Wschodnich, w: Dzieje Prus Wschodnich, t. I, Toruń 1936.
Czaja R., Urbanizacja kraju, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa 2008.
Czaja R., Nowak Z.H., Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach ‒ próba charakterystyki, w: Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach. Podziały administracjne i kościelne w XIII-XVI wieku, Toruń 2013.
Długokęcki W., Prusy w starożytności i we wczesnym średniowieczu, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa 2008.
Dolezel S., Das preußisch-polnische Lehnsverhältnis unter Herzog Albrecht von Preußen (1525-1568), Köln-Berlin 1967.
Dygo M., Ekspansja terytorialna i władztwo terytorialne (1249-1309), w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa 2008.
Dygo M., Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226-1309), w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa 2008.
Forstreuter K., Die Entwicklung der Grenze zwischen Preußen und Litauen seit 1422, Altpreußische Forschungen 18, 1941, z. 1.
Forstreuter K., Das Preußische Staatsarchiv in Königsberg. Ein geschichtlicher Rückblick mit einer Übersicht über die Bestände, Göttingen 1955.
Górska-Gołaska K., Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, w: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk 1953-2003, Warszawa 2003.
Górska-Gołaska K., Uwagi o Słowniku historyczno-geograficznym ziemi chełmińskiej w średniowieczu, Zapiski Historyczne 38, 1973, z. 2.
Górski K., Problematyka dziejowa Prus Królewskich (1466-1772), Zapiski Historyczne 28, 1963, z. 2.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny komturstwa człuchowskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2016
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny komturstwa gniewskiego i okręgu nowskiego wójtostwa tczewskiego w średniowieczu, Gniew 2009.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny komturstwa świeckiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2012.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny komturstwa tucholskiego w średniowieczu, Tuchola 2010.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny okręgów kiszewskiego, kościerskiego i skarszewskiego wójtostwa tczewskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2018.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny okręgu mirachowskiego komturstwa gdańskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2014.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny okręgu puckiego komturstwa gdańskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2014.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny okręgu sobowidzkiego wójtostwa tczewskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2017.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny prokuratorstwa bytowskiego, komturstwa gdańskiego/malborskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2012.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny wójtostwa grabińskiego i okręgu rybickiego szkarpawskiego komturstwa malborskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2017.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny wójtostwa lęborskiego, komturstwa gdańskiego w średniowieczu, Bydgoszcz 2013.
Grzegorz M., Słownik historyczno-geograficzny ziemi chojnickiej w granicach komturstwa człuchowskiego, Chojnice 2005.
Grzegorz M., Struktura administracyjna i własnościowa Pomorza Gdańskiego pod rządami zakonu krzyżackiego w latach 1309-1454, Warszawa-Poznań-Toruń 1987.
Heinrich-Mortensen G., Beiträge zu den Nationalitätenund Siedlungsverhältnissen von Pr.Litauen, Königsberg 1921 – Berlin 1927.
Heling R., Einführung, w: Die Türkensteuer im Herzogtum Preußen 1540, wyd. H.H. Diehlmann, t. I, Hamburg 1998.
Historisch-geographischer Atlas des Preußenlandes, z. 1-15, red. H. Mortensen, G. Mortensen, R. Wenskus, H. Jäger, Wiesbaden-Stuttgart 1968-1989.
Jäger E., Prussia-Karten 1542–1810. Geschichte der kartographischen Darstellung Ostpreußen vom 16. bis zum 19. Jahrhundert. Entstehung der Karten – Kosten – Vertrieb. Bibliographischer Katalog, Weißenhorn 1982.
Jähnig B., Die Bestände des historischen Staatsarchivs Königsberg als Quelle zur Bevölkerungsund Siedlungsgeschichte des Preußenlandes, w: Aus der Arbeit des Geheimen Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, Berlin 1996.
Johansen P., Die Estlandliste des Liber census Daniae, Kopenhagen-Reval 1933.
