Diecezje, biskupi i kapituły na południowym pobrzeżu Bałtyku, czyli jeszcze raz o dwunastowiecznych dziejach biskupstwa na Kujawach
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2024.01Ključne riječi
historia Kościoła, biskupstwo kujawskie w XII w., Włocławek i Kruszwica, kapituły i kanonicy w średniowieczu, polska organizacja kościelna w XII-XIII w.Sažetak
Artykuł poświęcony jest początkom organizacji diecezjalnej na Kujawach w XII w. Początki te są od dawna dyskutowane w literaturze. Wciąż powraca kontrowersja, czy ok. 1124 r. istniały jedno czy dwa odrębne biskupstwa (Włocławek, Kruszwica). Autor dowodzi, że w grę wchodzi tylko jedno biskupstwo, ale analizuje specjalną rolę, jaką odgrywała kapituła w Kruszwicy. Problem przedstawiony został na szerokiej podstawie komparatystycznej.
References
Banaszkiewicz J., Giecz na Gallowej liście wielkich grodów Bolesława Chrobrego, w: Gród piastowski w Gieczu. Geneza – funkcja – kontekst, Poznań 2016.
Beumann H., Das päpstliche Schisma von 1130, Lothar III. und die Metropolitanrechte von Magdeburg und Hamburg-Bremen in Polen und Dänmark, w: Deutsche Ostsiedlung in Mittelalter und Neuzeit, Köln-Wien 1971.
Bieniak J., Wzajemne powiązania osobowe kapituł włocławskiej i kruszwickiej w średniowieczu, w: Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. Studia nad pochodzeniem i funkcjonowaniem elity kościelnej, Toruń 2000.
Biermann F., Blum O., Hergheligiu C., Neue Forschungen zum Prämonstratenserstift Grobe auf der Insel Usedom. Ausgrabungen am Wilhelmshofer Priesterkamp im Jahre 2010, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg 63, 2015.
Bishop Reformed. Studies of Episcopal Power and Culture in the Central Middle Ages, red. J.S. Ott, A. Trumbore Jones, Aldershot 2007.
The Bishop. Power and Piety at the First Millenium, red. S. Gilsdorf, Münster 2002 (Neue Aspekte der europäischen Mittelalterforschung 4).
Bistřický J., Zdíkovy listiny, Český časopis historický 96, 1998.
Bogucki A., Przynależność administracyjna Kujaw w XI i XII wieku, w: Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1995.
Bölling J., Zwischen Regnum und Sacerdotium. Historiographie, Hagiographie und Liturgie der Petrus-Patrozinien im Sachsen der Salierzeit (1024-1125), Ostfildern 2017.
Christensen A.E., Archbishop Asser, the Emperor and the Pope. The first Archbishop of Lund and his Struggle for the Independence of the Nordic Church, Scandinavian Journal of History 1, 1976.
Danielewski M., Cuiavia Christiana. U progu chrześcijaństwa i Kościoła na Kujawach w X-XII wieku, Poznań 2019.
Dąbrowska E., Krzyż arcybiskupów polskich, w: taż, Groby, relikwie i insygnia. Studia z dziejów mentalności średniowiecznej, Warszawa 2008.
Dąbrowska E., Nieznane groby średniowiecznych duchownych z kolegiaty pw. śś. Piotra i Pawła w Kruszwicy, Studia Źródłoznawcze 54, 2016.
Derwich M., Monastycyzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce. Wybrane problemy, Wrocław 1998.
Dobosz J., Kruszwica w dziejach państwa i Kościoła polskiego doby piastowskiej, w: Kruszwica wczesnośredniowieczna, Warszawa 2023 (Origines Polonorum, t. 16).
Dobosz J., Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002.
Duggan A.J., Iura sua unicuique tribuat. Innocent II and the Advance of the Learned Law, w: Pope Innocent II (1130-1143). The World vs The City, London – New York 2016.
