Biblijne podstawy dialogu

Abstrakt

Rozmowa jako szeroko pojęty dialog, a więc wymiana myśli i tego, co wnętrze ludzkie nurtuje, to jedna z podstawowych czynności w życiu codziennym i w sztuce! W literaturze pięknej początków dialogu należy poszukiwać w naśladowaniu (mimesis) rzeczywistych rozmów, jakie ludzie prowadzą między sobą. Stanowi podstawową formę dramatu od Aischylosa przez Szekspira do dzisiejszych sztuk teatralnych. Rozmowami bohaterów przetykane są także opisy akcji w Iliadzie i Odysei, później posługiwali się nimi i Wergiliusz w Eneidzie, i Dante w Boskiej komedii, ale za ojca dialogu przyjęło się jednak uważać Platona, słynnego filozofa greckiego, bo to on pierwszy wprowadził dialog do swoich rozpraw filozoficznych. Kontynuację tradycji Platona stanowi debata filozoficzna u Heraklidesa z Pontu, Plutarcha i Lukiana, w świecie języka łacińskiego tę formę twórczości uprawiał przede wszystkim Marek T. Cycero1. Także w egipskiej i mezopotamskiej literaturze mądrościowej spotyka się rozprawy w formie dialogu, nie wspominając o piśmiennictwie wczesnochrześcijańskim. Nie trzeba wykazywać, że rozmowa kieruje się niepisanymi regułami. Nie chodzi tu jedynie o wymianę myśli, dzielenie się brzemieniem emocji, tym co cieszy i boli. W dialogu implicite zawarte jest odniesienie do prawdy i minimum wzajemnej życzliwości, a więc wola komunikowania dobra pod postacią prawdy. Nie ma dialogu, jeśli nie pozostaje on w relacji do prawdy. Prawda jest przestrzenią, w której dialog jedynie jest możliwy, ponieważ słowo, podstawowy element dialogu, per se ukierunkowane jest na prawdę; o tyle przeto dialog ma sens i spełnia swą funkcję, o ile służy prawdzie, pomaga ją odkrywać i do niej prowadzi. Słowo niezwiązane z prawdą, nieukierunkowane na nią, pozostaje pustym dźwiękiem, zabłąkanym w kosmosie meteorytem, monadą bez okien. Przyjmując jako założenie, że nikt z ludzi nie posiada całej prawdy; że dialog to spotkanie w drodze do prawdy; że dialog jest jednym z istotnych czynników budowania wspólnoty oraz pomocą w dążeniu do doskonałości, rozwijania osobistej kultury i ducha jedności, pytamy o jego biblijne podstawy. Pytanie to jest tym bardziej zasadne, gdy się zważy na dialogalność Biblii.