Jóźwiak S., Od przestrzeni granicznej do granicy linearnej. Ostateczne ukształtowanie się linearnej granicy kujawsko-pomorskiej w XIV wieku, Ziemia Kujawska 20, 2007.
Jóźwiak S., Podziały administracyjne, w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa 2008.
Jóźwiak S., Pogranicze kujawsko-krzyżackie w latach 1228-1454, Toruń 2006 (niepublikowana dysertacja obroniona na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu).
Jóźwiak S., Rola i znaczenie enklaw terytorialnych zakonu krzyżackiego na Kujawach w politycznych stosunkach z Polską w XIV-XV wieku, Ziemia Kujawska 12, 1997.
Jóźwiak S., Terytorium nieszawskie pod panowaniem zakonu krzyżackiego (do 1422 roku), w: Dzieje Nieszawy, t. I, Toruń 2004.
Kamiński A., Jaćwież – terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne, Łódź 1953.
Kizik E., Uwagi wstępne. Prusy Królewskie: środowisko geograficzne, administracja, demografia, w: Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454-1772, Gdańsk 2012.
Kost W., Die Kgl. Preußische Landesaufnahme 1875-1908, w: Die Landschaften Niedersachsens. Bau, Bild und Deutung einer Landschaft, wyd. 3, Neumünster 1970.
Kowalczyk E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą), Warszawa 2003.
Kowalczyk-Heyman E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą a Biebrzą), Warszawa 2013.
Kucharski E., Co oznacza nazwa „Selencia” w kronice Galla-Anonima?, Kwartalnik Historyczny 40, 1926.
Labuda G., Prusy rodzime, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka – społeczeństwo – państwo – ideologia, wyd. 2, Gdańsk 1988.
Małłek J., Dwie części Prus ‒ nowe spojrzenie, w: Prusy Książęce i Prusy Królewskie w XVIXVIII wieku, Kielce 1997.
Małłek J., Ekspansja kultury polskiej na Prusy Książęce w XVI wieku, w: tenże, Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku, Olsztyn 1987 (także w: tenże, Opera selecta, t. IV, Toruń 2012).
Małłek J., Die Entstehung und Entwicklung eines Sonderbewusstseins in Preußen, Zeitschrift für Ostforschung 31, 1982 (tłum. pol.: Powstanie poczucia krajowej odrębności w Prusach i jej rozwój w XV i XVI wieku, w: tenże, Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku, Olsztyn 1987).
Małłek J., Granice państwowe, kościelne i administracyjne Prus Książęcych w XVI wieku, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1966, nr 1 (91).
Małłek J., Hołd pruski 1525 roku. Ostateczna likwidacja zakonu krzyżackiego w Prusach, w: Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, t. I, Warszawa 1981 (przedruk w: Warmia i Mazury. Zarys dziejów, wyd. 2, Olsztyn 1985, s. 190-198; także w: tenże, Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku, Olsztyn 1987).
Małłek J., Prusy Królewskie a Korona w latach 1454/1466-1569. Centralizm i partykularyzm we wzajemnych stosunkach, w: Spory o państwo w dobie nowożytnej. Między racją stanu a partykularyzmem, Łódź 2007 (przedruk w: tenże, Inne szkice pruskie. Szkice z dziejów Prus Polskich i Książęcych, Dąbrówno 2012).
Małłek J., Prusy Królewskie przed i po unii lubelskiej 1569 roku (Ziemie pruskie w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Charakterystyka prawnoustrojowa, geograficzna, wyznaniowa, społeczne i etniczna), w: Unia Lubelska ‒ Unia Europejska, Lublin 2010 (przedruk w: tenże, Od Prus do Mazur. Szkice z dziejów Prus, Pomorza, Warmii i Mazur, Dąbrówno 2016).
