Edukacyjne aspekty ustawodawstwa kościelnego w Polsce (późne średniowiecze–początek czasów nowożytnych). Zarys zagadnienia
DOI:
https://doi.org/10.12775/PCh.2021.017Słowa kluczowe
ustawodwastwo, szkolnictwo, historia wychowania, edukacja kościelnaAbstrakt
W XIII wieku nastąpiła w Polsce znacząca poprawa funkcjonowania systemu szkolnictwa parafialnego, działały dość liczne już edukacyjne zakłady zakonne, systematycznie wzrastała jakość nauczania w szkołach katedralnych i kolegiackich. Jednakże prawdziwym impulsem do przemian organizacyjnych w zakresie edukacji na ziemiach polskich stało się utworzenie uniwersytetów w Pradze i Krakowie. W okresie XIV–XVI wieku nastąpiły dalsze przemiany w strukturze organizacyjnej szkół, które wynikały po części z wpływów czynników zewnętrznych (wojny husyckie, migracje studentów i profesorów, efekty kolonizacji na prawie niemieckim), a po części ze świadomych działań na gruncie prawnym, podejmowanych przez czynniki kościelne i świeckie. Celem artykułu jest analiza treści różnych aktów normatywnych, poczynając od kanonów soborowych, poprzez statuty synodalne prowincjonalne i diecezjalne, a skończywszy na aktach kapituł katedralnych i kolegiackich, które zmieniały rzeczywistość szkolną na ziemiach monarchii Piastów i Jagiellonów.
Bibliografia
Baron, A. i Pietras, H. (oprac.) (2007). Dokumenty soborów powszechnych, t. 3: 1415–1445. Kraków: Wydawnictwo WAM – Księża Jezuici.
Bilska-Ciećwierz, M. (2007). Powstanie i organizacja kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”.
Bláchová, M. (2002). Školy a uzděláni v přmyslovských Čechách. W: A. Barciak (red.), Kultura edukacyjna na Górnym Śląsku (s. 324–348). Katowice: Instytut Górnośląski.
Bylina, S. (2009). Religijność późnego średniowiecza. Chrześcijaństwo a kultura tradycyjna w Europie Środkowo-Wschodniej w XIV–XV w. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Chodyński, Z. (oprac.) (1890). Statuta diocesana Sbignei episcopi anno 1477. W: Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae (s. 15–21). Warszawa: typis Francisci Czerwiński.
Dembiński, P. (2012). Poznańska kapituła katedralna schyłku wieków średnich. Studium prozopograficzne 1428–1500. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Fijałek, J. (2002). Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej na tle ustawodawstwa synodalnego. Kraków: Universitas.
Fijałek, J. i Vetulani, A. (oprac.) (1951). Statuty synodalne wieluńsko-kaliskie Mikołaja Trąby z r. 1420. Z materiałów przysposobionych przez B. Ulanowskiego… Kraków: Polska Akademia Umiejętności [Studia i materiały do historii ustawodawstwa synodalnego w Polsce, nr 4].
Góralski, W. (2009). Statuty arcybiskupa Mikołaja Trąby. W: F. Kiryk (red.), Mikołaj Trąba. Mąż stanu i prymas Polski (s. 139–150). Kraków: Oficyna Wydawniczo-Drukarska Secesja.
Gręźlikowski, J. (2011). Synody diecezji włocławskiej przed soborem trydenckim. Prawo Kanoniczne 54(1–2), 273–320.
Grynicz, M. M. (2013). Aktywność reformatorska arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii na przykładzie jego działalności ustawodawczej. W: T. Gałuszka, T. Graff i G. Ryś (red.), Ecclesia semper reformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła (s. 273–283). Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana.