Die ‘Episkopalisierung der Kirche’ im europäischen Vergleich, red. A. Bihrer, H. Röckelein, Berlin-Boston 2022 (Studien zur Germania Sacra, Neue Folge 13).
Ertl Th., Kanonistik als angewandte Wissenschaft. Balduin von Brandenburg und der Streit um die Brandenburger Bischofswahl, w: Handschriften, Historiographie und Recht. Winfried Stelzer zum 60. Geburtstag, München 2002 (Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung. Ergbd. 42).
Fuhrmann H., Provincia constat duodecim episcopatibus. Zum Partiarchatsplan Erzbischof Adalberts von Hamburg-Bremen, Studia Gratiana 9, 1967.
Gelting M., Elusive Bishops. Remembering, Forgetting, and Remaking the History of the Early Danish Church, w: The Bishop. Power and Piety at the First Millennium, Münster 2004.
Görich K., Die Ehre Friedrich Barbarossas. Kommunikation, Konflikt und politisches Handeln im 12. Jahrhundert, Darmstadt 2001.
Görich K., Ehre des Erzbischofs. Arnold von Selenhofen (1153-1160) im Konflikt mit Mainz, Archiv für mittelrheinische Kirchengeschichte 53, 2001.
Górski K., Lund et Gniezno dans les années 1130-1139. Suppression et restitution de deux provinces ecclésiastiques, Cahiers de civilisation médiévale 19, 1976.
Grauven W.N., Norbert Erzbischof von Magdeburg (1126-1134), Duisburg 1986.
Groten M., Priorenkolleg und Domkapitel von Köln im Hohen Mittelalter. Zur Geschichte des kölnischen Erzstifts und Herzogtum, Bonn 1980 (Rheinisches Archiv 109).
Hardt M., Die Etablierung der Bistümer Brandenburg und Havelberg und ihre Integration in die Magdeburger Kirchenprovinz (10.-12. Jahrhundert), w: 1050 Jahre Erzbistum Magdeburg (968-2018). Die Errichtung und Etablierung des Erzbistums im europäischen und regionalen Kontext (10.-12. Jahrhundert), Leipzig 2022 (Italia Regia. Fonti e ricerche per la storia medievale 6).
Hardt M., The Significance of the Premonstratensians for the Polabian and Baltic Slavs, Materiały Zachodniopomorskie 17, 2021.
Hoffmeister Ph., Die Doppeltitel der Bischöfe, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, Kanonistische Abteilung 34, 1947.
Janicki M.A., Romańskie napisy haftowane na jedwabnych pasmach z grobu nr 24 w kolegiacie w Kruszwicy, Studia Źródłoznawcze 54, 2016.
Jenseits des Königshofs. Bischöfe und ihre Diözesen im nachkarolingischen ostfränkisch-deutschen Reich (850-1100), red. A. Bihrer, S. Bruhn, Berlin-Boston 2019 (Studien zur Germania Sacra. Neue Folge 10).
Johrendt J., Das Innozenzianische Schisma aus kurialer Perspektive, w: Gegenpäpste – ein unerwünschtes mittelalterliches Phänomen, Wien-Köln-Weimar 2012 (Papsttum im mittelalterlichen Europa 1).
Kaczmarek J., Początki architektury sakralnej w Kruszwicy, w: Początki architektury monumentalnej w Polsce. Materiały z sesji naukowej. Gniezno, 20-21 listopada 2003 roku, Gniezno 2004.
Kaluza-Baumruker M., Das Schweriner Domkapitel (1171-1400), Köln 1987 (Mitteldeutsche Forschungen 96).
Kéry L., Die Errichtung des Bistums Arras 1093/1094, Sigmaringen 1994 (Beihefte der Francia 33).
Knibbs O.E., Ansgar, Rimbert and the Forged Foundations of Hamburg-Bremen, Farnham-Burlington 2011.
Kölzer Th., Ansgar und das Erzbistum Hamburg. Eine Nachlese, Archiv für Diplomatik 66, 2020.