Małłek J., Prusy Książęce w XVI wieku ‒ panorama lojalności, w: Panorama lojalności. Prusy Królewskie i Prusy Książęce w XVI wieku, Warszawa 2001 (przedruk w: tenże, Od Prus do Mazur. Szkice z dziejów Prus, Pomorza, Warmii i Mazur, Dąbrówno 2016).
Małłek J., Ustawa o rządzie (Regimentsnottel) Prus Książęcych z r. 1542, Toruń 1967.
Małłek J., „Verfassung”, Verwaltung, Recht und Militär im Königlichen Preußen, w: Handbuch der Geschichte Ostund Westpreußens, cz. II/1, Lüneburg 1994.
Maschke E., Preußen. Das Werden eines deutschen Stammesnamens, Ostdeutsche Wissenschaft. Jahrbuch des Ostdeutschen Kulturrates 2, 1955 (przedruk w: tenże, Domus hospitalis Theutonicorum. Europäische Verbindungslinien der Deutschordensgeschichte. Gesammelte Aufsätze aus den Jahren 1931-1963, Bonn-Godesberg 1970).
Mączak A., Prusy Królewskie i Książęce w latach rozkwitu (1526-1657), w: Historia Pomorza, t. II, cz. 1, Poznań 1976.
Morré F., Die Swenzonen in Ostpommern. Aufstieg und Herrschaft 1269-1357, Baltische Studien N.F. 41, 1939.
Mortensen G., Das Herzogtum Preußens im Jahre 1540, w: Historisch-geographischer Atlas des Preußenlandes, z. 5, red. H. Mortensen, G. Mortensen, R. Wenskus, Wiesbaden 1978.
Mortensen H., Mortensen G., Die Besiedlung des nordöstlichen Ostpreussens bis zum Beginn des 17 Jahrhundert, cz. I: Die preußisch-deutsche Siedlung am Westrand der Großen Wildnis um 1400, Leipzig 1937; cz. II: Die Wildnis im östlichen Preußen, ihr Zustand um 1400 und ihre frühere Besiedlung, Leipzig 1938.
Die Namen der fließenden Gewässer im Flußgebiet des Pregel / Nazwy wód płynących dorzecza Pregoły, opr. M. Biolik, Stuttgart 1996 (Hydronymia Europeana 11).
Die Namen der stehenden Gewässer im Zuflussgebiet des Pregels und im Einzugsbereich der Zuflüsse zur Ostsee zwischen Pregel und Memel / Nazwy wód stojących dorzecza Pregoły i dopływów Bałtyku miedzy Pregołą a Niemnem, opr. M. Biolik, Stuttgart 1993 (Hydronomia Europaena 8).
Okulicz-Kozaryn Ł., Dzieje Prusów, Wrocław 1997.
Ortsnamen baltischer Herkunft im südlichen Teil Ostpreussens / Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej cze̜ ści Prus Wschodnich, opr. R. Przybytek, Stuttgart 1993 (Hydronomia Europae, Sonderbd.).
Panfil R., Dzieje badań nad raportem Wulfstana oraz próby lokalizacji Truso w latach 1599-1873, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2017, nr 3 (297).
Powierski J., O słowniku historyczno-geograficznym ziemi chełmińskiej, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1972, nr 2-3 (116-117).
Powierski J., Problem polsko-pruskiej granicy na Osie a osadnictwo ziemi płowęskiej, Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1977, nr 2 (136).
Powierski J., Prusowie, Prusy, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. IV, Wrocław 1970.
Powierski J., Struktura osadniczo-terytorialna ziemi chełmińskiej i Pomezanii a kształtowanie się administracji grodowej (do 1283 r.), w: Średniowieczne zamki Polski Północnej, Malbork 1983.
Radzimiński A., Geneza oraz ukształtowanie się organizacji kościelnej (1206-1409), w: Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa 2008.
Radzimiński A., Kościół w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach 1243-1525. Organizacja – uposażenie – ustawodawstwo – duchowieństwo – wierni, Malbork 2006.
