Aktualność i performatywność słowa

Abstrakt

Popularne ostatnio słowa „performatywny” czy performance wyrażają jako rzecz oczywistą, że ludzkie słowo nie tylko coś wypowiada, lecz także czegoś dokonuje. W niniejszym artykule problematyka mocy języka mówionego zostaje przeanalizowana na podstawie koncepcji takich myślicieli, jak: Ferdinand Ebner, John L. Austin, Emile Benveniste i Pierre Bourdieu. Na początku analizowana jest wraz z Ebnerem osobowa i rzeczowa „aktualność słowa” oraz w jaki sposób sło- wo aktualne uzyskuje moc sprawczą, określaną jako maieutyczna lub generatywna. Następnie koncepcja ta zestawiona zostaje z rozważaniami Austina i jego znanym podziałem na wypowiedzi „konstatywne i performatywne”. Kolejnym myślicielem jest Benveniste i jego koncepcja performatywności oraz Pierre Bourdieu i to, co na- zywa on „magią społeczną”, ujawniającą się przy badaniu takich zjawisk jak „akty mianowania” (rites d’institution) i „walki o klasyfikację”. Jest rzeczą zdumiewającą, jak bardzo dialogiczne myślenie Ebnera poszerza współczesne koncepcje lingwi- styczne i socjologiczne w tej dziedzinie. Z tego zestawienia myśli wywodzących się z tak różnych dziedzin i różnych sposobów myślenia zostają następnie wyciągnięte konkretne wnioski, także dla działań pedagogicznych. Krótko mówiąc: aby słowo pedagoga miało moc, potrzebna jest swoista równowaga między dialogicznością a autorytetem jego funkcji społecznej.