Heyzman, U. (oprac.) (1875a). Statuta Alberti Jastrzębiec Episcopi Cracoviensis, Cracoviae anno 1423 edita. W: U. Heyzman (red.), Statuta synodalia episcoporum cracoviensium XIV et XV saeculi e codicibus manu scriptis typis mandata, additis statutis Vielunii et Calissii a. 1420 conditis (et ex rarissimis editionibus – etiam authenticis – nunc iterum editis). Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 5 (s. 63–86). Kraków: Academiae Litterarum.
Heyzman, U. (oprac.) (1875b). Statuta synodalia Andrae episcopi Posnaniensis saeculo XVmo confecta. W: U. Heyzman (red.), Statuta synodalia episcoporum cracoviensium XIV et XV saeculi e codicibus manu scriptis typis mandata, additis statutis Vielunii et Calissii a. 1420 conditis (et ex rarissimis editionibus – etiam authenticis – nunc iterum editis). Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 5 (Supplementum, s. XI–XXXV). Kraków: Academiae Litterarum.
Kaleta, M. (2007). Synody prowincjonalne arcybiskupa Jana Łaskiego. W: S. Tymosz (red.), Arcybiskup Jan Łaski reformator prawa (s. 145–158). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kałwa, P. (1939). Rys historyczny prowincjonalnego ustawodawstwa synodalnego w Polsce przedrozbiorowej. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Karbowiak, A. (1923). Dzieje wychowania i szkół w Polsce w wiekach średnich, t. 3. Lwów–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1879). T. 3. Poznań.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1893). T. 10. Poznań.
Kras, P. (1998). Husyci w piętnastowiecznej Polsce. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Kurdybacha, Ł. (red.) (1967). Historia wychowania, t. 1. Warszawa: PWN.
Kurtyka, J. (2001). Odrodzone królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań. Kraków: Societas Vistulana.
Librowski, S. (oprac.) (1983). Statuty świetnej kapituły w Łowiczu. Lublin: b.d. [nadbitka z Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 42, 44, 46 (1981–1983), ss. 341].
Lutyński, K. (2000). Kapituła katedralna w Poznaniu w XVI wieku. Organizacja i majątek. Poznań: UAM Wydział Teologiczny.
Maciejewski, J. (2003). Episkopat polski doby dzielnicowej 1180–1320. Kraków–Bydgoszcz: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
Ożóg, K. (2000). Praskie studia prałatów i kanoników metropolii gnieźnieńskiej w drugiej połowie XIV i na początku XV wieku. Uwagi o dotychczasowych badaniach nad kapitułami polskimi jako ośrodkami kultury umysłowej. W: A. Radzimiński (red.), Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. Pochodzenie i funkcjonowanie elity kościelnej (s. 133–162). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Ożóg, K. (2009). The Role of Poland in the Intellectual Development of Europe in the Middle Ages. Kraków: Societas Vistulana.
Pelczar, R. (1997). Ustawodawstwo synodów diecezjalnych i listy pasterskie biskupów wobec szkolnictwa kościelnego dla świeckich w Polsce od XIII do XVIII wieku. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 67, 315–332.
Pelczar, R. (2006). Ustawodawstwo Kościoła katolickiego w Polsce w XV i XVI wieku wobec problemu wychowania i edukacji młodzieży. W: W. Sajdek (red.), Renesansowy ideał chrześcijanina. Źródła jedności narodów Europy (s. 139–150). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Potkowski, E. (1984). Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej. Warszawa: PWN.
Potkowski, E. (2006). Krytyka i reforma. Teksty publicystyki kościelnej w Polsce w XV wieku. W: E. Potkowski (red.), Książka i pismo w średniowieczu: studia z dziejów kultury piśmiennej i komunikacji społecznej (s. 53–74). Pułtusk: Oficyna Wydawnicza ASPRA JR.
