Rodzina chrześcijańska jako środowisko budowania społeczeństwa obywatelskiego

Abstrakt

Po pierwsze, rodzinę postrzegamy przede wszystkim przez pryzmat jej realnych kształtów, jako rzeczywistość konkretną, namacalną, dostępną dla empirycznego badania i wglądu, natomiast społeczeństwo obywatelskie to bardziej projekt, idea niż realność dostępna dla postronnego obserwatora. Badanie wzajemnych między nimi relacji to więc w głównej mierze pytanie o wpływ idei na rzeczywistość, i na odwrót, o wpływ rzeczywistości na ideę. W naszym przypadku chodzić będzie o zbadanie rozumienia i recepcji idei społeczeństwa obywatelskiego w polskich rodzinach oraz o zbadanie szans i zagrożeń, mocnych i słabych stron realizacji tej idei, mając za punkt wyjścia zestaw norm, tradycji i cnót pielęgnowanych i przekazywanych z pokolenia na pokolenie w rodzinnych wspólnotach, wywierających wpływ na kształt kultury naszego społeczeństwa. Interesujące jest w tym kontekście także przyjrzenie się samej idei obywatelskości pod kątem jej obecności w polskiej tradycji, na ile jest ona, podobnie jak rodzina, polską realnością, wypracowanym doświadczeniem, do którego można się odwoływać i nawiązywać, a na ile ideą zaczerpniętą z zewnątrz, spoza rodzimej myśli i tradycji; stąd pytania wielu uczonych, czy tę ideę w Polsce trzeba „sadzić”, „budować” czy „pielęgnować”, „chronić”.

Po drugie, odrębność obu przedmiotów badań wynika z faktu, że rodzina od czasów starożytnych była, i jest do dziś, postrzegana w kategoriach domostwa i wspólnoty gospodarowania, siedliska życia i rozwoju człowieka, „miniatury systemu społecznego”, ale uprzedniej wobec państwa (wypełniającej sferę przedpolityczną), mającej prawo chronić obszar własnej prywatności (całości pożycia kobiety, mężczyzny i ich potomstwa) przed oczami innych i ingerencją władzy, natomiast społeczeństwo obywatelskie to przestrzeń postaw i działań osób–obywateli, wykraczających tak pod względem celów, jak i zasięgu poza obszar czterech ścian domu, a więc poza sferę prywatną, budujących przestrzeń publiczną w sieci zrzeszeń, ruchów, grup, stowarzyszeń, otwartą na wzrok i ocenę innych jej uczestników, obserwatorów czy krytyków, a także polityki i władzy, choć autonomiczną i niezależną wobec państwa. Stawianie naprzeciw siebie rodziny i społeczeństwa obywatelskiego umożliwia więc badanie poziomu zdolności i gotowości przekraczania przez osoby prywatne sfery zakreślonej przez interesy i potrzeby wspólnoty rodzinnej i wchodzenia, na zasadzie dobrowolności, w relacje społeczne szersze niż te oparte na pokrewieństwie.