Krabbo H., Die brandenburgische Bischofswahl im Jahre 1221, Forschungen zur brandenburgischen und preußischen Geschichte 17, 1904.
Kriedte P., Die Herrschaft der Bischöfe von Włocławek in Pommerellen von den Anfängen bis zum Jahre 1409, Göttingen 1974.
Kunde H., Der Westchor des Naumburger Doms und die Marienstiftskirche. Kritische Überlegungen zur Forschung, w: Religiöse Bewegungen im Mittelalter. Festschrift für Matthias Werner zum 65. Geburtstag, Köln 2007.
Kurze D., Bischof Wilmar und die Gründung des Domkapitels 1161, w: 850 Jahre Domkapitels Brandenburg, Regensburg 2011 (Schriften des Domstifts Brandenburg 5).
Labuda G., Około datacji dokumentów fundacyjnych klasztoru premonstratensów w Grobe (1159, 1168?, 1177-1179), w: Personae, colligationes, facta, Toruń 1991.
Labuda G., Początki diecezjalnej organizacji na Pomorzu i Kujawach w XI-XII wieku, Zapiski Historyczne 33, 1968.
Ludwig M., Das Domstift Naumburg, Berlin-Boston 2022 (Germania Sacra, ser. 3, t. XIX/1).
Maciejewski J., Biskupstwo włocławskie i jego kujawsko-pomorscy ordynariusze w Polsce piastowskiej – stan i perspektywy badań, w: Historiograficzna prognoza 2000: stan i potrzeby badań nad dziejami regionów kujawsko-pomorskiego i sąsiednich, Bydgoszcz 2000.
Maciejewski J., Episkopat polski doby dzielnicowej 1180-1320, Kraków-Bydgoszcz 2003.
Maciejewski J., Uwagi o tytulaturze biskupów włocławskich do początku XIV wieku, Nasza Przeszłość 79, 1993.
Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Wrocław 1975.
Meckelnborg Ch., Tractatus de urbe Brandenburg. Die älteste Zeugnis brandenburgischer Geschichtsschreibung. Textanalyse und Edition, Berlin 2015 (Schriften der Landesgeschichtlichen Vereinigung für die Mark Brandenburg, NF 7).
Michalski M., Ustanowienie i wczesne dzieje biskupstwa kujawskiego, w: Scripta minora, t. I, Poznań 1996.
Nyberg T.S., Die Kirche in Skandinavien. Mitteleuropäischer und englischer Einfluss im 11. und 12. Jahrhundert. Anfänge der Domkapitel Børglum und Odense in Dänemark, Sigmaringen 1986.
Pauk M.R., Capella regia i struktury Kościoła monarszego w Europie Środkowej X-XII wieku. Ottońsko-salickie wzorce ustrojowe na wschodnich rubieżach łacińskiego chrześcijaństwa, w: Granica wschodnia cywilizacji zachodniej w średniowieczu, Warszawa 2014.
Pauk M.R., Did the Piast Dynasty Have a Court Bishopric? The Poznań Bishopric and its Bishops during the so Called Second Piast Monarchy (cca. 1070-1140), w: Polonia coepit habere episcopum. The Origin of the Poznań Bishopric in the Light of the Latest Research, Poznań 2019.
Pauk M.R., Początki Kościoła na Pomorzu, w: Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X-XII w.), Wrocław 2020 (Scripta Historica Europea 5).
Petersen S., Bistumsgründungen im Wiederstreit zwischen Königen, Bischöfen und Herzögen. Die Bistumsgründungen in ottonischer, salischer und staufischer Zeit, w: Bistümer und Bistumsgrenzen vom frühen Mittelalter bis zur Gegenwart, Rom-Freiburg-Wien 2006.
Petersen S., Die Anfänge der Domkapitel in Brandenburg und Havelberg, w: 1050 Jahre Erzbistum Magdeburg (968-2018). Die Errichtung und Etablierung des Erzbistums im europäischen und regionalen Kontext (10.-12. Jahrhundert), Leipzig 2022 (Italia Regia. Fonti e ricerche per la storia medievale 6).