Das Reichsamt für Landesaufnahme und seine Kartenwerke, Berlin 1931.
Samsonowicz H., Der Deutsche Orden in seinem Verhältnis zur Gesellschaft Polens unter kulturund verwaltungsgeschichtlichen Aspekten, w: Ritterorden und Region – politische, soziale und wirtschaftliche Verbindungen im Mittelalter, Toruń 1995 (Ordines Militares 8).
Schmauch H., Die Wiederbesiedlung des Ermlandes im 16. Jahrhundert, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 23, 1929.
Schmauch H., Nicolaus Coppernicus und die Wiederbesiedlungsversuche des ermländischen Domkapitels um 1500, Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 27, 1941.
Simiński R., Od „solitudo” do „terra culta”. Przestrzeń jako przedmiot wyobrażeń w Inflantach i Prusach od XIII do początku XV wieku, Toruń 2008.
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna, red. T. Jurek, <http://www.slownik.ihpan.edu.pl/>
Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, opr. K. Porębska, przy współpr. M. Grzegorza, red. M. Biskup, Wrocław 1971.
Srokowski S., Prusy Wschodnie. Kraj i ludzie, Warszawa 1929.
Srokowski S., Prusy Wschodnie. Studium geograficzne, gospodarcze i społeczne, Gdańsk-Bydgoszcz-Toruń 1945.
Szorc A., Dominium warmińskie 1243-1772. Przywilej i prawo chełmińskie na tle ustroju Warmii, Olsztyn 1990.
Szorc A., Dzieje diecezji warmińskiej (1243-1991), Olsztyn 1991.
Śliwiński B., Pomorze Wschodnie w okresie rządów Władysława Łokietka w latach 1306-1309, Gdańsk 2003.
Tandecki J., Podziały administracyjne państwa zakonnego w Prusach, w: Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach. Podziały administracjne i kościelne w XIII‒XVI wieku, Toruń 2013.
Tektonik des Geheimen Staatsarchivs Preußischer Kulturbesitz, red. J. Klooesterhuis, Berlin 2011.
Toeppen M., Historisch-comparative Geographie von Preussen, Gotha 1858.
Toeppen M., Zur Geschichte der ständischen Verhältnisse in Preußen (Besonders nach dem Landtagsacten), Historisches Taschenbuch N.F. 8, 1847.
Torge W., Geschichte der Geodäsie in Deutschland, Berlin – New York 2007.
Turowski E., Die innenpolitische Entwicklung Polnisch-Preussens und seine staatsrechtliche Stellung zu Polen vom 2. Thorner Frieden bis zum Reichstag von Lublin (1466-1569), Berlin 1937.
Vercamer G., Einführung, w: Die Türkensteuer, t. III: Ragnit-Insterburg-Saalau-Georgenburg, Hamburg 2008.
Vercamer G., Siedlungs-, Sozialund Verwaltungsgeschichte der Komturei Königsberg in Preußen (13.-16. Jahrhundert), Marburg 2010.
Vetulani A., Lenno pruskie od traktatu krakowskiego do śmierci księcia Albrechta 1525-1568. Studium historyczno-prawne, Kraków 1930.
Weber L., Preussen vor 500 Jahren in culturhistorischer, statistischer und militärischer Beziehung nebst Special-Geographie, Danzig 1878.
Zajączkowski S., Podbój Prus i ich kolonizacja przez Krzyżaków, w: Dzieje Prus Wschodnich, t. I, Toruń 1935.
Zajączkowski S., Uwagi nad terytorialno-plemienną strukturą Jaćwieży, Zapiski Historyczne 31, 1966, z. 4.
Zuflüsse zur Ostsee zwischen unterer Weichsel und Pregel / Nazwy wodne dopływów Bałtyku między dolną Wisłą a Pregołą, opr. M. Biolik, Stuttgart 1989 (Hydronymia Europeana 5).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1018
Liczba cytowań: 0