Radzimiński, A. (1995). Duchowieństwo kapituł katedralnych w Polsce XIV i XV w. na tle porównawczym. Studium nad rekrutacją i drogami awansu. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Radzimiński, A. (1997). Społeczne funkcje prebend kanonickich w Polsce późniejszego średniowiecza. Uwagi do problemu. W: T. Jasiński, T. Jurek i J. M. Piskorski (red.), Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin (s. 311–323). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Radzimiński, A. (2008). Modele prawne, społeczne i kulturowe kleru kapitulnego w Polsce średniowiecznej w kontekście ich religijności. W: H. Manikowska i W. Brojer (red.), Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1: Struktury kościelno-publiczne (s. 299–316). Warszawa: Instytut Historii PAN.
Ratajczak, K. (2017). Szkolnictwo w Wielkopolsce na tle sąsiadów w okresie średniowiecza. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Ratajczak, K. (2020). The School Legislation of the Catholic Church in the Hussite Times. Saeculum Christianum, 27(2), 60–73.
Ryś, J. (1995). Szkolnictwo parafialne w miastach Małopolski w XV wieku. Warszawa: Wydawnictwo IHN PAN.
Sawicki, J. (oprac.). (1945). Statuty synodalne krakowskie biskupa Jana Karnkowskiego z r. 1509. Kraków: PAU.
Sawicki, J. (1950). Synody archidiecezji gnieźnieńskiej i ich statuty. Warszawa: TNW [Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne, t. 5].
Sawicki, J. (oprac.) (1952). Synody diecezji poznańskiej i ich statuty. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk [Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne, t. 7].
Subera, I. (1969). Separatystyczne dążenia kapituły wrocławskiej do uniezależnienia się od metropolii gnieźnieńskiej, cz. 2. Prawo Kanoniczne, 12(1–2), 3–34.
Subera, I. (1971). Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Subera, I. (1981). Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich. Wybór tekstów ze zbioru Jana Wężyka z r. 1761. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Synodyk Jarosława (1856). W: Starodawne pomniki prawa polskiego, t. 1 (s. 407–414). Warszawa.
Tymosz, S. (2007). Szkic historyczno-biograficzny prymasa Jana Łaskiego (1456–1531). W: S. Tymosz (red.), Arcybiskup Jan Łaski reformator prawa (s. 13–47). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Ulanowski, B. (1888). Kilka uwag o statutach synodów diecezjalnych krakowskich z XIV i XV wieku. Kraków: PAU.
Ulanowski, B. (oprac.) (1889). Statuty diecezjalne krakowskie z roku 1408. W: Archiwum Komisji Historycznej PAU, t. 5 (s. 21–28). Kraków: Akademia Umiejętności.
Ulanowski, B. (oprac.) (1894). Statuta a sinodo diocesiani Gneznensi promulgata. W: B. Ulanowski (red.), Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, t. 1: Acta capitulorum gneznensis, poznaniensis et vladislaviensis (1408–1530). Kraków: Akademia Umiejętności.
Ulanowski, B. (oprac.) (1895). Materiały do historii ustawodawstwa synodalnego w Polsce w wieku XVI. W: Archiwum Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności, t. 1 (s. 324–555). Kraków.
Ulanowski, B. (oprac.) (1897). Statuta capitulorum Gneznensis et Poznaniensis ecclesiarumque collegiatarum Varsoviensis et Lanciciensis. W: Archiwum Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności, t. 5 (s. 451–546). Kraków.
Uruszczak, W. (1999). Ustawodawstwo synodów Kościoła katolickiego w Polsce w XIII i XIV wieku. Czasopismo Prawno-Historyczne, 51(1–2), 136–147.
Wójcik, W. (1982). Ze studiów nad synodami polskimi. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Wółkiewicz, E. (2002). Wykształcenie akademickie prałatów i kanoników kapituł kolegiackich w XV wieku (Opole – Głogówek – Otmuchów/Nysa). W: A. Barciak (red.), Kultura edukacyjna na Górnym Śląsku (s. 263–280). Katowice: Instytut Górnośląski.
Wronowski, R. (2007). Synody archidiecezjalne arcybiskupa Jana Łaskiego. W: S. Tymosz (red.), Arcybiskup Jan Łaski reformator prawa (s. 155–164). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 590
Liczba cytowań: 0