Petersohn J., Der südliche Ostseeraum im kirchlich-politischen Kräftespiel des Reichs, Polens und Dänemarks vom 10. bis 13. Jahrhundert, Köln-Wien 1979 (Ostmitteleuropa in Vergangenheit und Gegenwart 17).
Piętkowski P., Biskupstwo pomorskie jako początek biskupstwa kamieńskiego, Wrocław 2015 (Scripta Historica Medievalia 4).
Prémontré des Ostens. Das Kloster Unser Lieben Frauen Magdeburg vom 11. bis 17. Jahrhundert, red. M. Puhle, Oschersleben 1996.
Radzimiński A., Duchowieństwo kapituł katedralnych w Polsce XIV i XV w. na tle porównawczym. Studium nad rekrutacją i drogami awansu, Toruń 1995.
Radzimiński A., Uwagi o powstaniu i organizacji kapituły włocławskiej w średniowieczu, w: Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1995.
Reuter T., A Europe of Bishops. The Age of Wulfstan of York and Burchard of Worms, w: Patterns of Episcopal Power. Bishops in Tenth and Eleventh Century Western Europe, Berlin-Boston 2011 (Prinz-Albert-Forschungen 6).
Rębkowski M., Chrześcijaństwo na Pomorzu z perspektywy archeologii (X-XI w.), w: Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X-XII w.), Wrocław 2020 (Scripta Historica Europea 5).
Riebel M., „cum imperatore perrexit in Italiam”. Magdeburger Erzbischöfe und Naumburger Bischöfe als Teilnehmer von Italienzügen (1037-1137), w: 1050 Jahre Erzbistum Magdeburg (968-2018). Die Errichtung und Etablierung des Erzbistums im europäischen und regionalen Kontext (10.-12. Jahrhundert), Leipzig 2022 (Italia Regia. Fonti e ricerche per la storia medievale 6).
Robinson I.S., Innocent II and the Empire, w: Pope Innocent II (1130-1143). The World vs The City, London – New York 2016.
Rolker Ch., Canon Law in the Age of Reforms (c. 1000 to 1150), Washington 2023 (History of Medieval Canon Law).
Rosik S., Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013.
Rupp G., Die Ekkehardiner, Markgrafen von Meissen und ihre Beziehungen zum Reich und zu den Piasten, Frankfurt am Main 1996.
Schieffer R., Die Reichweite päpstlicher Entscheidungen nach der papstgeschichtlichen Wende, w: Das begrentzte Papsttum. Spielräume päpstlichen Handelns. Legaten – delegierte Richter – Grenzen, Berlin-Boston 2013.
Schlesinger W., Kirchengeschichte Sachsens im Mittelalter, t. II, Köln-Graz 1962.
Schmidt H.-J., Kirche, Staat, Nation. Raumgliederung der Kirche im mittelalterlichen Europa, Weimar 1999 (Forschungen zur mittelalterliche Geschichte 37).
Schönfeld B., Die Urkunden der Gegenpäpste. Zur Normierung der römischen Kanzleigewohnheiten im 11. und 12. Jahrhundert, Köln 2018 (Papsttum im mittelalterlichen Europa 7).
Schrör M., Metropolitangewalt und papstgeschichtliche Wende, Husum 2009.
Schubert E., Die Bestattungen von Naumburger Bischöfen im Naumburger Dom, Sachsen und Anhalt 26, 2014.
Seebacher G., Schößler W., Gahlbeck Ch., Brandenburg/Havel. Prämonstratenser-Domkapitel St. Peter und Paul, w: Brandenburgisches Klosterbuch. Handbuch der Klöster, Stifte und Kommenden bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts, t. I, Berlin 2007.
Seegrün W., Das Papsttum und Skandinawien bis zur Vollendung der nordischen Kirchenorganisation (1164), Neumünster 1967.
Sembdner A., Die Etablierung Bistums Zeitz-Naumburg im 11. und 12. Jahrhundert. Strukturelle Formierung und gesellschaftliche Transformation von der Verlegung des Bischofsitzes 1028 bis ca. 1150; w: 1050 Jahre Erzbistum Magdeburg (968-2018). Die Errichtung und Etablierung des Erzbistums im europäischen und regionalen Kontext (10.-12. Jahrhundert), Leipzig 2022 (Italia Regia. Fonti e ricerche per la storia medievale 6).
Sembdner A., Fehlendes Puzzlestück des Naumburger Westchors? Ein fragmentarisch überliefertes Kopialbuch der Naumburger Domkirche aus dem 13. Jahrhundert, Archiv für Diplomatik 67, 2021.
Skwierczyński K., Custodia civitatis. Sakralny system ochrony miasta w Polsce wcześniejszego średniowiecza na przykładzie siedzib biskupich, Kwartalnik Historyczny 103, 1996.
Spors J., Podziały polityczne Pomorza Gdańskiego i Sławieńsko-Słupskiego w XII-XIV wieku, Słupsk 1983.
Staab F., Die Gründung der Bistümer Erfurt, Büraburg und Würzburg durch Bonifatius im Rahmen der fränkischen und päpstlichen Politik, Archiv für mittelrheinische Kirchengeschichte 40, 1988.
Stratmann M., Das Recht der Erzbischofsweihe in ostfränkich-deutschen Reich vom 8. bis 13. Jahrhundert, w: Papsttum, Kirche und Recht im Mittelalter. Festschrift für Horst Fuhrmann zum 65. Geburtstag, Tübingen 1991.
Stróżyk P., Jeszcze o dokumentach fundacyjnych klasztoru premonstratensów w Grobe, Roczniki Historyczne 58, 1992.
Szczepan M., Bulla Eugeniusza III z 4 IV 1148 jako świadectwo misji pruskiej biskupstwa włocławskiego w XII wieku, w: Dzierżawcy, literaci, posłowie, Malbork 2011 (Studia z dziejów średniowiecza 16).
Tazbirowa J., Początki biskupstwa na Kujawach, Przegląd Historyczny 53, 1962.
Třeštík D., Moravský biskup roku 976, w: Ad vitam et honorem. Profesoru Jaroslavu Mezníkoví přátelé a žáci k pětesemdesátým narozeninám, Brno 2003.
Veneziani E., The Papacy and Ecclesiology of Honorius II (1124-1130). Church Governance after the Concordat of Worms, Woodbridge 2023.
Wasilewski T., Kościół monarszy w X-XII w. i jego zwierzchnik biskup polski, Kwartalnik Historyczny 92, 1985.
Wentz G., Das Bistum Havelberg, Berlin-Leipzig 1933 (Germania Sacra, ser. I, t. II).
Wentz G., Das staatsrechtliche Stellung des Stifts Jerichow, Sachsen und Anhalt 5, 1929.
Wiedemann B., Pater sanctissime. Petitions to the Pope in the Twelfth and Thirteenth Century, Archiv für Diplomatik 69, 2023.
Wiessner H., Das Bistum Naumburg, t. I, Berlin 1997 (Germania Sacra NF, t. XXXV/1).
Wihoda M., Morava v dobĕ knižecí 906-1197, Praha 2010.
Willich Th., Magdeburger Primatskonstruktionen vom 10. bis zum 14. Jahrhundert, w: Tradition und Wandel. Beiträge zur Kirchen-, Gesellschafts- und Kulturgeschichte. Festschrift für Heinz Dopsch, Wien-München 2001.
Wolter H., Die Synodaltätigkeit der Erzbischöfe von Hamburg-Bremen bis zum Jahre 1223, Annuarium Historiae Conciliorum 22, 1990.
Zachorowski S., Rozwój i ustrój kapituł polskich w wiekach średnich, wyd. 2, Kraków 2005.
Downloads
Objavljeno
How to Cite
Broj časopisa
Rubrika
Stats
Number of views and downloads: 90
Number of citations: 0
